Quy định mới nhất về việc xử lý chất thải và sử dụng hóa chất trong nông nghiệp

Hiệu quả của khung pháp lý trong việc bảo vệ môi trường nông nghiệp

Luật sư Hoàng Anh Sơn - Đoàn luật sư TP. Hồ Chí Minh cho biết, hệ thống pháp luật điều chỉnh việc xử lý chất thải và sử dụng hóa chất trong nông nghiệp ở Việt Nam cơ bản là đã hoàn thiện và đầy đủ bao gồm:

Luật Bảo vệ Môi trường 2020: Đây là văn bản pháp lý chuyên ngành quy định chung về bảo vệ môi trường, bao gồm các nguyên tắc, quy định về quản lý chất thải, phòng ngừa và ứng phó sự cố môi trường, kiểm soát ô nhiễm và trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong bảo vệ môi trường. Luật này tạo nền tảng pháp lý cho các quy định cụ thể trong lĩnh vực nông nghiệp.

Luật Trồng trọt 2018 và Luật Chăn nuôi 2018: Hai luật chuyên ngành này có các điều khoản cụ thể quy định về quản lý và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, phân bón (Luật Trồng trọt) và quản lý chất thải chăn nuôi (Luật Chăn nuôi), bao gồm các yêu cầu về đăng ký, kinh doanh, sử dụng, thu hồi và xử lý.

Nghị định số 08/2022/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Bảo vệ Môi trường (được bổ sung bởi Khoản 56 Điều 1 Nghị định 05/2025/NĐ-CP) Nghị định này cụ thể hóa các quy định về quản lý chất thải (chất thải nguy hại, chất thải rắn sinh hoạt, chất thải công nghiệp thông thường), trong đó có đề cập đến chất thải từ hoạt động nông nghiệp.

Nghị định số 94/2019/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Trồng trọt về giống cây trồng và canh tác: Nghị định này quy định về quản lý thuốc bảo vệ thực vật, bao gồm danh mục thuốc được phép sử dụng, điều kiện kinh doanh, sử dụng, nhãn mác, quảng cáo và xử lý bao gói thuốc sau sử dụng.

Nghị định số 13/2020/NĐ-CP hướng dẫn chi tiết Luật Chăn nuôi (được bổ sung bởi Khoản 18 Điều 1 Nghị định 46/2022/NĐ-CP): Nghị định này quy định cụ thể về quản lý chất thải chăn nuôi, bao gồm các yêu cầu về xây dựng hệ thống xử lý chất thải, biện pháp giảm thiểu ô nhiễm và trách nhiệm của chủ trang trại.

Các Thông tư của Bộ Nông nghiệp và Môi trường: Các Thông tư này hướng dẫn chi tiết về danh mục thuốc BVTV, phân bón được phép sử dụng, quy trình quản lý chất thải chăn nuôi, tiêu chuẩn môi trường trong nông nghiệp và các biện pháp kỹ thuật cụ thể.

Quy định về quản lý và sử dụng hóa chất BVTV và phân bón

Luật sư Hoàng Anh Sơn cho hay, Luật Trồng trọt và các văn bản hướng dẫn đã thiết lập một hệ thống quản lý tương đối chặt chẽ từ khâu đăng ký, sản xuất, kinh doanh đến sử dụng thuốc BVTV và phân bón. Quy định về danh mục được phép sử dụng là công cụ quan trọng để kiểm soát các loại hóa chất độc hại.

Trách nhiệm của các bên: Pháp luật quy định rõ trách nhiệm của nhà sản xuất, nhà kinh doanh và người sử dụng trong việc đảm bảo an toàn và hiệu quả của hóa chất. Người sử dụng phải tuân thủ nguyên tắc "4 đúng", có trách nhiệm thu gom và xử lý bao gói sau sử dụng theo quy định.

Vấn đề bao gói và xử lý: Nghị định 94/2019/NĐ-CP và các thông tư hướng dẫn đã có những quy định cụ thể về việc thu gom, vận chuyển và xử lý bao gói thuốc BVTV. Tuy nhiên, trên thực tế, việc thực hiện vẫn còn nhiều hạn chế do thiếu hệ thống thu gom hiệu quả và ý thức của người dân chưa cao.

Chế tài xử phạt: Luật Bảo vệ Môi trường và các nghị định liên quan đã quy định các hình thức xử phạt đối với hành vi vi phạm về sử dụng hóa chất BVTV và phân bón, từ cảnh cáo, phạt tiền đến đình chỉ hoạt động và biện pháp khắc phục hậu quả. Tuy nhiên, tính răn đe của các chế tài này đôi khi chưa đủ mạnh.

