Các tài liệu khảo cổ nhận định, con người sinh sống trên vùng đất Vĩnh Long từ rất sớm. Xa xưa, vùng đất Vĩnh Long cũng như một số vùng đất khác thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long ngày nay thuộc về vương quốc Phù Nam rồi sau này là Chân Lạp, dân cư thưa thớt và hầu như không có chính quyền quản lý.

Sơ lược lịch sử vùng đất Vĩnh Long, danh xưng Vĩnh Long

Những cứ liệu lịch sử ngày càng sáng tỏ và khẳng định rằng khi nhà nước Phù Nam suy yếu thì một trong những tiểu quốc là nước phụ thuộc Phù Nam đã lớn mạnh, tiến đánh Phù Nam và diệt vong nhà nước Phù Nam. Sau khi chiếm được Phù Nam, vùng đất này được gọi là Thủy Chân Lạp.

Vào khoảng thế kỷ XVII, những lưu dân người Việt, Hoa và Khmer bắt đầu đến khai phá vùng đất Vĩnh Long.

Vào năm 1698, khi Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược, vùng đất Vĩnh Long thuộc phủ Gia Định.

Đến năm 1732, chúa Nguyễn Phúc Chú (Chúa Nguyễn Phúc Chu tên thật là Nguyễn Hiển Tông, là vị chúa Nguyễn thứ sáu của Đàng Trong, vùng đất phía Nam nước Đại Việt thời Lê trung hưng) thành lập dinh Long Hồ, đặt trung tâm tại Cái Bè (nay thuộc Tiền Giang), Vĩnh Long thuộc châu Định Viễn của dinh này.

Sau đó, lỵ sở dinh Long Hồ được chuyển về thôn Long Hồ (địa phận tỉnh Vĩnh Long ngày nay).

Tỉnh Vĩnh Long chính thức được thành lập vào năm 1832 (xuất hiện danh xưng Vĩnh Long với tư cách là một tỉnh).

Cổng Tam quan Văn Thánh Miếu tỉnh Vĩnh Long-nơi được ví như "Quốc Tử Giám đất phương Nam". Ảnh: Louis Ho

Vĩnh Long thời Pháp thuộc là một trong những tỉnh quan trọng ở Nam Kỳ. Trong giai đoạn 1951-1953, tỉnh Vĩnh Long, tỉnh Trà Vinh hợp nhất thành tỉnh Vĩnh Trà.

Tỉnh Vĩnh Long được tái lập vào năm 1954. Trong giai đoạn 1976-1992, tỉnh Vĩnh Long lại hợp nhất với Trà Vinh để thành lập tỉnh Cửu Long. Tỉnh Vĩnh Long được tái lập năm 1992 và tồn tại đến ngày nay.

Diện tích tỉnh Vĩnh Long trước thời điểm sáp nhập dự kiến

Dựa trên số liệu hiện có, diện tích tỉnh Vĩnh Long khoảng 1.525,73 km² (hoặc có thể được làm tròn là 1.475 km² tùy theo nguồn thống kê).

Với diện tích này, tỉnh Vĩnh Long thường được xếp vào nhóm các tỉnh có diện tích nhỏ trong vùng Đồng bằng sông Cửu Long (có 13 tỉnh/thành phố). Diện tích tỉnh Vĩnh Long đứng gần áp chót trong danh sách tổng số 13 tỉnh và thành phố của Đồng bằng sông Cửu Long (diện tích tỉnh Vĩnh Long lớn hơn diện tích TP Cần Thơ).

So với 63 tỉnh thành của Việt Nam, Vĩnh Long có diện tích khá nhỏ. Theo các bảng xếp hạng, Vĩnh Long thường đứng trong top áp chót trong danh sách 63 tỉnh/thành phố.

Về dân số, thành phần dân cư

Tính đến ngày 1 tháng 4 năm 2024, dân số tỉnh Vĩnh Long là 1.035.362 người (con số thống kê công bố năm 2024). Với con số này, Vĩnh Long đứng thứ 42 về dân số trên cả nước.

Tính đến thời điểm hiện tại, tỉnh Vĩnh Long có cơ cấu dân tộc đa dạng, bao gồm các thành phần chính sau:

Người Kinh, chiếm đa số dân số của tỉnh; người Khmer là dân tộc thiểu số có số lượng đáng kể ở Vĩnh Long, tập trung chủ yếu ở các huyện Vũng Liêm, Tam Bình, Trà Ôn và thị xã Bình Minh; người Hoa sinh sống chủ yếu ở các khu vực đô thị và thị trấn. Các dân tộc thiểu số khác ở tỉnh Vĩnh Long có với số lượng ít hơn.

