Tọa đàm: Mở cửa thị trường nông sản – cơ hội từ những thị trường khó tính

Tham dự buổi tọa đàm hôm nay có:

- Ông Nguyễn Như Cường – Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT);

- Ông Ngô Xuân Nam – Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ NNPTNT).

- Ông Đào Thế Anh - Phó Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam.

- Ông Nguyễn Quang Hiếu - Trưởng phòng Hợp tác quốc tế và truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật, Bộ NNPTNT).

- Bà Lê Hằng – Giám đốc truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP)

- Bà Ngô Tường Vy – Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu

- Ông Nguyễn Văn Hoài, Phó tổng biên tập Báo Nông thôn Ngày nay.

Tại buổi tọa đàm, các khách mời sẽ cùng nhau nhìn lại một năm nhiều thành công của công tác mở cửa thị trường nông sản, xuất khẩu nông lâm thủy sản trong bối cảnh biến động của thị trường thế giới; đề xuất những giải pháp để thúc đẩy sản xuất theo chuỗi giá trị, đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu.

Buổi tọa đàm được tường thuật trực tiếp trên trang Danviet.vn và các Fanpage: danviet.vn; Tự hào Nông dân Việt Nam; Nhà nông Dân Việt…

Phát biểu khai mạc tọa đàm, nhà báo Nguyễn Văn Hoài- Phó Tổng biên tập Báo NTNN/Dân Việt cho biết, năm nay là năm rất thành công của ngành nông nghiệp.

Hàng năm Báo NTNN/Dân Việt thường tổ chức bình chọn 10 sự kiện lớn của ngành Nông nghiệp. Tôi cho rằng, sự kiện xuất khẩu nông lâm thủy sản sẽ được bình chọn là sự kiện lớn của ngành nông nghiệp Việt Nam trong năm nay.

Rất mừng là trong trong 11 tháng năm 2022 xuất khẩu nông lâm thủy sản đạt khoảng 49,04 tỷ USD, tăng 11,8% so với cùng kỳ năm 2021, trong đó, xuất khẩu nhóm nông sản chính trên 20,73 tỷ USD, tăng 6,6%; lâm sản chính khoảng 15,59 tỷ USD, tăng 8,2%; thủy sản đạt 10,14 tỷ USD, tăng 27,0%. Đến nay, đã có 08 sản phẩm/nhóm sản phẩm đạt giá trị xuất khẩu trên 02 tỷ USD (cà phê, cao su, gạo, rau quả, điều, tôm, cá tra, sản phẩm gỗ).

Rất nhiều mặt hàng mở cửa được thị trường khó tính như đến Nhật Bản, Mỹ... báo hiệu cho sự lạc quan trong thời gian tới.

Tại cuộc tọa đàm hôm nay, chúng tôi mong các diễn giả, chuyên gia cùng bàn về câu chuyện, bài học xuất khẩu của năm nay, từ đó mở ra các giải pháp cho các năm sau giúp cho các mặt hàng giữ được kim ngạch xuất khẩu và đặt mức cao hơn nữa.

Năm 2022, ngành nông nghiệp, nông thôn thực hiện kế hoạch trong điều kiện giá vật tư, nguyên liệu đầu vào phục vụ sản xuất vẫn cao; thị trường quốc tế diễn biến phức tạp bởi tác động của xung đột Nga - Ucraina, chính sách của một số nước bảo vệ sản xuất trong nước, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Tuy nhiên, xuất khẩu nông lâm thủy sản tiếp tục lập những kỷ lục mới, ví dụ xuất khẩu gạo đạt sản lượng, giá trị kim ngạch kỷ lục; xuất khẩu thủy sản lần đầu tiên đạt 11 tỷ USD; nhiều loại trái cây, nông sản tiếp cận được những thị trường mới.

