Ngành mía đường: Thuế phòng vệ thương mại bao nhiêu để hài hòa lợi ích các bên?

Sức ép lên ngành mía đường

Từ 1/1/2020, theo cam kết ATIGA, Việt Nam đã thực hiện xóa bỏ hạn ngạch thuế quan nhập khẩu đường từ ASEAN, đồng thời giảm thuế nhập khẩu xuống 5%. Tuy nhiên, gần một năm tham gia ATIGA, ngành mía đường Việt Nam chứng kiến không ít biến động.

Theo số liệu của Tổng cục Hải quan, trong 10 tháng năm 2020, lượng đường nhập khẩu vào Việt Nam tăng nhanh, trong đó hơn 87% đến từ Thái Lan. Sau khi trừ đi lượng đường đã xuất theo loại hình sản xuất xuất khẩu, số lượng đường nhập khẩu thâm nhập vào thị trường trong nước lên đến 884.285 tấn, còn lớn hơn cả lượng đường sản xuất từ mía trong nước.

Lượng đường nhập khẩu tràn vào ồ ạt khiến ngành mía đường lao đao. Trong khi đó, chính sách trợ cấp và có dấu hiệu bán phá giá của Thái Lan thời gian qua được cho là “giọt nước tràn ly” khiến 11 trên tổng số 40 nhà máy ngừng hoạt động, 4 nhà máy sắp đóng cửa. Nông dân trồng mía lỗ vốn, buộc phải giảm diện tích trồng mía hoặc bỏ đất hoang. Một số doanh nghiệp đường lớn mạnh trong nước đã đưa ra các biện pháp hỗ trợ nông dân, song giá đường thấp vẫn gây sức ép lớn lên ngành này.

Cả nông dân, doanh nghiệp đều gặp khó trước làn sóng đường nhập khẩu giá rẻ đồng loạt tràn vào Việt Nam.

Thuế phòng vệ thương mại – Áp dụng sao cho hiệu quả?

Trước thực trạng này và dựa trên cơ sở kết quả điều tra đảm bảo các quy định pháp luật, thuế phòng vệ thương mại (PVTM) được cho là công cụ hiệu quả để giúp người nông dân có thể phát triển kinh tế từ cây mía, doanh nghiệp vượt qua giai đoạn khó khăn, đồng thời nhà nước quản lý được vấn đề an ninh lương thực và ngân sách quốc gia.

Trong thực tế, các chính sách thuế PVTM từng được áp dụng đã góp phần bảo vệ công ăn việc làm của hàng trăm nghìn lao động thuộc nhiều lĩnh vực sản xuất, khuyến khích sản xuất trong nước phát triển, giảm mức độ phụ thuộc vào hàng hoá nhập khẩu (đặc biệt đối với các hàng hóa thiết yếu của nền kinh tế như lương thực, thực phẩm...) và hỗ trợ cân bằng cán cân thanh toán quốc tế. Ngoài ra, thuế PVTM còn góp phần tăng nguồn thu cho ngân sách nhà nước với mức thuế thu được ước tính lên tới hàng nghìn tỉ đồng.

Thuế PVTM được cho là cần thiết nhưng áp thuế như thế nào để đảm bảo lợi ích hài hòa cho các bên? Câu trả lời cần tập trung vào mức thuế suất nhập khẩu đường thô và đường trắng.

Việc áp thuế PVTM cao sẽ đẩy giá đường lên cao. Nhờ vậy, nông dân có thể bán được mía giá tốt, tăng thêm thu nhập. Nhưng đồng thời họ cũng dễ phát sinh tâm lý ỷ y, không đầu tư nâng cao năng suất, từ đó đánh mất lợi thế khi hội nhập. Mặt khác, mức thuế cao sẽ khiến giá thành sản xuất các sản phẩm từ đường như bánh kẹo, nước ngọt… gia tăng, gây khó khăn cho doanh nghiệp sử dụng đường và người tiêu dùng. Bên cạnh đó, nếu giá đường cao, trong khi năng lực sản xuất nội địa chưa đủ đáp ứng nhu cầu của thị trường sẽ dễ phát sinh tình trạng nhập lậu đường, thị trường đường rơi vào tay các đầu nậu buôn lậu. Điều này không chỉ gây bất lợi cho doanh nghiệp sản xuất đường vì phải cạnh tranh với đường lậu mà còn khiến nhà nước bị thất thu nguồn thuế.

Ở một kịch bản khác, nếu áp thuế PVTM quá thấp, giá đường sẽ gia tăng không đáng kể. Lúc này, nguồn nguyên liệu đầu vào chủ yếu của nhiều dòng sản phẩm chế biến thực phẩm, nước uống cũng giảm đi tương ứng. Giá thành đầu vào của các doanh nghiệp sử dụng đường giảm nên những sản phẩm này khi đến tay người tiêu dùng sẽ có giá thành “mềm” và cạnh tranh hơn. Đồng thời, giá đường rẻ cũng sẽ siết chặt được tình trạng đường nhập lậu. Tuy nhiên, cả nông dân và nhà sản xuất đường sẽ phải chịu áp lực về chi phí khi thu nhập từ đường và mía không đủ bù đắp. Nhà nước siết được tình trạng đường lậu nhưng vẫn chưa thể khôi phục toàn bộ ngành mía đường.

Mỗi kịch bản đều đem lại những lợi ích và tiềm ẩn nhiều bất cập. Vì thế, cần xác định một mức thuế PVTM hợp lý giữa đường thô và đường trắng để đảm bảo lợi ích hài hòa giữa các bên, ổn định thị trường và tái lập môi trường cạnh tranh công bằng.

Nhiều khả năng trong thời gian tới, mức thuế nhập khẩu đối với đường thô và đường trắng sẽ được điều chỉnh lên với tỷ lệ phù hợp để bảo vệ ngành sản xuất nội địa, hài hoà lợi ích nhiều bên

Bên cạnh đó, trong quá trình áp dụng các chính sách thuế PVTM, những quan ngại về việc khan hiếm nguồn đường mía, giá cả gia tăng do thuế hay việc giảm động lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước cũng cần được theo dõi, xử lý thông qua giám sát diễn biến giá và rà soát định kỳ để điều chỉnh biện pháp cho phù hợp thực tiễn.

Xét một cách tổng thể, thuế PVTM nếu được áp dụng kịp thời sẽ góp phần ngăn chặn những tác động tiêu cực của hàng nhập khẩu ồ ạt, cạnh tranh không lành mạnh với nguồn hàng trong nước và đảm bảo giữ vững sản xuất trong nước cũng như năng lực cạnh tranh.

Trong bối cảnh hội nhập, để bảo vệ lợi ích chính đáng của người nông dân, doanh nghiệp, người tiêu dùng và quốc gia, các biện pháp PVTM, trong đó bao gồm thuế PVTM được cho là thiết thực và hiệu quả. Áp dụng hợp lý, đúng pháp luật và cam kết quốc tế, thuế PVTM sẽ là tiền đề để các bên ổn định kinh tế, phát huy năng lực, góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng xuất khẩu do Quốc hội đề ra.

×