Tại sao Vương Mãng - vị hoàng đế duy nhất của nhà Tân, bị gán là kẻ... ngụy quân tử?

Trong sử sách Trung Hoa, có không ít những kẻ giỏi đóng vai “bậc thánh hiền” để che mắt thiên hạ. Nhưng hiếm ai dựng được một tấm màn kịch công phu, kéo dài nhiều thập kỷ như Vương Mãng – người từng được tung hô là hình mẫu Nho gia, cuối cùng lại lộ nguyên hình là một “ngụy quân tử” bậc thầy.

Người đời sau nhớ đến ông như kẻ tiếm ngôi nhà Hán để lập nên triều Tân (8–23), nhưng ít ai hình dung được hành trình của ông là một chuỗi tính toán tinh vi, được bọc trong lớp vỏ đạo đức, tiết kiệm, thương dân… tất cả chỉ để phục vụ cho một mục tiêu duy nhất: quyền lực tối thượng.

Vương Mãng - Từ “hiền sĩ” thành kẻ tiếm ngôi

Sinh năm 45 TCN, Vương Mãng vốn thuộc dòng họ quyền lực nhất cuối đời Tây Hán. Cô ruột ông – Vương Chính Quân – là Hoàng hậu Hán Nguyên Đế; anh em họ Vương lần lượt giữ chức Đại Tư mã, Thứ sử, Quận thú… Nhà họ Vương lúc ấy là thế lực số một trong triều.

Nhưng Vương Mãng lại xuất thân từ nhánh không được phong hầu. Cha chết sớm, mẹ góa nuôi con, địa vị cá nhân của ông mờ nhạt hơn so với những người chú, người anh trong họ. Chính điều này tạo điều kiện để ông xây dựng hình ảnh “khiêm nhường, khổ hạnh”: ăn mặc giản dị, chăm sóc mẹ và chị dâu, nuôi dưỡng cháu mồ côi. Đối đãi với học giả, quan lại thì lễ độ, hào phóng – đến mức sẵn sàng tặng ngựa xe, quần áo cho khách.

Những hành động ấy được lan truyền như giai thoại, khiến Vương Mãng nổi bật hẳn giữa một triều đình đang mục ruỗng bởi xa hoa và dâm loạn. Đó là bước đầu tiên trong kế hoạch dài hơi: lấy danh “hiền sĩ” để gom bè kết cánh.

Chỉ ít năm, ông đã thu phục một mạng lưới mưu sĩ và tay chân trung thành: Vương Vũ, Vương Ất lo mưu lược; Chân Phong, Chân Hàm xử lý đại sự; Bình Yến nắm bí mật; Lưu Hàm thảo chiếu; Tôn Kiến đóng vai “cánh tay sắt”… Đội ngũ này như một bộ máy chính phủ trong bóng tối, chỉ chờ thời cơ lộ diện.

Cơ hội đến khi Hán Bình Đế – mới 9 tuổi – lên ngôi. Vương Mãng giữ chức Đại Tư mã, trở thành người nắm thực quyền. Ông mua chuộc địa chủ, nịnh bợ sĩ phu, ban phát chút lợi lộc để củng cố hình ảnh “phụ chính nhân từ”. Rồi bất ngờ, Hán Bình Đế chết trẻ – và người ta tin rằng, đó là kết quả của một vụ đầu độc.

Không chờ lâu, Vương Mãng lập Nhụ Tử Anh làm hoàng đế bù nhìn, tự xưng “Nhiếp Hoàng đế”. Năm 8, ông phế Nhụ Tử Anh, chính thức tiếm ngôi, lập quốc hiệu “Tân”.

Những cải cách của Vương Mãng

Lên ngôi trong bối cảnh mâu thuẫn xã hội gay gắt, Vương Mãng cần một lá chắn chính trị. Ông chọn cải cách – nhưng là cải cách kiểu “vẽ lại giấc mơ cổ đại” để khoác tấm áo thánh nhân, trong khi bản chất vẫn là củng cố quyền lực và vơ vét tài sản.

1. Cải cách ruộng đất: Vương Mãng biến toàn bộ ruộng thành “vương điền” – tài sản quốc gia – và cấm mua bán. Hạn mức ruộng mỗi nhà bị khống chế; người không có ruộng được cấp chút ít. Nghe qua tưởng như công bằng, nhưng thực tế lại trói chặt nông dân vào đất, biến họ thành người làm thuê cho nhà nước, còn nô tỳ thì đổi tên thành “tư thuộc” – về bản chất vẫn là nô lệ.

