Tọa đàm "Hàng giả lan rộng trên không gian số: Làm sao bảo vệ người tiêu dùng ở nông thôn?"

Sự kiện diễn ra đúng thời điểm thị trường bước vào hai mùa mua sắm sôi động nhất trong năm, giai đoạn nguy cơ hàng giả có xu hướng bùng phát mạnh trên các kênh trực tuyến.

Bước sang kỷ nguyên số, sự bùng nổ của thương mại điện tử, mạng xã hội và các hình thức livestream bán hàng đã mở ra một “mặt trận” hoàn toàn mới cho hàng giả. Với chỉ vài cú nhấp chuột, người tiêu dùng có thể đặt mua một sản phẩm tưởng như chính hãng nhưng thực chất là hàng nhái tinh vi.

Tham dự buổi Tọa đàm có các diễn giả:

- Bà Trần Bích Ngọc, Phó phòng Chính sách - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương).

- PGS. TS Bùi Thị An, Ủy viên BCH Hội Bảo vệ Người tiêu dùng Việt Nam.

- Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI.

Buổi Tọa đàm sẽ đi thẳng vào những vấn đề thực tiễn, nhận diện rõ các điểm nghẽn trong quản lý, pháp lý, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm từ các chuyên gia và các nền tảng TMĐT.

Trên cơ sở đó, chương trình hướng tới xây dựng một cơ chế phối hợp hiệu quả hơn giữa các bên nhằm bảo vệ doanh nghiệp, bảo vệ người tiêu dùng, đặc biệt ở vùng nông thôn, góp phần làm sạch môi trường kinh doanh số.

Nhà báo Hoàng Sơn, Phó Tổng biên tập Báo Nông thôn Ngày nay/Điện tử Dân Việt thay mặt Ban Biên tập cảm ơn sự có mặt của các diễn giả tham gia buổi Tọa đàm.

9:02

Nhận diện "cơn bão" hàng giả

MC: Thưa bà Trần Bích Ngọc, ở góc độ là cơ quan quản lý, bà có thể cho biết trên môi trường thương mại điện tử và mua bán qua mạng xã hội, những kiểu gian lận/hàng giả nào phổ biến hiện nay? Với người tiêu dùng ở nông thôn/vùng ven, những dấu hiệu nào khiến họ dễ nhầm lẫn hàng giả là hàng thật?

Bà Trần Bích Ngọc:

Hàng giả hiện đang lan tràn trên thị trường qua 3 nhóm lớn: Một là hàng giả về chất lượng, hai là mạo danh các thương hiệu lớn, ba là hàng nhái hàng giả về nguồn gốc, xuất xứ. Người bán hàng lợi dụng bán hàng nhái, hàng giả qua sàn thương mại điện tử. Thời gian qua, chúng tôi đã bắt, xử xử lý hàng trăm vụ hàng giả.

Đối với khu vực nông thôn và vùng ven, tôi thấy người tiêu dùng thường mua hàng theo giá, giá rẻ thì mua nhiều, mua qua đám đông, truyền miệng; người có ảnh hưởng. Người bán không cung cấp hoá đơn cho người mua, việc đổi trả không được đảm bảo, do đó, người ở nông thôn dễ mua phải hàng nhái hàng giả mà không được đảm bảo quyền lợi của mình.

9:12 Vấn nạn này đang đi ngược lại với các tiêu chuẩn minh bạch của một xã hội văn minh mà chúng ta đang hướng tới.

MC: Thưa PGS.TS Bùi Thị An, từ góc nhìn của Hội Bảo vệ người tiêu dùng, bà đánh giá mức độ nghiêm trọng của nạn hàng giả, hàng nhái hiện nay ra sao? Có điểm nào bà cho là đặc biệt đáng lo ngại? Những nhóm sản phẩm nào đang bị làm giả tràn lan và gây rủi ro lớn nhất cho sức khỏe, an toàn của người tiêu dùng?