Có mặt tại tọa đàm, ông Nguyễn Như Cường – Cục trưởng Cục Trồng trọt nhận định:

Khó khăn lúc nào cũng có, nhưng chúng ta phải xác định trong bất kì trường hợp nào không được rơi vào cảnh bất ngờ. Bộ NNPTNT xác định việc xuất khẩu nông sản đi các nước sẽ luôn phải đối mặt với nhiều khó khăn, có thể giai đoạn này sẽ là căng thẳng Nga – Ukraine, dịch Covid-19, giá đầu vào tăng cao, nhưng sang giai đoạn khác có thể sẽ là các hàng rào thuế quan… 

Vì vậy chúng ta cần có kế hoạch sản xuất bài bản, từ khâu phát triển thị trường, duy trì và mở rộng thị trường. Cũng nhờ các giải pháp đó mà việc xuất khẩu nông lâm thuỷ sản thời gian qua chúng ta đã đạt được một số kết quả.

Thực tế cho thấy, thời gian qua giá vật tư đầu vào tăng cao, đơn cử giá phân bón chiếm tới 20% giá thành sản xuất. Đó là thách thức, nhưng cũng là cơ hội để bà con nông dân nhìn lại cách thức tổ chức sản xuất và tổ chức lại sản xuất để giảm chi phí đầu vào, đạt hiệu quả kinh tế.

Chia sẻ về bức tranh thị trường nông sản Việt Nam năm 2022, ông Đào Thế Anh - Phó Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam chia sẻ:

Năm 2022, trong bối cảnh gặp nhiều khó khăn thách thức song ngành nông nghiệp đã đạt được nhiều thành tích ngoạn mục. Đó là kết quả của quá trình tích luỹ nhiều năm từ sự bền vững của ngành nông nghiệp.

Ngành nông nghiệp luôn xác định đây là ngành mà về bản chất gặp nhiều rủi ro do thiên tai, biến đổi khí hậu, các loại dịch bệnh gây ra. Năm 2022, chúng ta may mắn vì các loại dịch bệnh lớn không bùng phát, về mặt thời tiết cũng tương đối thuận lợi để phát triển các nông lâm thủy sản.

Trước đây, chúng ta phụ thuộc nhiều vào thị trường Trung Quốc. Tuy nhiên trong năm 2022, Trung Quốc thực hiện chính sách Zero Covid, chuyển hướng sang sản phẩm an toàn và kiểm soát chất lượng nông sản chặt chẽ hơn. Đây vừa là khó khăn nhưng cũng là động lực cho các doanh nghiệp Việt Nam chuyển đổi mạnh mẽ phương thức sản xuất. Đặc biệt, ngành rau quả đã mở cửa được một loạt các mã trồng xuất khẩu vào Trung Quốc. Đây được xem là thành tích rất lớn và là kết quả bước đầu trong chặng đường 10 năm tới thực hiện chuyển đổi sang nghiệp sinh thái, bền vững và minh bạch.

Có mặt tại tọa đàm, ông Nguyễn Quang Hiếu, Trưởng phòng Hợp tác quốc tế và truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật, Bộ NNPTNT) chia sẻ: 

Nói đến thành công của ngành nông nghiệp trong năm qua tôi đồng ý với anh Thế Anh, đó là sự tích lũy trong nhiều năm của ngành. Trong đó cần nhấn mạnh sự uy tín của các doanh nghiệp, của cơ quan quản lý trong việc thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm nông sản chủ lực. 

Bên cạnh đó, sản phẩm trái cây của chúng ta cũng có nhiều khác biệt so với nhiều quốc gia khác nên được nhiều thị trường ưa chuộng. Ngoài ra, sự vào cuộc kịp thời của công tác xúc tiến thương mại cũng là một yếu tố giúp cho việc “bẻ khóa thị trường tốt hơn”.

Riêng với ngành bảo vệ thực vật, trong năm 2022, chúng tôi cũng đạt được nhiều thành tựu. Đối với thị trường Trung Quốc, ngay đầu năm là xuất khẩu ớt trở lại, rồi đến chanh leo, cuối năm là sầu riêng và khoai lang. 

Với các thị trường khác cũng rất thuận lợi như xuất khẩu sang Newzeland. Thời gian tới chúng tôi sẽ tiếp tục công tác này và hy vọng có thêm nhiều loại nông sản của Việt Nam được xuất sang nhiều thị trường trên thế giới.

