Nghệ sĩ Nhân dân “lạ nhất” làng nghệ: Sinh ra ở Thanh Hóa, lớn lên ở Hà Nội nhưng thành danh ở đất Bình Định

Sinh ra ở Thanh Hóa, lớn lên ở Hà Nội, thành danh ở Bình Định

Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình (tên đầy đủ là Nguyễn Thị Hòa Bình) gốc Huế nhưng lại được sinh ra tại Thanh Hóa đúng vào ngày ký Hiệp định Gereva năm 1954 nên bố mẹ của bà đã lấy tên “Hòa Bình” để đặt cho con gái.

Sau này, gia đình chuyển ra Hà Nội sinh sống và công tác, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình cũng đi theo. Bà lớn lên giữa mảnh đất Hà Thành và nói giọng Bắc từ bé. Mẹ của bà là nghệ sĩ đàn tranh nên từ khi còn rất nhỏ, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình đã được sống trong môi trường nghệ thuật.

Năm 13 tuổi, bà được vào học lớp diễn viên tuồng của Nhà hát Tuồng Việt Nam. Bà được đào tạo bài bản từ các nghệ sĩ bậc thầy như: Nghệ sĩ Nhân dân Ngô Thị Liễu, Nghệ sĩ Nhân dân Nguyễn Nho Túy Võ Sỹ Thừa, Đinh Quả… nên có nền tảng kiến thức vững chắc và lối diễn xuất sâu kín.

Sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất (1975), Đoàn Tuồng Liên khu V về lại quê hương Bình Định nên gia đình Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình cũng về lại mảnh đất này. Những ngày mới về Đoàn nghệ thuật tuồng liên khu V (tiền thân của nhà hát Tuồng Đào Tấn) bà vướng phải nhiều khó khăn về khẩu âm.

Vì bà nói giọng Bắc nên khi lên sân khấu miền Trung, đóng tuồng với ê-kíp toàn người miền Trung rất khó ăn rơ với nhau. Tuy nhiên, nữ nghệ sĩ đã quyết tâm khổ luyện theo đặc trưng của Bình Định và Phú Yên… dần dần bắt kịp nhịp độ và chinh phục được khán giả Bình Định qua nhiều vai diễn.

Tài năng của Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình không những được khán giả trong nước biết đến mà còn chinh phục cả khán giả nước ngoài khi bà cùng các nghệ sỹ của Nhà hát Tuồng Đào Tấn có cơ hội đi biểu diễn tại một số nước Đông Âu và Đông Nam Á trong những năm 80 của thế kỷ XX.

Được thiên phú giọng hát truyền cảm, diễn xuất sâu chín và dáng vẻ đôn hậu, Hòa Bình thành công với nhiều vai diễn có số phận éo le, trắc trở như: Kỷ Lan Anh, công chúa Ngọc Hân, Chị Ngộ, Minh Khai... hay các nhân vật có tính cách, tâm trạng khác nhau như: Trần Quốc Toản, Thị Hến, Nguyệt Cô… vai diễn nào bà cũng có sự sáng tạo riêng, không rập khuôn theo các mô típ trước.

Nghệ sĩ Nhân dân Hoà Bình đã gặt hái được kết quả cao trong các kỳ Liên hoan, Hội diễn Tuồng toàn quốc: Huy chương Vàng các vai: Minh Khai vở Sáng mãi niềm tin (1990), Hà Thị vở Bùi Thị Xuân hồi kết cuộc (1995); Bà Sáu Bình vở Cội nguồn (2005). Bằng khen đặc biệt với các vai Ngọc Hân công chúa (1980), vai Mai Hương (1993)…

Từ tình yêu nghệ thuật tuồng, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình không ngần ngại truyền nghề cho các nghệ sĩ kế cận. Bà trực tiếp giảng dạy 4 khóa diễn viên Tuồng tại trường Văn hóa Nghệ thuật tỉnh Bình Định, dạy các vai mẫu cho lớp tập huấn nghệ thuật Tuồng toàn quốc tại Đà Nẵng… đạt chất lượng tốt. Nhiều học trò của bà hiện giữ vị trí quan trọng trong các đơn vị nghệ thuật tuồng trên cả nước.

Trong suốt 18 năm (1991- 2009) làm Giám đốc, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình đã chèo lái Nhà hát Tuồng Đào Tấn cập bến vinh quang, thu được nhiều thắng lợi lớn. Đa phần các tiết mục của Nhà hát đi tham dự các Hội diễn, Liên hoan Sân khấu Chuyên nghiệp Toàn quốc đều đạt giải cao.