Bà Bùi Thị An:

Trước hết, như bà Ngọc đã đề cập, vấn đề hàng giả, hàng nhái và hàng kém chất lượng tuy đã tồn tại từ lâu nhưng tôi khẳng định rằng hiện nay tình trạng này đang ở mức báo động nghiêm trọng. Trong những năm vừa qua, chúng ta đã chứng kiến hàng loạt vụ án quy mô lớn liên quan đến các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm, thuốc men hay phân bón giả bị phát hiện và xử lý rất nặng nề. Điều này cho thấy vấn nạn này đang đi ngược lại với các tiêu chuẩn minh bạch của một xã hội văn minh mà chúng ta đang hướng tới. Thực tế cho thấy hàng giả đang phủ khắp mọi lĩnh vực từ thành thị đến nông thôn, bao gồm từ nhiên liệu xăng dầu, rượu bia, thực phẩm chức năng cho đến thuốc chữa bệnh và vật tư nông nghiệp.

Về vấn đề nhóm sản phẩm nào hay bị làm giả nhất, điều này phụ thuộc vào ba yếu tố chính là nhu cầu thị trường, mức độ lợi nhuận và sự dễ dàng trong khâu sản xuất. Những mặt hàng nào xã hội cần nhiều nhất, mang lại siêu lợi nhuận hoặc dễ làm giả nhất thì các đối tượng xấu sẽ tập trung vào. Điển hình như thực phẩm chức năng thường bị làm giả và đánh tráo khái niệm là thuốc vì lợi nhuận rất cao, hay tại các vùng nông thôn, nhu cầu về phân bón và thuốc bảo vệ thực vật rất lớn nên các mặt hàng này cũng bị làm giả tràn lan. Đối tượng chịu thiệt thòi nhất thường là bà con nông dân ở vùng sâu vùng xa, do hạn chế về thông tin và nhận thức nên rất dễ trở thành nạn nhân.

Nguyên nhân của tình trạng này, bên cạnh thủ đoạn tinh vi của kẻ gian, còn xuất phát từ việc công tác quản lý thị trường dù có tiến bộ nhưng chưa thực sự chặt chẽ, cộng với tình trạng nhập lậu qua biên giới khó kiểm soát và tâm lý ham rẻ, ít quan tâm đến nguồn gốc xuất xứ của một bộ phận người tiêu dùng. Hệ lụy mà nó gây ra là vô cùng lớn, không chỉ ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng con người mà còn gây thiệt hại nặng nề về kinh tế. Người nông dân vất vả làm lụng nhưng nếu mua phải phân bón hay giống giả sẽ khiến mất mùa, lúa không trổ bông, dẫn đến năng suất lao động sụt giảm, ảnh hưởng tiêu cực đến an sinh và thậm chí cả an ninh xã hội.

Chính vì vậy, chủ đề mà báo Dân Việt nêu ra hôm nay là rất thiết thực và đúng thời điểm, giúp đưa tiếng nói cảnh báo đến tận người dân, đặc biệt là đồng bào vùng sâu vùng xa. Trong bối cảnh vụ mùa và các dịp lễ Tết quan trọng như Noel, Tết Dương lịch và Tết Âm lịch đang đến gần, nhu cầu mua sắm tăng cao, tôi hy vọng thông điệp này sẽ lan tỏa mạnh mẽ để mọi người thấu hiểu, cùng chung tay ngăn chặn vấn nạn hàng giả, qua đó vừa bảo vệ quyền lợi của chính mình, vừa góp phần xây dựng xã hội tốt đẹp hơn.

9:28 Người mua: Vừa là nạn nhân, vừa có lúc trở thành người tiếp tay

MC: Thưa Luật sư Trương Thanh Đức, theo ông những thủ đoạn về hàng giả hàng nhái mới xuất hiện gần đây là gì? Cần phải nhận diện nguyên nhân của tình trạng này là gì?

