Sức sống mới ở Mường Bi, khi "hồn cốt" ngàn xưa hòa nhịp nông thôn mới

Giữ "hồn" Mường giữa dòng chảy hiện đại

Nằm trọn trong thung lũng Mường Bi huyền thoại, Lũy Ải được mệnh danh là làng Mường cổ đẹp nhất nhì tỉnh Phú Thọ. Điều đáng quý là giữa cơn lốc đô thị hóa đang len lỏi vào từng ngõ ngách của vùng cao, Lũy Ải vẫn giữ được sự tĩnh lặng và vẻ đẹp nguyên sơ hiếm có.

Ấn tượng thị giác đầu tiên khi đặt chân đến đây là kiến trúc. Xóm có gần 100% hộ dân là người dân tộc Mường và điều kỳ diệu là họ vẫn sinh sống dưới những nếp nhà sàn cổ.

Theo thống kê, xóm vẫn lưu giữ được 19 trong tổng số 34 ngôi nhà sàn truyền thống nguyên bản. Những mái nhà nhuộm màu thời gian ấy không chỉ là nơi che mưa nắng, mà là bảo tàng sống về kiến trúc, lối sống và tâm linh của người Mường.

Không chỉ giữ "xác", người Lũy Ải còn giữ trọn "hồn". Nhịp sống nơi đây vẫn vang vọng tiếng khung cửi dệt vải, tiếng chày giã gạo và hình ảnh những chiếc cối xay lúa, cung nỏ làm từ tre nứa.

Đặc biệt, các di sản văn hóa phi vật thể như Mo Mường, nghệ thuật Chiêng Mường hay các lễ hội khai hạ, lễ cơm mới vẫn được duy trì như một mạch nguồn chảy mãi trong huyết quản của mỗi người dân.

Chính nhờ sự kiên định trong việc bảo tồn này, từ năm 2008, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã công nhận Lũy Ải là làng truyền thống tiêu biểu của dân tộc ít người. Đây là tiền đề quan trọng để Lũy Ải bước vào giai đoạn chuyển mình.

Diện mạo nông thôn mới từ sức dân

Đến Lũy Ải hôm nay, người ta thấy một diện mạo nông thôn mới (NTM) rất khác. Đó không phải là sự bê tông hóa cứng nhắc phá vỡ cảnh quan, mà là sự quy hoạch hài hòa.

Hạ tầng giao thông được bê tông hóa sạch sẽ giúp việc đi lại thuận tiện, nhưng hai bên đường là hơn 5km hàng rào hoa rực rỡ do Chi hội Phụ nữ xóm chăm sóc.

Điểm độc đáo trong cách làm NTM ở Lũy Ải là tư duy thẩm mỹ: Nhà nào cũng làm tường rào thẳng lối, nhưng nhiều hộ dân đã khéo léo dựng cổng chào bằng tranh, tre, nứa theo nguyên mẫu cổng nhà Mường xưa. Đây là minh chứng cho thấy, xây dựng NTM không có nghĩa là xóa bỏ quá khứ, mà là làm cho quá khứ trở nên khang trang, sạch đẹp hơn.

Ông Bùi Văn Khiêm, một người dân trong xóm chia sẻ: "Trước đây bà con chỉ biết làm ruộng, trồng lúa, cuộc sống tự cung tự cấp rất vất vả. Nhờ chủ trương của Nhà nước, có đường mới, được hỗ trợ vốn vay, bà con không chỉ biết trồng keo, trồng mía mà còn biết làm du lịch. Thu nhập tốt hơn, cái bụng no hơn thì mới nghĩ đến chuyện làm đẹp cho thôn xóm".

Sự thay đổi này đến từ sự đồng thuận của lòng dân. Người dân Lũy Ải đã sẵn sàng hiến đất, góp công, góp của để xây dựng nhà văn hóa theo kiến trúc nhà sàn – nơi vừa là điểm sinh hoạt chính trị, vừa là sân khấu biểu diễn văn nghệ phục vụ du khách.

Hướng đi bền vững: Biến di sản thành tài sản

Xác định văn hóa là thế mạnh mũi nhọn, chính quyền và người dân Lũy Ải đang chuyển dịch mạnh mẽ cơ cấu kinh tế từ thuần nông sang du lịch dịch vụ.

Mô hình du lịch cộng đồng homestay tại Lũy Ải đang chứng minh hiệu quả rõ rệt. Du khách đến đây không chỉ để ngủ, mà để sống cuộc đời của người Mường: Trải nghiệm làm ruộng, đánh cá, dệt thổ cẩm, làm rượu cần và thưởng thức cỗ lá, xôi ngũ sắc.

Những sản phẩm thủ công từ mây tre đan hay các trò chơi dân gian như đánh mảng, bắn nỏ đã trở thành sản phẩm du lịch độc đáo.

Bà Bùi Thị Minh Tới, Phó Chủ tịch UBND xã cho biết, địa phương đang triển khai đồng bộ các tiêu chí NTM gắn với Chương trình Mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Đến nay, xã đã đạt 8/19 tiêu chí, xây dựng thành công 3 khu dân cư kiểu mẫu và 9 vườn mẫu. Mục tiêu không chỉ là đạt chuẩn, mà là nâng cao chất lượng sống thực chất cho người dân.

Tầm nhìn quy hoạch: Điểm đến quốc gia

Với tiềm năng sẵn có, tỉnh Phú Thọ đang định hướng xây dựng Lũy Ải trở thành một điểm nhấn trong bản đồ du lịch Tây Bắc, chia lửa cho các điểm đến đã quá tải như Mai Châu hay Thung Nai.

Hiện tại, Đồ án Quy hoạch chi tiết tỷ lệ 1/500 Khu bảo tồn không gian văn hóa dân tộc Mường tại xóm Lũy Ải đang được phối hợp triển khai với quy mô nghiên cứu khoảng 125 ha. Đây là một bước đi chiến lược, hứa hẹn biến nơi đây thành "bảo tàng sống" cấp quốc gia về văn hóa Mường.

Câu chuyện của Lũy Ải là bài học quý giá về cách làm nông thôn mới ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số: Hiện đại hóa hạ tầng nhưng phải giữ nguyên bản sắc. Chỉ khi người dân tự hào về văn hóa của mình và sống khỏe nhờ văn hóa đó, thì nông thôn mới mới thực sự bền vững và đi vào chiều sâu.

×