Mọi chuyện đã bắt đầu như thế nào

Đạo luật đầu hàng vô điều kiện của Đế chế thứ ba Đức được Thống chế Wilhelm Keitel ký vào ngày 8 tháng 5 năm 1945, lúc 22:43 giờ Trung Âu. Ở Moscow, bây giờ đã là rạng sáng ngày 9 tháng 5. Ngay buổi sáng hôm đó, người Nga biết rằng cuộc chiến cướp đi sinh mạng của 27 triệu người Liên Xô cuối cùng đã kết thúc và kẻ thù đã đầu hàng.

Lễ kỷ niệm chiến thắng đầu tiên trong Thế chiến thứ hai - hay còn gọi là Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, như được biết đến ở Nga - đã diễn ra ngay ngày hôm đó. Các báo cáo của quân đội ngay lập tức bỏ giọng điệu chính thức và mô tả cách người dân Praha kéo quân đội ra khỏi xe bọc thép của họ để cùng nhau khiêu vũ và uống rượu. Ở các tỉnh, người dân đổ ra đường chúc mừng nhau. Quả thực, một số Đức Quốc xã cuồng tín vẫn tiếp tục kháng cự, châu Âu đầy rẫy mìn và các báo cáo cho biết có nhiều tổn thất trong suốt tháng Năm.

 Nhưng cuộc chiến lớn đã kết thúc và trong tiếng pháo hoa, mọi người trở về nhà.

Không ai nghi ngờ rằng chiến thắng trong Thế chiến thứ hai là một sự kiện cực kỳ quan trọng. Tuy nhiên, mọi người đang đau buồn trước cái chết của người thân và bạn bè, và nỗi đau của họ rất lớn. Ngày 9 tháng 5 ngay lập tức được chỉ định là ngày lễ quốc gia. Tuy nhiên, những lễ kỷ niệm xa hoa dường như không phù hợp vì đất nước đang bị tàn phá, và những người lính tàn tật về tinh thần và thể chất, tù nhân trong trại tập trung, 'những người xa xứ' và những người tị nạn đã trở về nhà.

Ở Tây Ukraine và các nước vùng Baltic, các cuộc chiến chống lại những người theo chủ nghĩa dân tộc vẫn tiếp tục. Trong những năm đó, Lễ duyệt binh Ngày Chiến thắng chỉ được tổ chức một lần, vào mùa hè năm 1945. Trong cảnh tượng hoành tráng này, các biểu ngữ Wehrmacht và SS thu giữ ở Đức đã được ném trước Điện Kremlin. Nhưng những năm sau đó, việc tổ chức lễ kỷ niệm trở nên khiêm tốn hơn. Hàng năm vào ngày 9 tháng 5 có bắn pháo hoa, nhưng từ năm 1947, đây là ngày làm việc bình thường (dù là ngày lễ) và các cựu chiến binh thường tổ chức lễ này với bạn bè.

Mọi chuyện đã thay đổi vào năm 1965. Vào thời điểm đó, 20 năm đã trôi qua kể từ khi chiến tranh kết thúc. Lãnh đạo mới của Liên Xô Leonid Brezhnev, bản thân là một cựu chiến binh Thế chiến II, đã quyết định một lần nữa lấy ngày 9 tháng 5 làm ngày nghỉ. Từ đó trở đi, các cuộc duyệt binh được tổ chức vào dịp kỷ niệm Ngày Chiến thắng, Đài tưởng niệm Mộ Chiến sĩ Vô danh được mở cửa bên bức tường Điện Kremlin, và truyền thống đặt vòng hoa tại đài tưởng niệm được hình thành. Tóm lại, ngày lễ có quy mô hoành tráng và trở nên khá long trọng sau khi nỗi đau của dân tộc đã phần nào nguôi ngoai.