Luật sư Trương Thanh Đức: Tình trạng hàng giả, hàng nhái kéo dài nhiều năm nay là hậu quả của 3 chủ thể: Người làm, người bán và người mua. Trong đó, người tiêu dùng, dù bị thiệt hại, đôi khi vẫn vô tình tiếp tay cho vấn nạn này.

Pháp luật đã mô tả rõ dấu hiệu nhận diện, chế tài xử lý hành vi làm - buôn bán hàng giả. Tuy nhiên, thực tế cho thấy: “Thứ nhất là người làm - thủ phạm chính, bất chấp đạo lý và pháp luật để trục lợi. Thứ hai là người bán, trong đó có nhiều nhân vật nổi tiếng, dùng đủ chiêu trò để tiêu thụ hàng giả. Và thứ ba là người mua: Vừa là nạn nhân, vừa có lúc trở thành người tiếp tay. Nhiều người tiêu dùng bị thiệt hại tiền bạc, sức khỏe, nhưng không ít trường hợp “dung túng, dễ dãi, thậm chí đồng thuận với hành vi gian dối” do ham rẻ hoặc thiếu hiểu biết. Với người có điều kiện kinh tế và kiến thức, họ có khả năng phòng tránh tốt hơn. Ngược lại, với nhóm thu nhập thấp, nhận thức hạn chế, phần “nạn nhân” vẫn là chủ yếu vì “biết là rủi ro nhưng không còn lựa chọn”.

Tuy nhiên, 3 yếu tố trên chỉ là một phần nguyên nhân. Cốt lõi vẫn nằm ở sự nghiêm minh và hiệu quả của hệ thống pháp luật, cùng năng lực thực thi của cơ quan chức năng. Đầu mối không thống nhất, trách nhiệm không rõ ràng, nguồn lực hạn chế, tất cả góp phần khiến hàng giả ngày càng tinh vi. Cách phân biệt hàng giả không còn đơn giản.

Trước đây, hàng giả thường được bán giá rẻ, dễ gây nghi ngờ. Nhưng nay có nhiều vụ mỹ phẩm lên tới hàng nghìn tỷ, giá cao, mẫu mã bắt mắt, khiến người tiêu dùng càng dễ tin tưởng. Không thể chỉ dựa vào vài giấy tờ pháp lý. Việc kiểm chứng thông tin, điều tra nguồn gốc là rất quan trọng để tránh vô tình tiếp tay.” Luật pháp hiện quy định rõ 2 nhóm hàng giả: Giả về chất lượng/công dụng và Giả về hình thức/nhãn mác xuất xứ. Thậm chí một số văn bản còn nêu ngưỡng hàm lượng, tỷ lệ hoạt chất để xác định hành vi “giả”.

9:44 Do điều kiện tài chính hạn hẹp, người dân thường có tâm lý ham rẻ

MC: Xin hỏi PGS.TS Bùi Thị An, liệu người dân ở vùng nông thôn, vùng ven có dễ mua phải hàng giả không? Và yếu tố tâm lý có phải là nguyên nhân quyết định dẫn đến tình trạng này hay không?

PGS.TS Bùi Thị An: Nguyên nhân của vấn đề này bao giờ cũng có nhiều, là một tổ hợp gồm nhiều yếu tố, có cả khách quan và chủ quan. Trước hết, xét về mặt khách quan, mọi khâu từ sản xuất đến mua bán đều xuất phát từ con người. Tuy nhiên, nhìn từ góc độ quản lý, dù luật pháp của chúng ta đã có nhưng tính khả thi chưa thực sự cao.

Công tác quản lý thị trường thời gian gần đây tuy đã tốt hơn, kể cả ở nông thôn hay các thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM, nhưng tôi cho rằng vẫn còn nhiều kẽ hở. Nguyên nhân là do lực lượng quản lý mỏng, các quy định pháp luật có chỗ rõ ràng nhưng cũng có chỗ chưa chặt chẽ. Đáng nói hơn, chất lượng con người trong bộ máy quản lý cũng chưa hẳn tốt tuyệt đối. Đôi khi chính sự "liên kết" tiêu cực giữa cán bộ quản lý và gian thương lại là nguyên nhân khiến hàng giả tồn tại tràn lan.