Cũng có mặt tại tọa đàm, bà Lê Hằng – Giám đốc truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) thông tin:

Năm 2022 là một năm có rất nhiều kỷ lục đối với ngành thủy sản như: Kỷ lục về kim ngạch xuất khẩu dự kiến 11 tỷ USD sau 20 năm mở cửa thị trường quốc tế; kim ngạch xuất khẩu tôm đạt 4,3 tỷ USD; cá tra đạt 2,4 tỷ USD, tăng trưởng kỷ lục 80% và cá ngừ chạm mốc 1 tỷ USD.

Du vậy, năm qua cũng có quá nhiều thách thức khi lạm phát cao đỉnh điểm 40 năm làm giảm nhu cầu trong khi xung đột Nga – Ukraina khiến giá vận chuyển tăng cao, làm ảnh hưởng tới sức cạnh tranh của ngành thủy sản. Cùng với đó, đồng ngoại tệ ở nhiều nước yếu hơn đô la Mỹ đã hạn chế việc nhập khẩu, ảnh hưởng tới xuất khẩu thủy sản.

Trong bối cảnh đó, các doanh nghiệp thủy sản đã linh hoạt thay đổi thị trường, đa dạng sản phẩm để phù hợp với nguồn cung trong nước. Ví dụ như tôm nguyên liệu khó khăn, các doanh nghiệp đã tập trung vào sản xuất các sản phẩm có giá trị gia tăng để xuất khẩu vào những thị trường có giá cao như: Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia. Về biến động tiền tệ, các doanh nghiệp lựa chọn thị trường ít biến động hơn như Mexico, qua đó biến thách thức thành cơ hội.

Trong năm 2022, chúng ta đã tận dụng tốt 5 cơ hội: 

Thứ nhất nhu cầu các thị trường lớn như: EU, Mỹ, Trung Quốc… phục hồi mạnh; 

Thứ hai nguồn cung nhiều nước gián đoạn, hồi phục chậm trong khi nước ta phục hồi tốt; 

Thứ ba lượng tồn kho cao, đặc biệt nửa đầu năm;

Thứ tư sự trở lại sôi động của các chương trình xúc tiến thương mại sang EU, Mỹ, Hội chợ Vietfish 2022, thu hút 10 nghìn khách trong nước và quốc tế; 

Thứ năm chúng ta có lợi thế về giá, đặc biệt cá tra có lợi thế 50% về giá và được hưởng lợi từ các Hiệp định thương mại tự do (FTA), đặc biệt là Hiệp định thương mại tự do Việt Nam- EU (EVFTA).

Năm 2022, Việt Nam cũng đã ký được nhiều nghị định thư xuất khẩu chính ngạch nông sản sang Trung Quốc, thị trường xuất khẩu rất quan trọng của Việt Nam. Tuy nhiên, trong  năm qua, cũng đã có nhiều thay đổi trong chính sách xuất nhập khẩu sang Trung Quốc khi Hải quan Trung Quốc áp dụng lệnh 248, 249. 

Về vấn đề này ông Ngô Xuân Nam - Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam cho biết: Lệnh 248, 249 có hiệu lực từ ngày 1/1/2022, đến thời điểm này 2 lệnh có hiệu lực gần 1 năm và áp dụng cho tất cả doanh nghiệp nước ngoài nhập khẩu hàng nông sản, thực phẩm vào thị trường Trung Quốc, trong đó có Việt Nam. 

Trước tình hình này, Việt Nam đã giao cho 5 cơ quan có thẩm quyền quản lý các nhóm hàng nông sản thực phẩm tiến hành rà soát, hướng dẫn các doanh nghiệp đăng kí. Và tính đến thời điểm này, đã có 2.426 mã số sản phẩm xuất khẩu của khoảng hơn 2.000 doanh nghiệp Việt Nam được Tổng cục Hải quan Trung Quốc cấp phép theo Lệnh 248, Lệnh 249. So với các nước trong khu vực thì đây là con số tương đối lớn.

Trước đây không phải đăng ký mã sản phẩm mà xuất khẩu tự do qua đường tiểu ngạch, nhưng khi Trung Quốc ban hành lệnh 248, 249 thì bắt buộc chúng ta phải đăng kí. Điều này thể hiện sự đáp ứng của các doanh nghiệp Việt Nam đối với cơ quan đầu mối phía Trung Quốc. Qua rà soát, chúng tôi nhận thấy phần lớn doanh nghiệp đã đáp ứng rất tốt, nhờ có sự chuẩn bị.