2. Cải cách tiền tệ: Vương Mãng tung ra 28 loại “bảo hóa” – từ vàng bạc đến mai rùa, vỏ sò. Hệ thống này phá vỡ ổn định tiền tệ, gây hỗn loạn thương mại, tạo cơ hội để phe cánh của ông thao túng và thu lợi. Vàng bạc, của cải cuối cùng vẫn chảy vào túi tập đoàn họ Vương.

3. Ngũ quân lục quản: Ông lập cơ quan nhà nước kiểm soát muối, rượu, sắt, thuế, tín dụng… Danh nghĩa “bình ổn vật giá” nhưng thực chất là độc quyền nhà nước để vơ vét. Quan chức phụ trách thường là phú thương giàu sụ – những kẻ vừa thu thuế vừa đầu cơ, khiến dân nghèo thêm kiệt quệ.

Ngoài ra, ông còn loạn danh xưng quan lại, ban tước lung tung để mua chuộc người; xây dựng những công trình hoành tráng tốn kém; và không quên tuyển mỹ nữ vào cung, sống dâm dật trái ngược với hình ảnh “khắc kỷ” trước đây.

Nếu chỉ là cải cách thất bại, có lẽ triều Tân vẫn có thể cầm cự vài chục năm. Nhưng Vương Mãng đã biến chính sách thành gánh nặng khủng khiếp cho dân chúng:

- Nông dân nghèo không mưu sinh nổi, bị dồn vào cảnh phải săn thú, bẫy chim, bắt cá… rồi vẫn bị đánh thuế.

- Thương nghiệp tê liệt, hàng hóa khan hiếm, giá cả bất ổn.

- Quan lại thì tham nhũng trắng trợn, lợi dụng cải cách để kiếm chác.

- Chiến tranh với các dân tộc biên cương tiêu tốn tài lực, khiến đời sống dân thêm thê thảm.

Trong khi đó, Vương Mãng vẫn chăm chút xây cung điện, đền miếu, khoe khoang công trình văn hóa như thể đang tái hiện “thái bình thời Nghiêu Thuấn”.

Không khó hiểu khi khởi nghĩa nông dân bùng nổ: Xích Mi, Lục Lâm… liên tiếp nổi dậy, quét sạch triều Tân chỉ sau 15 năm tồn tại, còn bản thân Vương Mãng chết trong loạn quân.

Vì sao bị gán là ngụy quân tử?

Vương Mãng là trường hợp hiếm hoi trong lịch sử Trung Hoa biết vận dụng triệt để “đức giả” để leo lên tột đỉnh quyền lực:

- Dùng đạo đức giả để lấy lòng người: Giản dị, tiết kiệm, chăm lo người nghèo, ăn chay khi thiên tai… nhưng tất cả đều được dàn dựng trước ống kính dư luận thời bấy giờ.

- Tìm mọi cách để hợp thức hóa quyền lực: Chính sách nào cũng khoác áo “phục cổ” theo Chu lễ, nhưng ẩn bên dưới là mạng lưới độc quyền kinh tế của phe họ Vương.

- Giữ mặt nạ đến phút cuối: Ngay cả khi cải cách thất bại, ông vẫn ban chiếu thư đầy những lời nhân nghĩa, tự nhận mình “vì thiên hạ”.

Cái chết chính trị của Vương Mãng không đến từ âm mưu đối thủ, mà từ việc ông tự phá hủy nền kinh tế và lòng tin của dân chúng – một cú sập mà ngay cả những kẻ tiếm ngôi khét tiếng khác trong lịch sử cũng hiếm khi phạm phải.

Vương Mãng từng được một số học giả hiện đại gán cho danh hiệu “nhà cải cách xã hội chủ nghĩa sơ kỳ”. Nhưng nếu nhìn vào bản chất, cải cách của ông chỉ là lớp sơn che đậy tham vọng. Ông không dám và cũng không thể đụng đến lợi ích cốt lõi của tầng lớp thống trị, lại áp đặt những chính sách phản kinh tế lên dân nghèo...

×