Lắng nghe nông dân nói: Ngành Quản lý thị trường "hiến kế" xây dựng kênh tiêu thụ nông sản quy chuẩn

Lực lượng quản lý trực tiếp còn mỏng

Theo số liệu của Bộ Công Thương, tính đến hết năm 2024, cả nước có 8.274 chợ, 276 trung tâm thương mại và 1.293 siêu thị. Trong công tác quản lý, Cục Quản lý và Phát triển Thị trường trong nước thuộc Bộ Công Thương được hình thành từ hai đơn vị trước đây, trong đó có lực lượng Quản lý thị trường (QLTT) với hơn 7.000 cán bộ tại các địa phương.

Tuy nhiên, lực lượng này không thể bao quát và xử lý hết các vấn đề phát sinh do thị trường có ba kênh tiêu thụ chính: Bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống và các cửa hàng rải rác; nhiều siêu thị và cơ sở kinh doanh thực phẩm trong trung tâm thương mại thuộc diện bắt buộc phải có giấy chứng nhận đủ điều kiện ATTP.

Còn lại, tại các chợ truyền thống, đa số cơ sở kinh doanh vẫn chỉ dừng lại ở hình thức hộ kinh doanh nhỏ lẻ, nhiều nơi chưa đáp ứng đầy đủ điều kiện ATTP và rất khó kiểm soát.

Việc quản lý mặt hàng nông sản do nhiều Bộ, ngành quản lý, cụ thể: Bộ Nông nghiệp và Môi trường (quản lý nguồn gốc sản xuất), Bộ Công Thương (quản lý lưu thông, tiêu thụ trong nước và xuất khẩu), Bộ Khoa học và Công nghệ (quản lý tiêu chuẩn, truy xuất, nhãn mác), Bộ Y tế (quản lý an toàn thực phẩm), UBND các tỉnh, thành phố (tổ chức thực hiện tại địa phương, cấp mã số vùng trồng, quản lý và kiểm tra sản xuất kinh doanh rau củ trên địa bàn)..

Một phần khác khiến công tác quản lý nguồn gốc nông sản gặp rất nhiều khó khăn bởi sản phẩm dễ hư hỏng, có thời gian bảo quản ngắn, mang tính thời vụ cao.

“Phần lớn sản xuất nông sản ở nước ta đều mang tính nhỏ lẻ, manh mún, điều này gây trở ngại cho việc thu thập thông tin để áp dụng quản lý đồng bộ. Hiện nay có nhiều phần mềm và ứng dụng truy xuất nguồn gốc do các đơn vị khác nhau phát triển, tuy nhiên còn thiếu tính kết nối và liên thông”, Trưởng phòng Nghiệp vụ QLTT, Cục Quản lý và Phát triển Thị trường trong nước Trần Việt Hùng chia sẻ với Dân Việt.

Ngoài ra, tem truy xuất nguồn gốc chỉ cung cấp thông tin chung chung, mang tính đối phó. Thậm chí tình trạng làm tem giả, hay giả thông tin truy xuất nguồn gốc cũng là một vấn đề không nhỏ trong việc quản lý mặt hàng nông sản.

Xây dựng điểm tiêu thụ nông sản nguồn gốc "sạch"

Trước những khó khăn hiện hữu, ông Trần Việt Hùng cho biết: Phòng Nghiệp vụ đã triển khai nhiều đề án chương trình mang tính căn cơ, phục vụ mục tiêu bền vững. Trong đó, tập trung vào việc thay đổi tư duy tiêu thụ sản phẩm nông sản, vận động nâng cao tinh thần tuân thủ pháp luật và đảm bảo quyền lợi người tiêu dùng.

Điển hình như việc xây dựng hàng nghìn điểm bán hàng với tên gọi “Tự hào hàng Việt Nam”, “Tinh hoa hàng Việt”. Song song, triển khai một số hoạt động hỗ trợ xúc tiến thương mại lồng ghép thông qua các chương trình.

Đặc biệt, Đề án "Đổi mới phương thức kinh doanh tiêu thụ nông sản", các địa phương đã chủ động thực hiện các nhiệm vụ được giao, theo báo cáo của 32/34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các địa phương đã xây dựng được hơn 4.000 liên kết tiêu thụ nông sản, ngoài ra một số địa phương còn chủ động mở rộng liên kết tiêu thụ các mặt hàng thế mạnh của địa phương như trái cây, chăn nuôi gia súc, gia cầm, thủy hải sản, chuỗi liên kết thạch, quế, hồi, nhựa thông…, bên cạnh đó cấp xấp xỉ 13.000 bộ mã số truy xuất nguồn gốc sản phẩm và cấp dán xấp xỉ 6 triệu tem mã QR cho các sản phẩm nông sản địa phương.

Ngoài các nhiệm vụ được giao tại Đề án, một số địa phương đã chủ động tiến hành thanh tra, kiểm tra việc chấp hành các quy định về chất lượng nâng cao chất lượng nông sản qua phương thức lấy mẫu kiểm tra các chỉ tiêu cơ bản bảo đảm an toàn nông sản khi đưa ra thị trường.

Nhờ sự chỉ đạo sát sao, lực lượng QLTT đã tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát thị trường đối với mặt hàng nông sản tại các chợ đầu mối, siêu thị, kho bãi, điểm tập kết hàng hóa và trên khâu lưu thông, với hàng trăm lượt kiểm tra đã được thực hiện tập trung vào các mặt hàng nông sản chủ lực như: rau củ quả, hàng thực phẩm, đường tinh luyện, các sản phẩm chế biến từ động vật như lợn, bò…

Qua đó đã đạt được nhiều kết quả nổi bật với nhiều vụ việc vi phạm về xuất xứ hàng hóa, chất lượng sản phẩm đã được phát hiện, xử lý kịp thời.