Thực tế 2 lệnh này cơ quan hải quan đã kí từ tháng 4/2022, trước đó cũng đã có sự phối hợp giữa các cơ quan liên quan của 2 nước, sau đó dồn dập cho đăng kí nhanh. 5 cơ quan có thẩm quyền của Việt Nam đã phối hợp triển khai rất nhanh trong việc hướng dẫn, phối hợp. Mọi vướng mắc khó khăn, về phía Việt Nam đã phân cấp rõ vai trò, nhiệm vụ cho từng cơ quan cũng như địa phương, các Hiệp hội như Hiệp hội Cà phê – Ca cao, Hiệp hội Hồ tiêu, Hiệp họi Điều đều có thành viên nằm trong chuỗi này để phối hợp triển khai.

Tuy nhiên đây mới chỉ là việc cấp phép, còn cả quá trình làm thế nào đáp ứng được lệnh 249 thì các doanh nghiệp cần khẩn trương hoàn thiện hồ sơ trước ngày 30/6/2023. Doanh nghiệp cần chủ động liên hệ cơ quan thẩm quyền đã nộp hồ sơ đăng ký hoặc Văn phòng SPS Việt Nam để được hướng dẫn. Sau thời hạn trên, nếu doanh nghiệp chưa hoàn thiện bổ sung hồ sơ, mã sản phẩm sẽ bị đưa ra khỏi danh sách của Hải quan Trung Quốc.

Thứ 2, là phải tổ chức sản xuất làm sao đáp ứng được lệnh 249 về quản lí an toàn thực phẩm. Đây là vấn đề Trung Quốc đặc biệt quan tâm và chúng ta phải đáp ứng được yêu cầu này thì mới xuất khẩu được hàng.

Chánh Thu là một trong những doanh nghiệp được tham gia xuất khẩu chính ngạch sầu riêng sang Trung Quốc, mới đây là bưởi da xanh sang thị trường Mỹ sau khi Bộ NNPTNT cùng các ngành chức năng khơi thông được những thị trường này. 

Chia sẻ về những kết quả mà Chánh Thu đã đạt được trong năm 2022, bà Ngô Tường Vy – Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu nhấn mạnh: Sau 2 năm đại dịch, nhờ có sự chuẩn bị tốt, chúng ta đã đạt được thành tựu rất đáng mừng. Bản thân Chánh Thu cũng vậy, trong năm vừa qua chúng tôi và các doanh nghiệp xuất khẩu trái cây đã có tăng trưởng cao.

Như mặt hàng rầu riêng, bưởi... của Việt Nam đã mở cửa vào được các thị trường khó tính.

Để có được thành tựu lớn đó, việc đầu tiên là chúng tôi thấy sự chuẩn bị của chúng ta rất tốt. Đơn cử như mặt hàng sầu riêng... Dù chúng ta đi sau Thái Lan nhưng sản phẩm của chúng ta đã vào được thị trường Trung Quốc.

Chánh Thu đặt mục tiêu năm 2023 sẽ tăng trưởng gấp đôi doanh số xuất khẩu. Kinh nghiệm của chúng tôi là khi mở cửa thị trường, nếu doanh nghiệp chuẩn bị tốt sẽ mở của được nhiều thị trường khó tính.

Khi hoàn thiện chuỗi liên kết của mình thì rất khó để nông dân thay đổi tư duy trong chuỗi. Việc Trung Quốc mở cửa cho sầu riêng của Việt Nam là bước đệm, ngoài sầu riêng sẽ còn nhiều mặt hàng khác vào đc thị trường này trong thời gian tới...

Theo tôi, để bước tiếp và đạt kết quả cao bản thân chúng ta, các doanh nghiệp phải thay đổi tư duy. Vừa qua chúng tôi xuất khẩu bưởi sang Mỹ, lúc đầu cũng nghĩ không biết có cạnh tranh được không từ điều kiện như chiếu xa... Tuy nhiên, khi làm hàng xuất khẩu sang Mỹ, sản phẩm của chúng tôi được nước bạn đánh giá cao.

Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ phối hợp với Bến Tre để xây dựng vùng nguyên liệu, hoàn thiện chuỗi để đưa nhiều sản phẩm vào các hệ thống siêu thị lớn của Mỹ.

Thôn qua, việc mở cửa thị trường lớn giúp cho doanh nghiệp nâng cao được uy tín, thương hiệu để dễ vào các thị trường khác,mới tiềm năng hơn.

Năm 2022, một trong những điểm nhấn ấn tượng nhất trong lĩnh vực xuất khẩu nông lâm thủy sản là mở cửa được nhiều thị trường cho các loại trái cây có ưu thế của Việt Nam. Có mặt tại tọa đàm, ông Nguyễn Quang Hiếu, Trưởng phòng Hợp tác quốc tế và truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật, Bộ NNPTNT) đã có những chia sẻ về quá trình đàm phán cũng như những nguyên nhân giúp quá trình đàm phán này diễn ra thành công.

Ông Hiếu cho rằng, để mở cửa thị trường cho một loại nông sản, chúng ta mất từ 3-5 năm, trước đây chúng ta mất hàng chục năm để mở cửa cho một loại nông sản. Chúng tôi xác định Trung Quốc là thị trường chính của ngành xuất khẩu trái cây Việt Nam, tuy nhiên từ nhiều năm theo đuổi chiến lược các nước đang phát triển, khẳng định giá trị và thương hiệu nông sản Việt, chúng ta đã đa dạng thị trường xuất khẩu nông sản.

Đơn cử, chúng tôi lựa chọn Hàn Quốc là một trong những thị trường chiến lược, bởi khi chúng ta thành công với thị trường Hàn Quốc chúng ta sẽ đi đến một nửa thị trường Nhật Bản. Sắp tới đây chúng tôi xuất khẩu quả nhãn đi Nhật Bản. Để chuẩn bị cho quả nhãn đi xuất khẩu Nhật Bản chúng tôi đã bắt đầu xúc tiến thương mại, làm thủ tục chuẩn bị từ năm 2016-2020. Bên cạnh đó, chúng tôi mất 1,5 năm để thí nghiệm các sản phẩm đáp ứng yêu cầu của Nhật.

Trong cuộc họp đánh giá của cán bộ Tổng cục Hải quan đối với các vườn sầu riêng của Việt Nam trước khi cấp mã số xuất khẩu, vườn của Công ty Chánh Thu được đánh giá cao nhất. Chia sẻ về những kinh nghiệm để đạt được kết quả này, bà Ngô Tường Vy - Đại diện Công ty Chánh Thu chỉ ra rằng: 

Trước khi xuất khẩu sầu riêng thì chúng tôi đã tham gia xuất khẩu nhiều sản phẩm sang các thị trường khó tính như Mỹ, Newzeland…, có lẽ đã nhiều năm nên chúng tôi cũng có nhiều kinh nghiệm. Sự kiện sầu riêng được xuất khẩu vào Trung Quốc là sự kiện mà chúng tôi chờ đợi từ rất lâu rồi, để muốn khẳng định rằng: Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính nữa. Họ cũng đang nâng cao các tiêu chuẩn nhập khẩu các loại nông sản, trái cây, trong đó có các mặt hàng đến từ Việt Nam. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng muốn khẳng định, Chánh Thu có thể xuất khẩu sang bất cứ thị trường nào chứ không riêng gì thị trường khó tính hay dễ tính.

Quay trở lại câu chuyện cần chuẩn bị gì cho các sản phẩm xuất khẩu, thì kinh nghiệm của Chánh Thu là luôn có sự chuẩn bị tốt nhất. Chúng tôi thường xuyên cập nhập các thông tin, các yêu cầu từ phía đối tác thông qua Cục Bảo vệ Thực vật. Chúng ta đã mất rất nhiều thời gian để đàm phán, để có được nghị định thư xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc, thời gian đó kéo dài tới 5-6 năm, thì đó cũng là khoảng thời gian để các doanh nghiệp chuẩn bị tốt nhất.

