Quyền Bộ trưởng Lê Mạnh Hùng phải đối mặt với những thách thức nào khi tiếp quản ngành Công Thương?

Bài toán “tìm điện” cho tăng trưởng 2 con số

Thách thức đầu tiên đối với quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương Lê Mạnh Hùng là nhu cầu điện đang tăng rất nhanh trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng và phục vụ nhu cầu tăng trưởng 2 con số giai đoạn 2026 - 2030?

Mục tiêu tăng trưởng GDP hai con số giai đoạn 2026–2030 khiến nhu cầu điện tăng theo cấp số nhân. Theo đó, sản lượng và công suất điện cần tăng 1,5 – 2,5 lần, thậm chí 2,5 – 3 lần hiện tại. Trong khi đó, chu kỳ đầu tư điện (đặc biệt điện nền và lưới truyền tải) rất dài, từ 7–10 năm, tạo độ trễ lớn. Như vậy, vấn đề cốt lõi của của ngành điện là tốc độ tăng cầu nhanh hơn rất nhiều so với tốc độ tạo nguồn và truyền tải. Do vậy, câu chuyện về ngành điện giai đoạn tới không chỉ cần nguồn đầu tư khổng lồ mà còn là cơ chế đột phá để tránh nguy cơ thiếu điện, đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đến 2030-2045.

Mặc dù thời gian qua có rất nhiều giải pháp được đưa ra nhưng thực tế chưa triệt để giải quyết điểm nghẽ lớn nhất của ngành điện đó là điểm nghẽ kỹ thuật về lưới truyền tải. Hiện nhiều dự án nguồn đã xong nhưng không giải tỏa được công suất vì lưới. Trong khi đó, truyền tải vẫn chủ yếu do EVN đảm nhiệm nhưng hiện nay tập đoàn này đang gặp nhiều vấn đề lớn, đól à thiếu vốn, thủ tục đầu tư kéo dài và không theo kịp tốc độ phát triển nguồn điện phân tán.

Vấn đề giá điện cũng nén quá lâu, chưa phản ánh đầy đủ chi phí đầu tư – truyền tải – dự phòng. Vì vậy, chưa đủ hấp dẫn nhà đầu tư tư nhân vào cuộc, đặc biệt với điện nền và LNG. Trong khi đó, với giá bán lẻ bình quân thấp, khiến EVN gặp khó cân đối tài chính dẫn đến thiếu vốn đầu tư. Trong khi đó, việc điều chỉnh giá điện lại chỉ mang tính chất “vá víu”, chậm và mang tính hành chính, không tạo được tín hiệu thị trường rõ ràng cho đầu tư dài hạn.

Mặc dù Quy hoạch điện VIII đã ban hành nhưng cơ chế thực thi chậm, nhiều dự án vẫn “treo” vì vướng mắc về đất đai, môi trường, PPA (Hợp đồng mua bán điện), chưa có cơ chế chia sẻ rủi ro. Rõ ràng, Quy hoạch điện VIII đã có nhưng lại thiếu cơ chế thực hiện đủ mạnh.

Bên cạnh đó, giai đoạn 2019 – 2021 phát triển ồ ạt năng lượng tái tạo nên dù giải pháp nhanh nhưng thiếu đồng bộ, để lại hệ luỵ. Nên dù có mặt tích cực là thành công về công suất lắp đặt nhưng lại bị quá tải lưới, cắt giảm công suất lớn, không giải quyết được bài toán điện nền.

Có thể khái quát trong 3 điểm nghẽn lớn nhất của ngành điện hiện nay, đó là thiếu điện nền ổn định cho nền kinh tế tăng tốc; Lưới truyền tải không theo kịp chuyển dịch năng lượng; Giá điện – cơ chế đầu tư chưa đủ hấp dẫn cho vốn lớn, dài hạn. Nếu không tháo gỡ đồng thời cả nguồn điện, lưới truyền tải, giá điện và cơ chế thì nguy cơ thiếu điện cục bộ, chi phí năng lượng cao và mất lợi thế cạnh tranh quốc gia là hoàn toàn hiện hữu trong giai đoạn 2026–2030. Đây là thách thức lớn nhất, đòi hỏi tư lệnh ngành Công Thương cần nhiều lời giải cho 1 bài toán thực sự thách thức.

