Thủ tướng tại nhiệm lâu nhất lịch sử Nhật Bản là ai, tại sao bị ám sát?

Shinzo Abe - Thủ tướng tại nhiệm lâu nhất của Nhật Bản

Shinzo Abe (安倍晋三; sinh 21 tháng 9 năm 1954 – mất 8 tháng 7 năm 2022) là một trong những chính khách ảnh hưởng nhất trong lịch sử hiện đại Nhật Bản. Ông giữ chức Thủ tướng hai lần: lần đầu từ năm 2006 đến 2007, và trở lại từ năm 2012 đến 2020, với tổng thời gian tại nhiệm 8 năm 267 ngày, khiến ông trở thành Thủ tướng có nhiệm kỳ dài nhất trong lịch sử Nhật Bản.

Ông sinh ra trong một gia đình chính trị danh giá: ông nội là Nobusuke Kishi – Thủ tướng Nhật từ 1957–1960, còn chú ruột Eisaku Satō từng đảm nhiệm chức vụ tương tự trong giai đoạn 1964–1972. Tốt nghiệp Đại học Seikei và từng theo học tại Đại học Southern California, Abe bước vào chính trường lần đầu khi được bầu làm dân biểu Đảng Dân chủ Tự do (LDP) vào năm 1993. Năm 2005, ông trở thành Chánh văn phòng Nội các trước khi kế nhiệm Junichiro Koizumi làm Thủ tướng vào năm 2006.

Ông Shinzo Abe được xác nhận làm Thủ tướng Nhật Bản sau một phiên họp Quốc hội Nhật Bản ở tuổi 52, khiến ông là Thủ tướng sau chiến tranh trẻ nhất, và là người đầu tiên sinh sau Thế chiến thứ hai.

Năm 2007, ông Abe từ chức Thủ tướng với lý do bệnh viêm loét đại tràng, không lâu sau khi đảng ông thua trong cuộc bầu cử năm đó. Ông được kế nhiệm bởi ông Yasuo Fukuda, người đầu tiên trong chuỗi 5 thủ tướng mà không ai tại nhiệm hơn 16 tháng.

Sau khi phục hồi sức khoẻ, ông Shinzo Abe bất ngờ trở lại chính trường, vượt qua cựu Bộ trưởng Quốc phòng Ishiba Shigeru để trở thành Chủ tịch LDP lần thứ hai vào tháng 9/2012.

Tháng 12/2012, sau chiến thắng áp đảo của LDP trong cuộc tổng tuyển cử, ông trở thành Thủ tướng đầu tiên tái nhiệm kể từ ông Yoshida Shigeru năm 1948. Ông tiếp tục đắc cử với kết quả áp đảo năm 2014 và 2017.

Trong nhiệm kỳ thứ hai kéo dài tới 2020, ông nổi bật với chính sách kinh tế mang tên “Abenomics” — dựa trên ba mũi tên gồm nới lỏng tiền tệ, kích thích tài khóa và cải cách cấu trúc. Mục tiêu là vực dậy nền kinh tế Nhật Bản sau nhiều năm trì trệ, hỗ trợ tăng trưởng GDP, lợi nhuận doanh nghiệp, đầu tư tư nhân và ngân sách thu thuế; tuy nhiên, kết quả còn gây tranh luận do tăng trưởng GDP bình quân đầu người không cải thiện rõ rệt và bất bình đẳng gia tăng.

Về mặt chính trị, Shinzo Abe cũng ghi dấu ấn qua việc khôi phục Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (TPP) năm 2018, đồng thời thúc đẩy cải cách quân sự, mở rộng quyền hoạt động của Lực lượng Tự vệ Nhật Bản ra nước ngoài — những bước đi gây tranh cãi trong một quốc gia vốn kiên trì với hiến pháp hòa bình sau Thế chiến II.

Ông dẫn dắt LDP giành chiến thắng vang dội trong các cuộc tổng tuyển cử 2014 và 2017, củng cố quyền lực và ổn định chính trị quốc gia. Tuy nhiên, một số vụ bê bối nhỏ như “scandal tiệc hoa anh đào” (Cherry blossom scandal) giữa năm 2015–2019, liên quan đến chi ngân sách chính trị, đã làm ảnh hưởng phần nào hình ảnh của ông.