"Hiến kế" loạt giải pháp căn cơ

Theo Trưởng phòng Nghiệp vụ QLTT, cần kết hợp đồng bộ nhiều yếu tố chính sách giám sát và chế tài đủ mạnh, liên kết sản xuất - tiêu thụ, đồng thời đẩy mạnh truyền thông nhằm thay đổi nhận thức người tiêu dùng.

Do thị trường có ba kênh tiêu thụ chính, bao gồm bán lẻ hiện đại, chợ truyền thống và các cửa hàng rải rác. Trong khi chợ và hệ thống siêu thị còn có thể quản lý, còn các cửa hàng nhỏ lẻ thì rất khó kiểm soát.

Vì vậy, cần phát triển các điểm bán tập trung để dễ quản lý, giảm rủi ro cho người tiêu dùng và hạn chế hình thức bán hàng rải rác, tràn lan trên vỉa hè, lề đường. Hoạt động bán lẻ cần được chú trọng hơn trong sự quản lý chặt chẽ với quy định nghiêm ngặt.

Các cơ sở sản xuất cũng cần đáp ứng tiêu chuẩn trước khi đưa sản phẩm ra thị trường. Một nông dân mỗi năm có thể cung cấp hàng chục, thậm chí hàng trăm tấn rau, nhưng hiện vẫn chưa có biện pháp quản lý an toàn tương xứng.

Do đó, công tác tập huấn, hướng nghiệp để các tổ chức hội nông dân, hội phụ nữ… vào cuộc cập nhật thông tin để nông dân làm đúng chuẩn là cần thiết. Ví dụ cần dùng phân bón gì, dùng thuốc trừ sâu gì… Đây chính là lỗ hổng quản lý cần được chú trọng siết chặt.

Bên cạnh đó, nên bổ trợ vai trò của lực lượng học sinh, sinh viên trong việc tuyên truyền về các loại thuốc bảo vệ thực vật. Lực lượng toàn dân là yếu tố có sức nặng để nâng cao ý thức người nông dân. Cùng đó, tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá các mô hình sản xuất, kinh doanh an toàn; phối hợp với các cơ quan truyền thông công khai vi phạm để răn đe, đồng thời hướng dẫn người dân cách sử dụng công cụ truy xuất nguồn gốc

Đối với công tác kiểm soát, quản lý thị trường, cần chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm nhằm tránh cản trở lưu thông hàng hóa. Đi kèm với chuyển đổi số toàn diện để bù đắp cho lực lượng quản lý mỏng, đồng thời tạo ra một hệ thống giám sát minh bạch, cho phép cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người dân cùng khai thác dữ liệu, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

Đáng chú ý, ông Hùng nhấn mạnh việc phải phân loại rủi ro và bắt buộc truy xuất nguồn gốc đối với hàng hóa rủi ro cao, đặc biệt là thực phẩm. Làm rõ sự khác biệt giữa quy chuẩn - mức tối thiểu bắt buộc - tiêu chuẩn - mục tiêu là khuyến khích doanh nghiệp hướng tới.

Giải pháp cần thiết là khuyến khích nông dân tham gia vào các nhóm, hợp tác xã, để cùng xây dựng thương hiệu chung, gắn với mã số vùng trồng, bao bì và truy xuất rõ ràng. Sản phẩm có thể tiêu thụ ở chợ truyền thống, siêu thị hay kênh bán lẻ hiện đại, nhưng phải bảo đảm chất lượng và trách nhiệm của người sản xuất.

“Bài toán đặt ra là tại sao các quốc gia khác làm được còn chúng ta thì chưa? Câu trả lời nằm ở sự quyết tâm thay đổi và áp dụng truy xuất nguồn gốc, coi đây là nền tảng để nâng cao giá trị nông sản trong tương lai”, ông Trần Việt Hùng nói.

Về giải pháp thực tiễn, cần xem xét thiết lập vùng trồng phục vụ sản xuất trong nước. Hiện nay, có chính quyền địa phương cấp xã, phường, chúng ta nên có quy định, đào tạo để làm tốt việc quản lý các hộ sản xuất ở địa phương, ở vùng sản xuất.

Cơ quan quản lý nên tập trung vào xây dựng cơ chế, chính sách và quy định sau đó đi đào tạo cho hệ thống cấp xã, phường. "Nếu kinh phí ít thì làm trước, làm cuốn chiếu”, ông Trần Việt Hùng kết luận.

Diễn đàn Nông dân Quốc gia lần thứ X: Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam và Bộ trưởng Bộ Công Thương - Lắng nghe nông dân nói, với chủ đề: “Kết nối thị trường - Xây dựng thương hiệu - Thúc đẩy tiêu thụ nông sản, góp phần tăng trưởng kinh tế 2 con số, diễn ra vào ngày 1/10.
Gửi gắm tâm tư đến hai vị lãnh đạo, nhiều nông dân và đại diện hợp tác xã đã không giấu được sự lo ngại sâu sắc về thị trường tiêu thụ nông sản hiện nay. Vấn đề này không chỉ xoay quanh việc "được mùa mất giá" quen thuộc mà còn nhấn mạnh vào một thách thức lớn hơn: thiếu cạnh tranh lành mạnh trong chuỗi giá trị.
Việc Chủ tịch Hội Nông dân Việt Nam và Bộ trưởng Bộ Công Thương cùng lắng nghe nông dân tại Diễn đàn lần này được kỳ vọng sẽ mở ra các giải pháp đột phá.

×