Điều đáng mừng là di sản của Bộ Công Thương khi quyền bộ trưởng Lê Mạnh Hùng tiếp quản hiện nay đã có nhiều chính sách được chờ đón, trong đó Nghị quyết về năng lượng. Cơ chế chính sách về điện hạt nhân, Quyết định 768 và quy hoạch điện VIII điều chỉnh hay Nghị quyết về các cơ chế, chính sách phát triển năng lượng quốc gia giai đoạn 2026-2030 được Quốc hội thông qua. Đây là những cơ sở để quyền Bộ trưởng, cùng cộng sự ngành Công Thương ra các chính sách mở đường cho thu hút nguồn lực vào điện tái tạo, nhất là điện mặt trời mái nhà trong dân vốn có nhiều tiềm năng nhưng còn bỏ nhỏ do thiếu cơ chế, chính sách.

Giữ nhịp tăng trưởng xuất khẩu khi thương mại toàn cầu “đảo chiều”

Xu hướng bảo hộ mậu dịch, đánh thuế đối với hàng vào Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump không chỉ phủ bóng đen lên tự do thương mại toàn cầu mà còn gây khó khăn cho nhiều nền kinh tế hướng ra xuất khẩu, đòi hỏi các nước phải tái cấu trúc chu trình và giá trị xuất khẩu nhằm giảm thiệt hại, giữ thị trường. Với Việt Nam, một nước có độ mở rộng, hội nhập sâu và tăng trưởng dựa vào xuất khẩu truyền thống chịu áp lực lớn.

Với Việt Nam, tác động từ chính sách thuế đối ứng sẽ tác động trực tiếp đến giá trị xuất khẩu nhiều mặt hàng: thuỷ sản, gỗ, may mặc, da giày, điện tử, cơ khí chế tạo…. Đặc biệt là ngành thuỷ sản khi năm 2026, Hoa Kỳ sẽ tăng thuế chống bán phá giá đối với nhiều sản phẩm thuỷ sản của Viêt Nam lên mức hai con số, đây là thách thức lớn đặt ra.

Không chỉ có Mỹ, nhiều thị trường khác cũng đặt nặng vấn đề về tiêu chuẩn môi trường, bền vững theo các quy chuẩn ESG, IUU… Ngành Công Thương, đặc biệt là tham tán thương mại cần đưa ra.

Thách thức duy trì các thị trường xuất khẩu chủ lực, giảm thâm hụt cán cân thương mại là đòi hỏi đặt ra cho quyền Bộ trưởng Lê Mạnh Hùng trong nhiệm kỳ tới. Điều kiện thuận lợi là ngành xuất khẩu của Việt Nam hiện đa dạng, Việt Nam có nhiều hiệp định quan trọng với nhiều quốc gia và khu vực doanh nghiệp Việt đang rất linh hoạt

Thách thức bảo vệ sân nhà trước làn sóng xuyên biên giới của Thương mại điện tử

Ngành Công Thương góp phần tích cực, trong thành tích xuất khẩu của Việt Nam nhiều năm qua, song việc bảo vệ, khai thác thị trường trong nước là chưa tốt, bị bỏ ngỏ. Với định hướng nền kinh tế xuất khẩu, nhiều năm Việt Nam trở thành ngôi sao xuất khẩu nhưng thị trường trong nước đã và đang bị thâu tóm bởi nhiều nền tảng thương mại điện tử nước ngoài và họ đang ngày càng có doanh thu lớn, đánh bật, thậm chí đe doạ sống còn của thương mại truyền thống Việt Nam, bán lẻ Việt Nam, vốn yếu thế, chậm chân trước ứng dụng số hoá.

Các nền tảng Shoppee, Lazada, Tiktok đã đang kiếm được nhiều tiền ở Việt Nam, đưa hàng nước ngoài vào Việt Nam nhiều hơn, tạo khó khăn lớn cho doanh nghiệp sản xuất trong nước. Nhiều trung tâm thương mại, chợ đầu mối đối diện với cảnh đìu hiu suy giảm doanh số mạnh.

Thương mại điện tử trên nền tảng xã hội số, thông tin số đang ngày càng phát triển xoá nhoài khoảng cách, tạo sân chơi phẳng và đặc biệt tiết giảm chi phí sản xuất. Tuy nhiên, thương mại điện tử tên không gian số cũng sinh nhiều thói hư tật xấu: hàng trốn thuế, hàng giả, hàng gian lận xuất xứ, hàng…

Dưới nhiệm kỳ của mình, quyền Bộ trưởng Lê Mạnh Hùng sẽ phải giải quyết được vấn nạn hàng giả, hàng gian lận thương mại để bảo vệ thị trường trong nước. Bên cạnh đó, xây dựng cơ chế, chính sách để phát triển thương mại điện tử nội địa, đưa nông sản Việt lên sàn tiêu thụ trong nước và đi ra nước ngoài nhờ TMĐT.

