Thị trường tín chỉ carbon: Mong manh vì chưa thoát "bóng" hỗ trợ

Thị trường carbon trong nước còn thiếu chủ động

Việt Nam đã bắt đầu tham gia một số đề án, dự án thí điểm liên quan đến giảm phát thải như Đề án thí điểm kinh doanh tín chỉ carbon rừng từ REDD+ của tỉnh Quảng Nam; Chuyển nhượng cho LEAF/Emergent carbon rừng tại vùng Nam Trung bộ và Tây Nguyên trong giai đoạn 2022-2026; Dự án giảm phát thải trong lâm nghiệp vùng trung du, miền núi phía Bắc của Công ty SK Forest; Dự án REDD+ xã Hiếu, huyện Kon Plong, tỉnh Kon Tum.

Song, các chương trình, dự án về chuyển nhượng carbon rừng hiện nay đa phần là các chương trình hỗ trợ có điều kiện chứ chưa có chuyển nhượng carbon rừng thành công cả trên thị trường thế giới và trong nước.

Theo nghiên cứu của nhóm tác giả Nguyễn Ngọc Lan – Nguyễn Hồng Ngọc (Học viện Tài chính), có thể thấy hình thành thị trường carbon rừng ở Việt Nam không dễ và có nhiều bất cập.

Thứ nhất, mặc dù sở hữu diện tích rừng lớn, có nhiều tiềm năng giảm phát thải nhưng Việt Nam chưa thể bán được tín chỉ carbon rừng.

Điều này có nguyên nhân đến từ việc Việt Nam chưa công bố quy hoạch giảm phát thải. Tức chưa rõ diện tích rừng nào có nằm trong quy hoạch thực hiện cam kết quốc gia tự nguyện (NDC) của Việt Nam hay không. Một dự án giảm phát thải từ rừng nếu muốn chuyển nhượng tín chỉ carbon, bắt buộc phải nằm ngoài diện tích đóng góp vào NDC để tránh lượng phát thải carbon giảm thiểu được tính hai lần.

Thứ hai, việc tính toán lượng giảm phát thải carbon không dễ. Thoả thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ (ERPA) mang về hợp đồng 51,5 triệu USD. Song, đây là dự án của WB và họ đã chứng minh được dự án này giảm được 10,3 triệu tấn CO2.

Còn đối với Việt Nam, nếu muốn bán lượng giảm phát thải carbon thì phải chứng minh được bằng số liệu thực tế. Tính toán như thế nào và sử dụng cơ sở dữ liệu nào để tính toán là những điều cơ bản nhưng rất quan trọng mà Việt Nam chưa có.

Thứ ba, Nghị định số 107/2022/NĐ-CP của Chính phủ về thí điểm chuyển nhượng kết quả giảm phát thải và quản lý tài chính thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ đã quy định rõ là chỉ sử dụng 0,5% để điều phối thỏa thuận chung và 3% để thực hiện hoạt động đo đếm, kiểm soát, giám sát, tập huấn, hướng dẫn kỹ thuật; còn lại 96,5% được phân bổ cho các địa phương.

Trên cơ sở diện tích rừng nhận khoán, địa phương sẽ tiếp tục phân bổ số tiền trên đến người dân, cộng đồng nhận khoán bảo vệ rừng. Tuy nhiên, hiện nay, việc chi trả gặp rất nhiều khó khăn do các quy định còn chồng chéo và chưa sát thực tế.

Thứ tư, dịch vụ hấp thụ và lưu giữ carbon của rừng có thể mang ra bán, thu tiền về, được thực hiện dưới dạng chuyển nhượng kết quả giảm phát thải khí nhà kính hoặc bán tín chỉ carbon rừng.

Nhưng hiện nay ở Việt Nam mới dừng lại ở việc chuyển nhượng kết quả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ cho WB.

Còn các chương trình, dự án thương mại carbon rừng khác cũng là các chương trình, dự án hỗ trợ có điều kiện do thiếu các khung pháp lý. Do đó, cần xây dựng khung pháp lý để thúc đẩy thương mại tín chỉ carbon rừng đối với thị trường carbon trong nước và quốc tế.

Thứ năm, Việt Nam có nhiều tiềm năng để phát triển các dự án tín chỉ carbon rừng. Tuy nhiên, hiện nay, kiến thức và năng lực thực hiện các dự án tín chỉ carbon rừng của các bên có liên quan còn hạn chế. Các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp chưa có chương trình đào tạo chuyên sâu về thị trường carbon rừng.

Giải pháp nào cho thị trường Việt?

Từ những bất cập hiện hành, để tối ưu hóa tiềm năng và phát triển bền vững của thị trường carbon rừng, Việt Nam cần xây dựng và thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp, bao gồm nhóm giải pháp về cơ chế, chính sách, công tác quản lý và nhóm giải pháp về công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực.

Theo đó, có thể đưa dịch vụ hấp thụ và lưu giữ carbon của rừng ra thị trường, trước hết cần phải mời chuyên gia quốc tế hoặc một tổ chức có uy tín chuyên tính toán lượng giảm phát thải carbon thực hiện. Trong quá trình đó tiếp nhận và chuyển giao công nghệ (nếu được) và quan trọng nhất là cần nắm rõ họ sử dụng thông số nào, thời gian thực nào, không gian nào và cân đo đong đếm như thế nào?

Để đáp ứng nhu cầu phát triển thị trường tín chỉ carbon rừng sắp tới, Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cần hỗ trợ đào tạo nguồn nhân lực để xây dựng, vận hành, khai thác thị trường tín chỉ carbon rừng, bởi đây là lĩnh vực mới và phức tạp.

Bên cạnh những thách thức về biến đổi khí hậu, Việt Nam cũng đang đứng trước cơ hội từ thị trường carbon rừng. Với diện tích rừng rộng lớn và tiềm năng phát triển cao, Việt Nam có thể đóng góp tích cực vào nỗ lực chung của cộng đồng quốc tế trong việc giảm phát thải khí nhà kính.

Hiện nay, dù đã có hành lang pháp lý liên quan đến carbon rừng và việc triển khai nhiều cơ chế, chính sách đã đạt được những kết quả nhất định. Tuy nhiên, qua giai đoạn triển khai nhiều chính sách còn bất cập.

Do vậy, để thúc đẩy hình thành thị trường carbon rừng ở Việt Nam, Chính phủ cần thực hiện đồng bộ, quyết liệt nhiều giải pháp, trong đó có việc xây dựng, thực thi chính sách, phát triển công nghệ mới và đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng, đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

×