“Tiện đâu, vứt đó” – Mặt trái của nhựa trong sản xuất nông nghiệp

Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam đạt kỷ lục 62,5 tỷ USD – một con số ấn tượng cho thấy vai trò trụ cột của ngành trong phát triển kinh tế, bảo đảm an ninh lương thực và sinh kế cho hàng triệu người dân. Thế nhưng, phía sau những thành tựu ấy là một thực trạng đáng báo động: mỗi năm, hơn 2 triệu tấn chất thải nhựa từ nông nghiệp – bao gồm từ trồng trọt, chăn nuôi đến nuôi trồng thủy sản – không được xử lý, gây ô nhiễm đất, nước, đe dọa chuỗi thực phẩm và hệ sinh thái.

Hàng năm mỗi địa phương thải ra khoảng từ 50-100 tấn rác thải nhựa. Trong đó, mỗi ha lúa/vụ, nông dân xả thải ra môi trường khoảng 1-1,5kg bao bì; còn trồng hoa màu, cây công nghiệp thì việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật (BVTV) gấp 2-3 lần trồng lúa.

Theo thống kê, trồng trọt phát sinh khoảng 661.500 tấn chất thải rắn/năm, trong đó bao gồm 550.000 tấn nilon, 77.490 tấn vỏ bao bì phân bón và 33.980 tấn vỏ bao bì thuốc bảo vệ thực vật (BVTV).

Đáng lo ngại hơn, mỗi bao bì thuốc BVTV sau sử dụng vẫn còn 5-7% hóa chất tồn dư, theo TS. Nguyễn Văn Liêm, Viện trưởng Viện Bảo vệ thực vật, Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam. Những hóa chất này khi ngấm vào đất sẽ tiêu diệt các vi sinh vật có lợi, làm giảm đa dạng sinh học, gây ô nhiễm nguồn nước và tác động tiêu cực đến sức khỏe con người qua chuỗi thực phẩm.

Bên cạnh đó, cây rau màu muốn chống khô hạn, cỏ dại, sâu bệnh thì người ta dùng màng nhựa phủ. Hiệu quả kinh tế rõ ràng, nhưng cái giá phải trả là những hậu quả môi trường rất nặng nề.

Chất thải rắn phát sinh từ hoạt động chăn nuôi khoảng 67,93 triệu tấn; 77.000 tấn chất thải nhựa vỏ bao bì thức ăn. Hoạt động nuôi trồng thủy sản phát sinh khoảng 880 nghìn tấn bùn thải, 273 nghìn tấn chất thải từ bao bì thức ăn, vỏ thuốc thú y và các loại chất rắn khác. Chăn nuôi, canh tác đã thải ra môi trường những chất thải nguy hại mà không thông qua bất cứ quy trình xử lý nào.

Theo ngành chức năng, hiện có 45% rác thải nông thôn được thu gom, chưa được xử lý mà đổ thẳng ra các bãi rác không hợp vệ sinh, trong đó có một tỷ trọng rất lớn đổ ra kênh, mương.

Trong lĩnh vực khai thác và nuôi trồng thủy sản, chất thải nhựa cũng là một vấn đề đáng lo ngại. Mỗi tàu đánh bắt trung bình thải từ 70-80kg rác nhựa mỗi năm, bao gồm ngư cụ hư hỏng, lưới, phao xốp... chưa kể nhiều mẻ lưới gần bờ ghi nhận cứ 4 phần cá thì có 1 phần là rác thải nhựa.

Trước đó, chia sẻ với báo chí, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến đã từng cảnh báo: “Người ta dự kiến nếu không giải quyết được chất thải nhựa trong năm tới đây thì mỗi một tấn cá khai thác là có 1 tấn rác thải nhựa. Với nền nông nghiệp sản xuất nhỏ lẻ tỷ trọng còn cao, thứ hai số hộ nông dân sản xuất nông nghiệp còn rất lớn, do vậy mà chúng ta phải quyết liệt và tích cực hơn thì cái giảm thiểu ô nhiễm môi trường để đi đến một cái nền nông nghiệp xanh."