Với riêng Chánh Thu, chúng tôi đã tăng cường, nâng cao liên kết, đề cao tính tử tế trong sản xuất nông nghiệp. Tôi mong muốn làm sao tiêu chuẩn của Việt Nam ngày càng phù hợp hơn với các thị trường quốc tế, đặc biệt là thị trường Trung Quốc để khi xuất khẩu nông sản sang thị trường “hàng xóm” này thì không còn sự e dè, ngại ngần nữa.

Xuất khẩu gạo năm 2022 xuất hiện những điểm mới như: Sản lượng đạt 7 triệu tấn; đặc biệt gạo Việt đã có mặt ở nhiều thị trường khó tính. Để đạt được kết quả đó, trong những năm qua, sản xuất lúa gạo đã chuyển đổi nhất định.

Bàn về vấn đề này, ông Nguyễn Như Cường – Cục trưởng Cục Trồng trọt (Bộ NNPTNT):

Trong 11 tháng đầu năm 2022, chúng ta đã xuất khẩu số lượng gạo kỷ lục, đạt 7 triệu tấn với giá trị trên 3 tỷ USD. Đây là số lượng xuất khẩu gạo kỷ lục. Chúng ta đã xuất khẩu vào thị trường Nhật Bản, EU, đặc biệt là trong bữa ăn của nội các Nhật Bản cũng sử dụng gạo của Việt Nam.

Tôi cho rằng, kết quả trên không phải là may rủi mà là một quá trình. Chúng ta chọn tạo bộ giống lúa, đáp ứng yêu cầu các thị trường từ thấp cấp đến cao cấp.

Về canh tác, công tác khuyến nông đã nghiên cứu, chuyển giao các tiến bộ kỹ thuật; đồng thời doanh nghiệp liên kết với nông dân, HTX sản xuất gạo để đáp ứng các tiêu chí của các nước có yêu cầu xuất khẩu cao như Mỹ, EU.

Điều này cho thấy muốn xuất khẩu vào các thị trường khó, có giá trị cao thì phải tư duy theo kiểu cùng nhau; doanh nghiệp phải bỏ tư duy buôn chuyến. Khi Việt Nam ký Hiệp định thương mại tự do Việt Nam- EU (EVFTA), EU dành cho Việt Nam hạn ngạch 80.000 tấn, riêng gạo thơm có giá trị cao miễn 30.000 tấn. Tới tháng 10/2022, doanh nghiệp xuất khẩu đã gần như hết.

Để đạt kết quả như thế, tôi cho rằng không phải sự may rủi mà là quá trình chuẩn bị, đầu tư của các cơ quan quản lý nhà nước, nghiên cứu, đặc biệt các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp Việt Nam đã thích ứng rất nhanh với yêu cầu của thị trường, yêu cầu của kỹ thuật.

Bày tỏ sự đồng tình với nhận định của ông Nguyễn Như Cường, PGS. TS Đào Thế Anh – Phó Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam chia sẻ tại tọa đàm:

Chúng ta đang hưởng lợi những kết quả từ chính sách tái cơ cấu nông nghiệp thực hiện từ gần 10 năm nay, chứ không phải mở cửa thị trường mà đáp ứng được ngay. Đó là chúng ta đã chuyển dần từ sản xuất gạo chất lượng thấp sang sản xuất lúa gạo chất lượng cao, với những bộ giống gạo rất thơm ngon. 

Đặc biệt, trải qua dịch Covid, rất nhiều nước bày tỏ sự ngưỡng mộ chiến lược đảm bảo an ninh lương thực, xuất khẩu lúa gạo của Việt Nam và đã có nhiều đơn vị nước ngoài sang Việt Nam học tập.

Tôi đã gặp một số người tiêu dùng châu Âu và họ đánh giá rất cao chất lượng gạo của Việt Nam. Chúng ta đã đặt được "một chân" vào thị trường châu Âu và chúng tôi cho rằng, cần phải liên kết chặt chẽ hơn để duy trì thị trường này. Tại châu Âu, Việt Nam đang rất có uy tín cả về mặt chính trị và hợp tác.