Lo “bếp ăn sạch, chất lượng cao” cho 100 triệu dân Việt Nam

Sau nhiều năm mang “chuông đi đánh xứ người”, giờ là lúc hàng Việt chất lượng cao quay trở về phục vụ người Việt. Đây là quan điểm phù hợp với tình hình thị trường hiện nay khi các nước tăng áp thuế với hàng Việt, đồng thời sức mua của người Việt ngày càng tăng, do thu nhập tăng lên, nhu cầu chọn mua hàng ngon, chất lượng ngày càng lớn.

Thị trường nội địa đã vươn lên với sức mua lớn. Tiêu thụ nội địa được coi là động lực tăng trưởng và cần đến những sản phẩm chất lượng, giá cả phải chăng. Tuy nhiên, do định hướng xuất khẩu và sức mua trước đây chưa cao nên doanh nghiệp Việt Nam chưa thực sự quan tâm đến thị trường nội địa, để cho các nhà sản xuất như Trung Quốc, Thái Lan “chiếm lĩnh” nhiều phân khúc tiêu dùng, mua sắm.

Bài toán lớn đặt ra cho quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương Lê Mạnh Hùng tới đây là cân bằng vừa phát triển nền kinh tế hướng ra xuất khẩu, vừa giữ được thị trường nội địa. Giải pháp hài hoà để bảo vệ thị trường trong nước nhằm tránh nguy cơ bị thôn tính của hàng hoá nước ngoài.

Chuyển từ “gia công – lắp ráp” sang công nghiệp giá trị cao

Tăng trưởng hai con số đòi hỏi năng suất và hàm lượng công nghệ cao hơn, không thể chỉ dựa vào mở rộng quy mô. Trong khi đó, diễn biến của kinh tế thế giới hiện nay khiến cho chuỗigiá trị xuất khẩu toàn cầu bị đứt gãy, sự phân mảnh của liên kết tự do thương mại gia tăng, đòi hỏi các nước hướng ra xuất khẩu phải tìm cách đa dạng hoá thị trường, tránh bỏ trứng vào một giỏ.

Với định hướng đẩy mạnh xuất khẩu hiện nay, bộ Công Thương cần phải giải quyết bài toán cân bằng giữa hội nhập sâu và bảo vệ không gian chính sách công nghiệp. Việt Nam đã tham gia rất nhiều hiệp định thương mại, các FTA thế hệ mới mở rộng đều cam kết về môi trường, lao động, cạnh tranh, trợ cấp… làm thu hẹp dư địa chính sách công nghiệp. Trong khi đó, các nước lớn lại quay về trợ cấp, tái công nghiệp hóa, tạo bất cân xứng cạnh tranh.

Vì vậy, bài toán khó nhất hiện nay của Bộ Công Thương chính là làm thế nào để tuân thủ luật chơi quốc tế (World Trade Organization, FTA) nhưng vẫn nuôi dưỡng được doanh nghiệp nội địa trong thép, hóa chất, năng lượng, logistics, công nghiệp nền tảng.

Đây là thách thức đối với quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương trong hiện tại và tương lai. Vì vậy, bài toán của Bộ Công Thương phải thúc đẩy liên kết FDI – doanh nghiệp nội, công nghiệp hỗ trợ, chuỗi cung ứng trong nước, chứ không chỉ thu hút dự án riêng lẻ.

Giải pháp thời gian qua của Việt Nam là tìm kiếm các thị trường mới, trong đó có thị trường Halal (các sản phẩm và dịch vụ phù hợp với luật Hồi giáo) từ Trung Đông, Đông Nam Á, Nam Á.

Việt Nam được đánh giá có năng lực cung ứng hàng hóa Halal giá trị khoảng 34 tỷ USD cho khối các nước Hồi giáo (OIC), nhưng hiện tại chúng ta mới chỉ khai thác được một phần nhỏ con số này. Với quy mô dân số Hồi giáo toàn cầu đạt khoảng 2 tỷ người và chi tiêu cho thực phẩm Halal dự kiến chạm mốc 1.700 - 1.900 tỷ USD. Đây là mỏ vàng mới cho Việt Nam khai thác.