Phát triển nông nghiệp xanh tại Việt Nam: Chậm nhưng cần thiết

Nhằm đối phó với mối đe dọa này, năm 2022, Bộ Nông nghiệp & PTNT (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã ban hành Quyết định số 2711, đặt mục tiêu đến năm 2025 giảm 15% lượng nhựa sử dụng trong trồng trọt, 20% trong chăn nuôi, và thu gom 100% chất thải thú y theo quy định, 50% ngư cụ bị mất hoặc vứt bỏ, cũng như 80% khu bảo tồn biển không còn rác thải nhựa.

Đại diện Liên Hợp Quốc, bà Ramla Khalidi – Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam – cũng lên tiếng: “Đến năm 2050, lượng nhựa ngoài đại dương có thể nhiều hơn cá. Cần hành động ngay, từ thay đổi hành vi nông dân đến cải tiến vật liệu sản xuất.”

Tuy nhiên, thực tế vẫn còn nhiều trở ngại. Mới chỉ 45% rác thải nông thôn được thu gom, phần còn lại chủ yếu xả thẳng ra môi trường. Ở nhiều địa phương, bao bì thuốc BVTV, phân bón bị đốt thủ công, thải ra Dioxin và Furan – hai chất cực độc có khả năng gây ung thư và tồn tại lâu dài trong không khí, đất và nước.

Tại Đồng Nai, mặc dù mỗi năm phát sinh hơn 100 tấn rác thải nhựa nông nghiệp, nhưng lượng xử lý chỉ mới đạt 18 tấn/năm – một con số quá nhỏ so với thực tế.

Sự nguy hại của rác thải nhựa không chỉ dừng lại ở việc làm xấu cảnh quan hay ô nhiễm môi trường. Đó còn là mối đe dọa dài hạn đối với an ninh lương thực và sức khỏe cộng đồng. Một nền nông nghiệp “hiện đại”, “sạch”, “bền vững” không thể đồng hành cùng thói quen sản xuất “tiện đâu vứt đó”.

Như TS. Nguyễn Văn Liêm khẳng định: “Nếu vứt bừa bãi, bao bì hóa chất BVTV sẽ trở thành hiểm họa cho môi trường đất, nước. Việc ngấm dần hóa chất vào cây trồng, động vật sẽ quay lại ảnh hưởng chính chúng ta.”

Cùng với các quốc gia trên thế giới, thời gian qua, nước ta đã ban hành nhiều chính sách hướng đến việc giảm thiểu rác thải nhựa. Cụ thể, tại Quyết định số 1316/QĐ-TTg ngày 22/7/2021 về việc phê duyệt đề án tăng cường công tác quản lý chất thải nhựa ở Việt Nam, Chính phủ đặt mục tiêu: Đến năm 2025, sử dụng 100% túi ni lông, bao bì thân thiện với môi trường tại các trung tâm thương mại, siêu thị, phục vụ cho mục đích sinh hoạt, thay thế túi ni lông khó phân hủy; tái chế, xử lý 85% lượng chất thải nhựa phát sinh…

Điều 73, Luật Bảo vệ môi trường 2020 cũng quy định: Tổ chức, cá nhân có trách nhiệm hạn chế sử dụng, giảm thiểu, phân loại, thải bỏ chất thải là sản phẩm nhựa sử dụng một lần và bao bì nhựa khó phân hủy sinh học theo quy định. Hay tại Nghị định số 08/2022/NĐ-CP của Chính phủ quy định: Từ ngày 1/1/2026, Việt Nam không sản xuất và nhập khẩu túi ni lông khó phân hủy sinh học có kích thước nhỏ hơn 50cm x 50cm; sau ngày 31/12/2030, dừng sản xuất, nhập khẩu sản phẩm nhựa sử dụng một lần, bao bì nhựa khó phân hủy...

Tương tự, tại các tỉnh, thành phố trên cả nước, phong trào “chống rác thải nhựa” ngày càng lan tỏa trong cộng đồng. Một số chuyên gia môi trường cho rằng, tuy nước ta đã có nhiều chính sách và hành động nhằm giảm rác thải nhựa nhưng chưa bền vững. Do đó, để công tác này hiệu quả hơn nữa, đáp ứng được các mục tiêu, cam kết đề ra, các bộ, ngành, địa phương cần sớm phát triển kinh tế tuần hoàn, tăng cường áp dụng công nghệ cao trong xử lý chất thải nhựa, tái chế rác thải nhựa thành tài nguyên.

×