Quy định về quản lý và xử lý chất thải trong nông nghiệp

Luật Chăn nuôi và Nghị định 13/2020/NĐ-CP tập trung vào quản lý chất thải từ hoạt động chăn nuôi, quy định rõ về yêu cầu xây dựng hệ thống xử lý chất thải phù hợp với quy mô và hình thức chăn nuôi.

Nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền": Luật Bảo vệ Môi trường thể hiện rõ nguyên tắc này, đòi hỏi các trang trại chăn nuôi phải đầu tư vào hệ thống xử lý chất thải và chịu trách nhiệm về các tác động môi trường do hoạt động của mình gây ra.

Các quy định khuyến khích việc tái sử dụng chất thải nông nghiệp (phân bón hữu cơ, biogas...) nhằm giảm thiểu lượng chất thải thải ra môi trường và tạo ra giá trị kinh tế.

Tuy nhiên, so với chất thải chăn nuôi, các quy định về quản lý và xử lý chất thải từ trồng trọt (rơm rạ, thân lá...) còn tương đối chung chung và chưa có chế tài xử phạt mạnh mẽ đối với hành vi đốt bỏ gây ô nhiễm không khí.

Công tác giám sát và thực thi các quy định về xử lý chất thải nông nghiệp vẫn còn gặp nhiều khó khăn do địa bàn rộng, số lượng hộ sản xuất lớn và nguồn lực hạn chế.

Luật sư Hoàng Anh Sơn cho biết thêm, khung pháp lý hiện hành về xử lý chất thải và sử dụng hóa chất trong nông nghiệp đã có những bước tiến quan trọng, tạo cơ sở pháp lý cho việc quản lý và giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều thách thức trong quá trình thực thi như:

Đôi khi, các quy định giữa các văn bản pháp luật khác nhau chưa thực sự đồng bộ, gây khó khăn cho việc áp dụng trên thực tế. Tính khả thi của một số quy định cũng cần được xem xét kỹ lưỡng, đặc biệt đối với các hộ sản xuất nhỏ lẻ.

Việc đầu tư xây dựng hệ thống xử lý chất thải, áp dụng các biện pháp canh tác bền vững đòi hỏi nguồn lực tài chính và kỹ thuật không nhỏ, đặc biệt đối với người nông dân có điều kiện kinh tế khó khăn.

Ý thức chấp hành pháp luật về bảo vệ môi trường của một bộ phận người dân và doanh nghiệp còn hạn chế. Do vậy, cần tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Để nâng cao hiệu quả của các quy định pháp luật và hướng tới một nền nông nghiệp xanh, bền vững, luật sư Hoàng Anh Sơn cho rằng cần có những giải pháp và kiến nghị sau:

Rà soát, sửa đổi và bổ sung các quy định còn chồng chéo, chưa cụ thể hoặc thiếu tính khả thi. Đặc biệt, cần có quy định cụ thể hơn về quản lý chất thải từ trồng trọt và cơ chế khuyến khích tái sử dụng phụ phẩm nông nghiệp.

Nhà nước cần có các chính sách hỗ trợ về tài chính, tín dụng, khoa học công nghệ cho người nông dân và doanh nghiệp đầu tư vào hệ thống xử lý chất thải, áp dụng các biện pháp canh tác bền vững.

Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật về bảo vệ môi trường trong nông nghiệp. Tổ chức các lớp tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật về quản lý chất thải và sử dụng hóa chất an toàn, hiệu quả.

Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong việc giám sát và phản biện các hoạt động gây ô nhiễm môi trường trong nông nghiệp.

Các quy định pháp luật về xử lý chất thải và sử dụng hóa chất trong nông nghiệp là một công cụ quan trọng để định hướng và điều chỉnh hành vi của các chủ thể liên quan, hướng tới mục tiêu phát triển nông nghiệp bền vững và bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, hiệu quả thực tế của các quy định này phụ thuộc rất lớn vào quá trình thực thi, sự phối hợp đồng bộ của các cấp, các ngành và ý thức chấp hành pháp luật của người dân và doanh nghiệp.

Việc tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường đầu tư, nâng cao nhận thức và năng lực sẽ là những yếu tố then chốt để pháp luật thực sự đi vào cuộc sống, góp phần xây dựng một nền nông nghiệp xanh, sạch và bền vững cho Việt Nam.

×