Hiện, cùng với xu hướng thắt chặt chi tiêu ở các nước phát triển, bảo hộ gia tăng của Mỹ, EU, thị trường Halal đang là cánh cửa cho hàng Việt Nam đa dạng thị trường. Bên cạnh thuận lợi từ các bản ghi nhớ (MoU) với Indonesia, Malaysia, Saudi Arabia vào các năm 2022-2024, gần đây nhất là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện (CEPA) với UAE (Ký 2024, Hiệu lực 2025) đã mở cánh cửa để hàng hoá Việt Nam vào sâu trong chuỗi sản phẩm halal, cơ hội lớn cho đa dạng hoá thị trường.

Chuyển đổi xanh: Mệnh lệnh và thách thức

Thách thức đối với chuyển đổi xanh về năng lượng, lộ trình cắt giảm khí thải về 0% vào năm 2050 là bài toán đầy thách thức cho Việt Nam. Với quan điểm không hy sinh môi trường, an sinh, xã hội để đổi lấy tăng trưởng GDP cao, lại trong bối cảnh nền kinh tế tăng trưởng theo chiều rộng, tăng trưởng dựa trên thâm dụng tài nguyên, khoáng sản và lao động giá rẻ nhiều năm; nội lực của nền kinh tế còn hạn chế, khoa học công nghệ chưa thực sự phát triển, nhất là công nghệ lõi còn phụ thuộc nước ngoài….

Chính vì vậy, chuyển đổi xanh trong năng lượng, máy móc, khoa học công nghệ thực sự là thách thức không chỉ đối với ngành Công Thương mà là toàn bộ nền kinh tế. Trong đó thách thức rất lớn từ chuyển đổi cân bằng giữa nhiệt điện than sang điện khí, điện tái tạo đòi hỏi nguồn vốn lớn, công nghệ cao. Bên cạnh đó, việc chuyển đổi xe xanh ở các đô thị trung tâm như Hà Nội, TP.HCM, các trung tâm kinh tế từ năm 2026 là bài toán khó trong quy hoạch lại các ngành, lĩnh vực, vừa không để xảy ra giảm tăng trưởng các ngành, lĩnh vực truyền thống vừa cân bằng, xây dựng nền tảng cho công nghiệp, công nghệ xanh phát triển trong dài hạn.

Bài toán quy hoạch lại các ngành, vùng trong bối cảnh mới

Thách thức quy hoạch chiến lược các ngành công nghiệp, các vùng phát triển là một trong những bài toán đặt ra cho quyền Bộ trưởng Bộ Công Thương Lê Mạnh Hùng.

Theo giới chuyên gia, với kỷ nguyên tinh gọn bộ máy, sáp nhập các tỉnh, các quy hoạch phân ngành cũ đã không còn phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ phát triền mới và bối cảnh mới.

Nhiều ngành, lĩnh vực đang có dấu hiệu tăng trường nóng, đòi hỏi quy hoạch chiến lược, tầm nhìn xa, đúng và trúng trong 10 năm, 20 năm. Việc sản xuất, chế biến, xuất khẩu các mặt hàng gỗ, thuỷ sản đã và đang đối diện với nguy cơ thuế chồng thuế từ thị trường chủ lực Hoa Kỳ cũng cần được Bộ Công Thương tính toán nhằm đa dạng thị trường, giảm tác động. 

Bên cạnh đó, việc tăng tốc phát triển các ngành logistics, cảng biển, ồ ạt xây dựng các khu công nghiệp, công nghệ cao ở nhiều địa phương nhằm tăng trưởng hai con số cũng đặt ra bài toán lớn trong quy hoạch tỉnh - địa phương, liên vùng và quy hoạch quốc gia, để tránh tình trạng “bánh vẽ” quy hoạch, phát triển dẫm chân nhau, hoặc xây dựng dự án để phân lô, bán nền, lấy đất xây dự án bất động sản.

Có thể nói, thương mại toàn cầu hiện nay chịu tác động mạnh từ địa chính trị, xung đột, chính sách đơn phương. Bộ Công Thương phải nâng cấp năng lực dự báo thị trường, rủi ro chuỗi cung ứng, thay vì phản ứng bị động. Vì vậy, thách thức của quyền bộ trưởng Lê Mạnh Hùng trong việc điều hành Bộ Công Thương là phải đổi mới mạnh mẽ, từ quản lý hành chính sang điều hành dựa trên dữ liệu và kịch bản nhằm đảm bảo tăng trưởng hai con số.

×