Nhà hát vinh dự được nhận các phần thưởng cao quý của Đảng và Nhà nước trao tặng như: Huân chương Lao động hạng Nhất (1993); Huân chương Độc lập hạng Ba (2002) và Huân chương Độc lập hạng Nhì (2012)…

Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình từng được bầu làm Đại biểu Quốc hội khóa X, Ủy viên ban thư ký Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam, thành viên UBMT Tổ quốc Việt Nam tỉnh Bình Định… Để ghi nhận những đóng góp của Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình, trước lúc nghỉ hưu 2 năm, bà đã vinh dự được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Ba (2006) và phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân (2007).

Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình đã dành trọn một đời cho hát bội

Nhắc đến tuồng Bình Định, người ta hay gọi Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình là Kỷ Lan Anh, nhân vật trong vở Hộ Sanh Đàn của cố tác giả Đào Tấn. Đây cũng là vai bà cảm thấy tự hào nhất trong sự nghiệp diễn của mình. Kỷ Lan Anh là vai diễn lắt léo có bề sâu cảm xúc nhưng nữ nghệ sĩ vào vai diễn cứ tự nhiên như không, toát lên được khí chất của nhân vật, chinh phục hết thảy mọi khán giả.

Năm 2005, tại Hội diễn Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc tổ chức tại Nghệ An, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình lại diễn vai Sáu Bình - một bà cụ trong vở Cội nguồn của tác giả Lê Duy Hạnh. Để chuẩn bị vào vai diễn, hơn 2 tháng, mỗi chiều đều đặn, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình đều nhờ chồng mình chở ra biển để trò chuyện với người già hòng học hỏi từng cử chỉ, điệu bộ, lời ăn tiếng nói đưa vào vai diễn.

Ông Nguyễn An Pha, nguyên Chủ tịch Hội VHNT Bình Định nhận xét: "Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình có niềm đam mê đặc biệt với nghệ thuật hát bội, phong cách đa dạng, có thể đảm nhiệm nhiều vai đào lẳng, đào bi, đào chiến… Đặc biệt, chị có chất giọng trời phú, ngọt, mướt, mùi, nhất là khi thể hiện các điệu hát khách, nam ai. “Nhất thanh, nhị sắc, tam bộ, tứ hình” là bốn yếu tố chính trong nghệ thuật hát bội và chị đều có cả. Chị có nét đẹp phúc hậu, đoan trang, quý phái; múa rất chuẩn về vũ đạo, điêu luyện về kỹ thuật; lại có thể hình cân đối".

Trong hành trình với nghề, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình không thể nhớ hết những chuyến lưu diễn mang lời ca tiếng hát nghệ thuật tuồng đến với bà con vùng sâu, vùng xa với những ngày mưa nắng khắc nghiệt. Rồi cả những chuyến công diễn nước ngoài mà có lẽ suốt đời bà không bao giờ quên.

Nghỉ hưu từ năm 2009, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình vẫn gắn bó với nghệ thuật hát bội, vẫn đau đáu làm sao truyền được lửa yêu nghề, lửa yêu tuồng cho giới trẻ. Những năm qua, bà vẫn cần mẫn với công việc truyền thụ kiến thức nghệ thuật hát bội. Bà giảng dạy tại Trường Trung cấp Văn hóa nghệ thuật Bình Định, khóa đào tạo tại chức tại Nhà hát tuồng Đào Tấn, rồi tham gia dạy các vai diễn mẫu cho các diễn viên trẻ của nhà hát.

Bất chấp tuổi tác, bà vẫn ngày đêm tìm kiếm những nét mới cho môn nghệ thuật này. Bà đã dùng những thuật ngữ dễ tiếp cận nhất để chỉ cho các diễn viên trẻ thấy nghệ thuật hát bội đặc sắc ở lối diễn, bước đi, điệu roi, ánh mắt, hóa trang, phục trang, võ thuật... Nhiều diễn viên trẻ vì yêu mến bà đã hứa sẽ bám nghề, khẳng định tài năng, để sau này tiếp bước bà giữ lửa cho nghề.

Cách đây mấy năm, Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình đã quyết định trao tặng nhiều tư liệu quý (103 đĩa DVD các vở diễn của nhiều loại hình nghệ thuật sân khấu, 42 tác phẩm sách kịch bản và sách lý luận sân khấu, 40 kịch bản sân khấu về các loại hình nghệ thuật) về nghệ thuật sân khấu, đặc biệt là nghệ thuật tuồng cho Nhà hát Tuồng Đào Tấn. Đây là những tư liệu quý được bà dày công thu thập, giữ gìn cẩn thận trong suốt cả cuộc đời hoạt động nghệ thuật của mình.

Nghệ sĩ Nhân dân Hòa Bình cho biết, bà muốn gửi gắm tất cả tư liệu, tài liệu quý của mình cho Nhà hát Tuồng Đào Tấn, góp phần giúp các nghệ sĩ, cán bộ nghiên cứu có thêm điều kiện làm việc.

×