Như một số tỉnh miền Tây Nam bộ của Việt Nam, Vĩnh Long là một tỉnh có sự hòa trộn văn hóa giữa các dân tộc, tạo nên một bản sắc văn hóa phong phú và đa dạng.

Văn hiến đất Vĩnh Long-nơi có Văn Thánh Miếu ví như "Quốc Tử Giám đất Phương Nam"

Vĩnh Long là vùng đất giàu truyền thống văn hiến, thể hiện qua bề dày lịch sử, văn hóa đa dạng và những con người tài năng đã làm rạng danh quê hương.

Những nét nổi bật trong văn hiến đất Vĩnh Long

Vùng đất Vĩnh Long có lịch sử khai phá từ rất sớm, là nơi giao thoa văn hóa của nhiều cộng đồng dân tộc Kinh, Khmer, Hoa.

Dinh Long Hồ được thành lập năm 1732 có vai trò quan trọng trong việc ổn định và phát triển vùng đất phía Nam sông Tiền.

Vĩnh Long nổi tiếng là vùng đất hiếu học, sản sinh ra nhiều nhân vật lịch sử, văn hóa có đóng góp lớn cho đất nước. Các học bổng mang tên Phạm Hùng, Võ Văn Kiệt, Trần Đại Nghĩa đã khuyến khích tinh thần học tập của các thế hệ trẻ.

Văn Xương Các là một công trình văn hóa đặc sắc được xây dựng theo kiểu trùng thiềm điệp ốc làm nên diện mạo riêng của Văn Thánh Miếu Vĩnh Long.

Vĩnh Long sở hữu nhiều di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia và cấp tỉnh, phản ánh đời sống tinh thần và quá trình phát triển của vùng đất.

Văn Thánh Miếu trên đất Vĩnh Long được xây dựng từ năm 1864, là trung tâm văn hóa, nơi tôn vinh các bậc hiền tài và giáo dục lòng yêu nước của khu vực miền Tây Nam Bộ.

Văn Thánh Miếu tọa lạc trên đường Trần Phú, phường 4, thành phố Vĩnh Long, tỉnh Vĩnh Long với diện tích 10.322m2. Mặt tiền công trình kiến trúc, di tích lịch sử nổi tiếng này tiếp giáp đường giao thông và hướng ra dòng sông Long Hồ, thuận tiện cho cả đường sông và đường bộ.

Văn Thánh Miếu là một công trình đề cao Nho giáo, là thiết chế văn hóa chính thống của nhà nước phong kiến.

Ở Nam Bộ có 6 tỉnh nhưng chỉ có ba Văn Miếu được xây dựng: Đó là Văn Miếu Biên Hòa (1715), Văn Niếu Gia Định (1824) và Văn Miếu Vĩnh Long (1866).

So với các Văn Miếu khác ở Nam Bộ thì Văn Miếu Vĩnh Long xây dựng muộn nhất và là công trình duy nhất còn tồn tại cho đến hôm nay.

Văn Miếu Vĩnh Long có 3 bia đá cổ

Bia đá thứ nhất khắc nội dung do cụ Phan Thanh Giản viết trước khi tử tiết. Bia đá được ông Trương Ngọc Lang lập năm 1872.

Mặt trước bia đá cổ ghi lý do dựng miếu, xưng tụng công đức thánh nhân và triều đình, mặt sau ghi danh những người hữu công.

Bia đá cổ thứ hai được dựng vào năm 1917. Mặt trước ghi lại sự kiện ông Tống Hữu Định vận động trùng tu vVăn Miếu vào năm 1903. Mặt sau bia đá ghi danh thân hào, nhân sĩ có công.

Bia đá thứ ba dựng năm 1931, ghi lời bà Trương Thị Loan hiến đất và ký thác việc thờ cúng cha ruột và cha chồng tại Văn Xương Các.

Văn Xương Các là một công trình văn hóa đặc sắc được xây dựng theo kiểu trùng thiềm điệp ốc làm nên diện mạo riêng của Văn Thánh Miếu Vĩnh Long.

Văn Xương Các còn có tên gọi là Thơ lầu, Tân đình, Tụy Văn lâu, gồm có hai tầng: tầng trên thờ 3 vị Văn Xương Đế Quân (vị thần trông coi việc văn học) là nơi cất sách.

Tầng dưới là nơi nghỉ ngơi khi đến lễ cúng tế Đức Khổng Tử và là nơi bình văn, luận võ của các quan đại thần thời bấy giờ.