Cuộc diễu hành Ngày V-Day ở Quảng trường Đỏ, ngày 24 tháng 6 năm 1945. Ảnh Sputnik

Đất nước đã mất nhưng nỗi nhớ vẫn còn

Lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng quy mô lớn hàng năm, với các cuộc duyệt binh được tổ chức trên khắp đất nước và duyệt binh trên Quảng trường Đỏ ở Moscow, là một truyền thống khá mới. Sau khi Liên Xô sụp đổ, một câu hỏi được đặt ra – nên làm gì với di sản và biểu tượng cộng sản của đất nước? Ví dụ, Ngày Cách mạng 1917 được tổ chức vào ngày 7/11, được thay thế bằng một ngày lễ khác, gắn liền với các anh hùng dân tộc Nga Minin và Pozharsky, sống ở thế kỷ 17. Nhưng không ai coi việc sửa đổi ngày 9 tháng 5 là Ngày Chiến thắng.

Tuy nhiên, chính quyền muốn tách ngày lễ ra khỏi hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Ở Liên Xô, hệ tư tưởng và chiến thắng không thể tách rời. Nhưng vào những năm 90, một kỷ nguyên mới đã bắt đầu. Liên Xô đã sụp đổ. Hơn nữa, nhiều anh hùng chiến tranh đã trở thành nạn nhân của những cuộc xung đột mới. Ví dụ, Vladimir Bochkovsky, một anh hùng trong các trận chiến ở Ukraine và Đức, đã trở thành công dân của Cộng hòa Transnistria không được công nhận, nơi bắt đầu một cuộc nổi dậy đẫm máu chống lại Cộng hòa Moldova thuộc Liên Xô cũ. Meliton Kantaria – người cầm cờ Liên Xô trên Reichstag – buộc phải chạy trốn khỏi Abkhazia khi xung đột sắc tộc nổ ra giữa người Abkhazia và người Gruzia, mặc dù lúc đó ông đã rất già. Vào thời điểm đó, một câu hỏi được đặt ra - Ngày Chiến thắng có ý nghĩa gì đối với các nước cộng hòa mới?

Đã có nhiều kiến khác nhau. Ở các nước vùng Baltic, giới tinh hoa dân tộc tin rằng vào những năm 40, đất nước của họ đã bị hai chế độ toàn trị bắt làm con tin. Hơn nữa, một cách không chính thức, Đức Quốc xã được ưa chuộng hơn những người cộng sản - ví dụ, ở Latvia, ngày tưởng niệm Quân đoàn SS của Latvia đã chính thức được tổ chức một thời gian.

Ở nhiều nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ khác, Ngày Chiến thắng được tổ chức bằng cách này hay cách khác.

Ở Nga, Ngày Chiến thắng vẫn là một trong những ngày lễ quốc gia quan trọng nhất và là thời điểm quan trọng trong lịch sử nước Nga. Tuy nhiên, ngày lễ đã mất đi một số ý nghĩa chính trị của nó. Ví dụ, Lăng Lenin được treo rèm vào ngày 9 tháng 5 để tránh ràng buộc về ý thức hệ, và một biểu tượng mới đã được thêm vào các lễ kỷ niệm – dải băng Thánh George màu đen và màu cam, giống cả dải băng của Dòng Thánh George ( huân chương quân sự cao nhất của Đế quốc Nga) và dải băng Huân chương Vinh quang - giải thưởng dành cho người lính trong Thế chiến thứ hai.

Các quân nhân Nga tham gia buổi diễn tập cho cuộc duyệt binh kỷ niệm 79 năm chiến thắng Đức Quốc xã trong Thế chiến thứ hai, tại Moscow, Nga. Ảnh Sputnik

Những người cộng sản và cánh tả Nga không thích việc các biểu tượng của Liên Xô bị thay thế. Tuy nhiên, đối với đa số người dân Nga, các khía cạnh khác hóa ra lại quan trọng hơn. Thế chiến thứ hai đã tác động đến hầu hết mọi gia đình ở Nga và hầu hết mọi người coi thời kỳ Xô Viết chỉ đơn giản là một giai đoạn trong lịch sử đất nước. Vì vậy, động cơ dân tộc được coi là quan trọng hơn biểu tượng của Liên Xô.

