Tại sao mãnh tướng Nhạc Chung Kỳ khiến 3 vị hoàng đế Khang Hi, Ung Chính và Càn Long vừa yêu, vừa sợ?

Nhạc Trung Kỳ - Mãnh tướng khiến 3 vị hoàng đế Khang Hi, Ung Chính và Càn Long vừa yêu, vừa sợ

Nhạc Chung Kỳ (岳锺琪, 1686–1754), tự Đông Mỹ, hiệu Dung Trai, là một danh tướng bách chiến bách thắng dưới ba triều Khang Hi, Ung Chính và Càn Long. Ông sinh ra trong một gia đình võ tướng tại Thành Đô, gốc gác Lâm Thao (Cam Túc), sớm nối nghiệp cha là Nhạc Thăng Long – từng giữ chức Tứ Xuyên đề đốc. Con đường sự nghiệp của ông gắn liền với những cuộc chinh phạt lớn ở biên giới phía tây, từ Tây Tạng, Thanh Hải cho đến Mông Cổ, Chuẩn Cát Nhĩ, tạo nên hình ảnh một vị tướng vừa được hoàng đế trọng dụng, vừa khiến họ dè chừng vì uy quyền và tài năng vượt trội..

Nhạc Chung Kỳ ban đầu xuất thân từ văn chức, song sớm tỏ rõ bản lĩnh võ tướng nên được điều sang quân ngũ. Năm 1719, khi Chuẩn Cát Nhĩ xâm phạm Tây Tạng, ông được cử làm tiên phong. Trong chiến dịch này, Nhạc Chung Kỳ đã cho thấy tài năng quân sự sắc bén. Ông thẳng tay trấn áp các thủ lĩnh không phục mệnh, dùng mưu kế giết sứ giả Chuẩn Cát Nhĩ để uy hiếp, rồi chiêu hàng hàng nghìn người Tây Tạng. Ông còn cùng Cát Nhĩ Bật tiến vào Lhasa, đại phá quân địch, dẹp yên Tây Tạng. Nhờ công lao ấy, năm sau ông được thăng chức Tứ Xuyên đề đốc, nhận Khổng tước linh – biểu tượng vinh dự của võ quan triều Thanh.

Từ đó, Nhạc Chung Kỳ liên tục trở thành ngọn giáo nơi biên cương. Ông dẹp loạn Quách La Khắc ở Thanh Hải, tiêu diệt hàng chục trại, chém hàng trăm thủ cấp, bắt sống nhiều thủ lĩnh. Với sự quyết đoán và tàn khốc trong chiến đấu, ông khiến các bộ lạc sợ hãi mà quy thuận. Trong thời Khang Hi, tên tuổi của Nhạc Chung Kỳ đã nổi bật, nhưng sang triều Ung Chính, tài năng của ông mới thật sự được phát huy toàn diện.

Năm 1723, khi La Bặc Tạng Đan Tân khởi nghĩa ở Thanh Hải, ông được điều làm tham tán quân sự dưới trướng Niên Canh Nghiêu. Với 6000 quân, Nhạc Chung Kỳ liên tiếp đánh tan các bộ lạc phản kháng, truy kích nhanh chóng, chém hơn tám vạn thủ cấp chỉ trong vòng nửa tháng. Ông bắt được vô số thủ lĩnh, khiến thế lực nổi dậy sụp đổ hoàn toàn. Sau chiến dịch, ông được phong tước Tam đẳng công, ban đai vàng, danh vọng rực rỡ. Đây là giai đoạn ông chứng minh được bản lĩnh bách chiến, trở thành trụ cột quân sự ở Thanh Hải và Cam Túc.

Không chỉ có tài đánh trận, Nhạc Chung Kỳ còn thể hiện khả năng trị quốc nơi biên viễn. Trên cương vị Xuyên Thiểm tổng đốc, ông nhiều lần dâng sớ xin cải thổ quy lưu, chia đất đặt quan lại triều đình, giải quyết mâu thuẫn thổ ty, ổn định trật tự biên giới. Ông hiểu rõ đặc thù sinh hoạt của người Mông Cổ, đề nghị điều chỉnh chế độ mậu dịch để quản lý tốt hơn. Các kiến nghị của ông hầu hết được Ung Chính chấp thuận, chứng tỏ sự uy tín không chỉ ở chiến công mà còn ở tầm nhìn quản trị.