Phía trước là khánh thờ Gia Định xử sĩ Sùng Đức Tiên sinh Võ Trường Toản và Khâm sai Kinh lược sứ Phan Thanh Giản.

Văn Thánh Miếu Vĩnh Long tuy đã trải qua nhiều thăng trầm lịch sử và nhiều lần trùng tu nhưng vẫn tồn tại và giữ được nét cổ kính như thuở ban đầu, đó là niềm tự hào không chỉ của người dân Vĩnh Long mà của cả miền Tây Nam Bộ.

Bởi tại "Văn miếu Quốc Tử Giám đất Phương Nam" không chỉ đơn thuần là một thiết chế văn hóa chính thống của nhà nước phong kiến mà còn là biểu tượng văn hóa đầy ý nghĩa của 3 tỉnh: Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên thời bấy giờ.

Vĩnh Long-vùng đất của những miệt vườn trái cây đặc sản

Có thể khẳng định Vĩnh Long là một miệt vườn có rất nhiều trái cây ngon, trái cây đặc sản nổi tiếng của miền Tây Nam bộ.

Vùng đất này được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp cho nhiều loại cây ăn trái phát triển quanh năm. Nhờ vậy, Vĩnh Long nổi tiếng với nhiều miệt vườn trĩu quả và các loại trái cây đặc sản thơm ngon, thu hút du khách.

Một số loại trái cây ngon và nổi tiếng của Vĩnh Long

Thanh trà Bình Minh là loại trái cây có vị chua ngọt đặc trưng, thường được ăn tươi hoặc dầm với đường, đá. '

Bưởi Năm Roi Mỹ Hòa ở Vĩnh Long có múi đều, mọng nước, vị ngọt thanh, không bị khô.

Cam xoàn Vĩnh Long là loại quả có múi mùi thơm nhẹ, ngọt thanh, ít nước. Kế đến là chôm chôm Bình Hòa Phước có quả chín đỏ, thịt dày, ngọt lịm và dễ tróc.

Vườn chôm chôm Vĩnh Long. Chôm chôm là loại quả ngon, quả đặc sản Vĩnh Long thường thấy ở các miệt vườn trù phú ở các cù lao đất phù sa sông Tiền, sông Hậu. Ảnh: Hạnh Bé.

Thêm nữa, sầu riêng Ri 6, quả đặc sản có cơm vàng, hạt lép, béo ngậy và thơm nồng. Đặc biệt, loại xoài cát núm Vũng Liêm có hương thơm đặc trưng, vị chua ngọt nhẹ.

Đừng quên một loại quả ngon đất Vĩnh Long là nhãn xuồng cơm vàng, nhãn long.

Du lịch nông nghiệp Vĩnh Long

Đến với Vĩnh Long, du khách có thể tham quan các miệt vườn trái cây trĩu quả, tự tay hái và thưởng thức trái cây tươi ngon ngay tại vườn.

Đây là một trải nghiệm thú vị mang đậm chất miệt vườn sông nước miền Tây. Một số miệt vườn nổi tiếng ở Vĩnh Long bạn có thể tham khảo như: Cù lao An Bình là nơi tập trung nhiều vườn trái cây như vườn Bé Sáu, vườn Tám Lộc, vườn Sáu Tấn...

Trái thanh trà thơm mát, loại quả đặc sản Vĩnh Long. Ngày nay, gần như chỉ nhìn thấy cây thanh trà, trái thanh trà trên đất Bình Minh của tỉnh Vĩnh Long. Ảnh: Lê Thúy Hằng.

Hay các nhà vườn trái cây đặc sản thơm ngon, không khí trong lành, không gian xanh mát dọc theo các tuyến sông.

Vĩnh Long nằm giữa hai nhánh sông lớn của hệ thống sông Cửu Long (sông Mekong) là sông Tiền và sông Hậu. Đây là hai con sông chính đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế, văn hóa và tự nhiên của tỉnh.

Ngoài ra, trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long còn có nhiều sông, kênh, rạch nhỏ khác, tạo thành một mạng lưới giao thông đường thủy và cung cấp nước cho nông nghiệp.

Một số sông, kênh rạch đáng chú ý ở Vĩnh Long bao gồm: Sông Cổ Chiên là một nhánh của sông Tiền, chảy qua phía đông bắc của tỉnh; sông Măng Thít chảy qua địa phận các huyện Mang Thít và Long Hồ; dòng sông Cái Vồn Lớn bnối sông Tiền và sông Hậu. Vĩnh Long còn có con sông Long Hồ chảy qua thị xã Vĩnh Long và huyện Long Hồ....

×