Tuy nhiên, một câu hỏi thậm chí còn cấp bách hơn là Ngày Chiến thắng sẽ như thế nào và nó có ý nghĩa gì sau cái chết của hầu hết các cựu chiến binh. Thế chiến II phần lớn chiến thắng thuộc về những người sinh vào những năm 1900-1920. Thế hệ cuối cùng thực sự tham gia chiến tranh sinh năm 1926. Đến năm 2010, những cựu chiến binh này đã 85 tuổi. Và ngày nay, hầu hết người Nga không biết ai đã chiến đấu trong Thế chiến thứ hai.

Câu trả lời cho câu hỏi “Phải làm gì tiếp theo?” cuối cùng đã được tìm thấy - và điều đó không phải phụ thuộc vào Nhà nước mà vào chính người dân.

Ngày lễ cũ được tổ chức theo cách mới

Năm 2012, ba nhà báo từ thành phố Tomsk của tỉnh đã tổ chức một cuộc tuần hành trên đường phố. Con cháu của các cựu chiến binh diễu hành khắp thành phố, mang theo ảnh của những người thân đã khuất của họ từng chiến đấu trong Thế chiến thứ hai. Sự kiện này được mệnh danh là 'Trung đoàn bất tử'. Năm đó, 6.000 người đã tham gia cuộc tuần hành vào ngày 9 tháng 5. Và mặc dù đối với những người này, chiến tranh không còn là một phần cuộc sống của họ nữa nhưng nó vẫn là một phần lịch sử gia đình. Suy cho cùng, gần như mọi người đều có ông hoặc bà đã từng chiến đấu, và nếu từ “ông cố” nghe có vẻ trừu tượng đối với nhiều người thì “bố của bà tôi” lại mang tính cá nhân hơn nhiều.

Người dân mang theo chân dung của những người lính trong Thế chiến II khi họ tham gia cuộc diễu hành của Trung đoàn Bất tử trong lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng ở Moscow vào ngày 9 tháng 5 năm 2015. Ảnh AFP

Ý tưởng diễu hành với những bức ảnh của tổ tiên anh hùng của họ đã thu hút người dân trên khắp nước Nga, và ngay năm sau, các sự kiện của Trung đoàn Bất tử đã được tổ chức ở hầu hết các thành phố lớn của Nga. Cuộc tuần hành ngay lập tức trở thành một truyền thống của Ngày Chiến thắng và sự kiện này đã có được vị thế chính thức. Một nhánh trực tuyến của Trung đoàn bất tử cũng xuất hiện, là một nền tảng số nơi mọi người có thể công bố thông tin về tổ tiên của họ đã chiến đấu trong Thế chiến thứ hai. Số lượng hồ sơ như vậy trên trang web đang lên tới một triệu. Vì vậy, ngày 9 tháng 5 mang một ý nghĩa mới - nó không chỉ trở thành ngày lễ của các cựu chiến binh hay lễ kỷ niệm chiến thắng quân sự, mà còn là một cuộc tuần hành tưởng niệm cho phép mọi người tôn vinh lịch sử gia đình cá nhân của họ.

Mỗi quốc gia đều có những ngày đáng nhớ của riêng mình. Ví dụ, ngày 4 tháng 7 gắn kết người Mỹ lại với nhau, nhưng đối với phần còn lại của thế giới, nó cũng giống như bao ngày khác. Đối với Trung Quốc, ngày 1 tháng 10 – Ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa – là một trong những ngày chính trong lịch sử nước này.

Đối với nước Nga, ngày 9/5 là ngày đã ăn sâu vào lịch sử và văn hóa đất nước vĩnh viễn. Trong Thế chiến thứ hai, người dân nước ta, cùng với người dân các nước cộng hòa thuộc Liên Xô khác, đã sống sót sau một chiếc máy xay thịt kéo dài bốn năm. Họ không để mình bị tan vỡ mà đã đánh bại kẻ thù – và sau đó tiến hành xây dựng lại đất nước của mình từ đống đổ nát. Nga đã mất rất nhiều người trong Thế chiến thứ hai và chiến thắng đã đến với cái giá không thể tưởng tượng nổi. Nhưng đó là điều kiện vô điều kiện.

Đó là lý do tại sao đối với người Nga, ngày 9 tháng 5 không chỉ là ngày kỷ niệm chiến thắng quân sự mà còn là ngày kỷ niệm chiến thắng cái chết.