Bên cạnh đó, việc quản lý biên giới và hải quan cũng là một vấn đề. Tình trạng buôn lậu vẫn diễn ra nhiều, trong đó có trường hợp cán bộ hải quan dù vô tình hay hữu ý vẫn để lọt hàng lậu. Chính đây là nguồn cung lớn khiến người dân phải tiêu thụ hàng giả, hàng nhái. Đó là những yếu tố khách quan chưa đáp ứng được yêu cầu của Trung ương và Chính phủ.

Về nguyên nhân chủ quan, thực tế là dù kinh tế đã phát triển nhưng nhiều vùng nông thôn, vùng sâu vùng xa vẫn còn khó khăn. Do điều kiện tài chính hạn hẹp, người dân thường có tâm lý ham rẻ. Họ lại bị tác động bởi những lời tuyên truyền, quảng cáo rằng hàng rẻ vẫn có chất lượng tốt nên rất dễ bị nhầm lẫn.

Mặc dù chúng ta đã cố gắng nâng cao dân trí thông qua giáo dục và y tế, nhưng nhận thức của đồng bào ở những vùng này vẫn còn thiệt thòi so với khu vực đô thị. Họ thường mua sắm dựa trên thói quen nghe người quen giới thiệu hoặc tin vào quảng cáo mà ít khi kiểm tra kỹ nguồn gốc, xuất xứ. Tâm lý ham rẻ và sự chủ quan, coi thường hậu quả đối với thực phẩm hay đồ dùng hàng ngày đã tạo điều kiện cho hàng giả có nhãn mác đẹp nhưng chất lượng kém len lỏi vào đời sống.

Trong thời gian tới, tôi cho rằng các tổ chức chính trị - xã hội như Hội Nông dân, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên hay Mặt trận Tổ quốc cần vào cuộc mạnh mẽ hơn để nâng cao nhận thức của người dân. Người dân cần hiểu rằng họ có quyền giám sát và có quyền yêu cầu được sử dụng sản phẩm sạch, an toàn.

Tuy nhiên, nguyên nhân cốt lõi và quan trọng nhất vẫn là con người. Doanh nghiệp làm ra hàng hóa phải có trách nhiệm với xã hội chứ không thể vì đồng tiền mà bất chấp tất cả. Đặc biệt, trách nhiệm của những người được giao quyền quản lý là rất nặng nề. Những người được Đảng, Nhà nước, Quốc hội và Nhân dân giao phó, được trả lương để làm nhiệm vụ mà lại thông đồng, tiếp tay tuồn hàng giả vào thị trường thì đó là một tội rất lớn. Dù luật đã có, nhưng cần phải nâng cao chế tài xử phạt hơn nữa. Thật đau xót khi để xảy ra những chuyện như người dân phải uống nhầm thuốc ung thư giả, hay người đang hấp hối lại uống phải sữa giả trong khi một cốc sữa thật có thể cứu được họ.

Vì vậy, đây là vấn đề cần xử lý đồng bộ nhiều nguyên nhân, tùy từng vùng, từng thời điểm mà ưu tiên giải quyết cái nào trước. Vấn đề hàng giả không chỉ đơn giản là chuyện hàng hóa, mà đó là mạng sống, là sức khỏe, là an ninh và an sinh xã hội. Quan trọng hơn cả, đó còn là lòng tin của người dân. Nếu không xử lý triệt để, người dân sẽ không biết tin vào đâu, không biết cái gì là thật, cái gì là giả. Chỉ khi chúng ta làm triệt để tận gốc, củng cố được niềm tin của nhân dân thì mới tạo được sự đồng thuận xã hội để giải quyết tốt mọi vấn đề.