Tuy vậy, giữa Nhạc Chung Kỳ và Ung Chính cũng có lúc căng thẳng. Trong chiến dịch chống Chuẩn Cát Nhĩ (1730–1732), khi quân Thanh bị tập kích ở Khoa Xá Đồ, mất nhiều lạc đà và ngựa, Ung Chính đổ lỗi cho ông thiếu cẩn trọng. Nhà vua nhiều lần quở trách ông là hèn nhát, không nắm vững quân cơ. Có lúc, cả ông và tướng dưới quyền bị đưa ra xét xử ở bộ Binh. Song rồi chính Ung Chính lại phải thừa nhận rằng các kế hoạch của ông phù hợp với tình thế, thậm chí khen ngợi khi quân Thanh thắng lớn ở Ô Lỗ Mộc Tề. Mối quan hệ giữa vị tướng biên cương và hoàng đế vì thế luôn phức tạp: vừa tin dùng, vừa e dè.

Sang triều Càn Long, Nhạc Chung Kỳ tuổi đã cao nhưng vẫn được trọng dụng. Nhà vua trẻ kính nể ông như một cựu thần dày dạn chiến trận, từng góp phần ổn định Tây Tạng, Thanh Hải, dẹp loạn Miêu, trấn áp Chuẩn Cát Nhĩ. Dù vậy, Càn Long cũng thừa hiểu sự hiện diện của ông là con dao hai lưỡi: một mặt, triều đình không thể thiếu vị tướng già dặn ấy; mặt khác, quyền uy quá lớn nơi biên viễn của Nhạc Chung Kỳ dễ tạo ra mầm mống vây cánh. Bởi vậy, cách đối xử của Càn Long cũng giống như hai vị tiền triều: vừa ban thưởng hậu hĩnh, vừa tìm cách ràng buộc quyền lực.

Trong suốt hơn 40 năm chinh chiến, Nhạc Chung Kỳ lập công từ Tây Tạng, Thanh Hải, Cam Túc cho đến tận Tân Cương. Ông là người góp phần quan trọng vào công cuộc mở rộng và củng cố biên giới phía tây của nhà Thanh, tạo nền tảng cho thời kỳ “Càn Long thịnh thế”. Sự nghiệp của ông gắn liền với chính sách trấn áp mạnh tay nhưng cũng có phần mềm dẻo với các dân tộc thiểu số, cho thấy tài năng toàn diện hiếm có.

Điều khiến Nhạc Chung Kỳ đặc biệt là thái độ của ba vị hoàng đế đối với ông. Khang Hi phát hiện và trọng dụng ông từ thuở ban đầu. Ung Chính vừa dựa vào tài năng quân sự lẫn kiến nghị cải cách của ông, vừa nhiều lần nghi kỵ. Còn Càn Long thì tôn kính ông như biểu tượng của bậc khai quốc công thần. Cả ba vị quân chủ đều vừa yêu mến công lao, vừa sợ hãi quyền thế của ông. Một vị tướng biên cương nắm trong tay vạn quân, lại được dân biên viễn kính phục, quả thực là nhân vật mà ngai vàng không thể xem nhẹ.

Năm 1754, Nhạc Chung Kỳ qua đời, thọ 69 tuổi. Triều đình truy tặng hậu lễ, nhưng tên tuổi ông vẫn lưu lại với nhiều sắc thái. Với sử gia, ông là biểu tượng cho một thế hệ tướng lĩnh triều Thanh biết chinh chiến và trị quốc. Với nhân dân các dân tộc vùng biên, ông có thể vừa là kẻ trấn áp khốc liệt, vừa là người duy trì ổn định. Còn trong mắt ba vị hoàng đế, Nhạc Chung Kỳ là mãnh tướng trung thành nhưng nguy hiểm, người mà triều đình vừa không thể thiếu, vừa không bao giờ có thể hoàn toàn yên tâm.

×