Tuy nhiên, theo tờ New York Times, mặc dù đã nắm giữ quyền lực trong thời gian dài, ông Shinzo Abe đã không đạt được mục tiêu cuối cùng của mình là sửa đổi Hiến pháp hòa bình do Mỹ thiết lập sau Thế chiến 2. Ông cũng không thể đảm bảo việc trao trả các đảo tranh chấp mà cả Nhật Bản và Nga tuyên bố chủ quyền để hai nước có thể ký hiệp ước hòa bình, chính thức chấm dứt chiến tranh.

Và trong một cuộc họp báo công bố quyết định từ chức, ông Shinzo Abe bày tỏ sự tiếc nuối về tham vọng thứ ba chưa thực hiện điện là đưa các công dân Nhật Bản bị Triều Tiên bắt cóc hàng thập kỷ trước trở về.

Giải thích cho quyết định từ chức vào 28/8/2020, ông Shinzo Abe nói với các phóng viên rằng ông bị tái phát bệnh viêm loét đại tràng, căn bệnh đường ruột khiến ông phải từ chức chỉ sau một năm trong thời gian cầm quyền đầu tiên.

Vụ ám sát rụng động

2năm sau khi rời nhiệm sở, vào ngày 8 tháng 7 năm 2022, Shinzo Abe bị ám sát bằng súng tự chế ngay tại thành phố Nara trong một buổi vận động cho cuộc bầu cử Thượng viện. Kẻ thực hiện là Tetsuya Yamagami – một cựu quân nhân Hải quân (SDF), tuổi 41, sử dụng khẩu súng tự chế và nổ súng từ phía sau vào cổ và ngực ông Abe. Đây là vụ ám sát chính trị đầu tiên với cựu Thủ tướng Nhật Bản kể từ vụ năm 1936, thu hút thêm chú ý bởi luật kiểm soát súng rất nghiêm ngặt tại Nhật Bản.

Nghi phạm khai rằng ông ta hành động vì mối thù với Giáo hội Thống nhất (Unification Church) — tổ chức mà Abe cùng gia đình được cho là có quan hệ, và mà Tetsuya cho rằng đã khiến gia đình mình kiệt quệ tài chính qua việc quyên góp. Năm 2023, Tetsuya bị chính thức truy tố với tội danh giết người và vi phạm luật súng, sau khi được xác nhận đủ sức khoẻ tâm thần để đưa ra xét xử.

Vụ ám sát gây rúng động toàn cầu: nhiều lãnh đạo quốc tế như Tổng thống Mỹ Joe Biden, Thủ tướng Anh Boris Johnson, Tổng thống Hàn Quốc Yoon Suk-yeol... gửi lời chia buồn sâu sắc, ca ngợi vai trò của Abe trong việc củng cố an ninh và vị thế quốc tế của Nhật Bản. Tại Nhật, Thủ tướng đương nhiệm Fumio Kishida gọi đây là một “hành động tàn bạo” và khẳng định cuộc bầu cử sẽ tiếp tục, như biểu tượng của nền dân chủ không thể khuất phục bạo lực.

Bất chấp cái chết bi thảm, di sản của Shinzo Abe vẫn tồn tại rõ nét: ông đưa Nhật trở lại sân khấu chính trị quốc tế, kiên trì chính sách đối ngoại đa phương, thúc đẩy mối quan hệ với Mỹ và các đồng minh, đồng thời âm thầm thúc đẩy sửa đổi Hiến pháp hòa bình. Trong nước, “Abenomics” đã thắp lên hy vọng cải thiện kinh tế và ổn định chính trị sau thảm họa động đất, sóng thần và khủng hoảng năng lượng năm 2011...

Chính trường Nhật Bản kể từ năm 1885 tới nay đã có 65 cá nhân giữ chức Thủ tướng (Tổng lý Đại thần), và hiện đang là đời thứ 103 tính theo nhiệm kỳ của tất cả cá nhân. Người đầu tiên giữ chức Thủ tướng Nhật Bản là Itō Hirobumi, còn người gần nhất là Ishiba Shigeru (vừa từ chức).

×