Mặc dù diện tích sản xuất lúa gạo hữu cơ của Việt Nam còn khiêm tốn nhưng đang tăng trưởng nhanh. Tuy nhiên, chúng ta phải thừa nhận một số khâu chúng ta còn yếu, ví dụ sau thu hoạch chưa đồng bộ, chưa đảm bảo các yêu cầu hữu cơ – đây cũng là điểm yếu của chúng ta do chưa theo kịp trình độ sản xuất.

Thị trường gạo còn một số sản phẩm chế biến cao cấp mà chúng ta ít chú ý, như mì gạo, bún khô… Đây là những sản phẩm mà khách châu Âu rất thích, do bảo quản được lâu. Nhưng quan trọng là các sản phẩm này không được có dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Có lẽ đây cũng là một hướng đi mà chúng ta sẽ góp phần tăng giá trị hạt gạo theo gợi ý của Bộ trưởng Bộ NNPTNT Lê Minh Hoan.

Ông Nguyễn Như Cường – Cục trưởng Cục Trồng trọt tiếp tục bổ sung: Trước đây chúng ta thường xuất khẩu thô, nên trên các bao gạo đều in tên thương hiệu, nhãn hàng của đơn vị nhập khẩu. Nhưng bây giờ đã có gạo Lộc Trời vào siêu thị châu Âu. Tuy lượng chưa lớn, nhưng đây là tín hiệu gạo Việt Nam đã khẳng định được thương hiệu trên thị trường thế giới, đặc biệt là thị trường cao cấp. Thương hiệu gạo đó không chỉ mang giá trị kinh tế mà còn mang giá trị văn hoá, tinh thần của người Việt Nam.

Mặc dù xuất khẩu thủy sản lập kỷ lục trong năm 2022 nhưng vài tháng gần đây đã xuất hiện những dấu hiệu sụt giảm. Về vấn đề này, bà Lê Hằng – Giám đốc truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) nhận định: 

Những yếu tố về mặt cơ hội, thuận lợi như tôi đã đề cập là những yếu tố tạm thời của giai đoạn ngắn năm 2022. Thành tích mà doanh nghiệp thuỷ sản đạt được là cả quá trình rất dài hơn 20 năm thâm nhập và chinh phục thị trường để có được những chứng nhận của thị trường về chất lượng, an toàn thực phẩm cũng như uy tín, thương hiệu của thuỷ sản Việt Nam tại các thị trường khó tính, đơn cử như EU. 

Đến nay, chúng tôi có gần 1.000 doanh nghiệp đã có mã EU code tại thị trường EU. Đây là chứng chỉ lớn để chúng ta thâm nhập và chinh phục các thị trường khác, bởi EU là thị trường khó tính nhất. Đó cũng là thành tích để khẳng định thương hiệu thuỷ sản Việt Nam.

Tuy nhiên về mặt lâu dài, chúng ta sẽ còn khó khăn tại nhiều thị trường nữa. Ví dụ là thị trường Trung Quốc không còn là thị trường dễ tính nữa, sẽ là thị trường khó tính và ngày càng khó hơn nữa, sẽ có những quy định và thay đổi rất bất ngờ đối với doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam.

Doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam cũng xác định thị trường Trung Quốc là thị trường rộng lớn, tiềm năng trong giai đoạn tới khi mà thị trường EU, Mỹ, Nhật Bản… sẽ có những khó khăn hơn.

Doanh nghiệp thuỷ sản Việt Nam sẽ phải có những thay đổi về quan điểm, tâm thế, tiếp cận sâu hơn vào thị trường Trung Quốc, tiếp cận một cách chi tiết hơn tới từng phân khúc của các thị trường địa phương tại thị trường Trung Quốc. Chúng tôi xác định đây cũng là cơ hội và thách thức trong thời gian tới.

Mới đây, chúng tôi đã vinh danh 30 doanh nghiệp xuất khẩu thủy sản được chia thành 3 nhóm với 10 DN xuất khẩu tôm tiêu biểu, 10 DN xuất khẩu cá tra tiêu biểu và 10 DN xuất khẩu hải sản tiêu biểu. Đây đều là các DN trong nước, có năng lực sản xuất, chế biến và xuất khẩu mạnh từ nhiều năm qua.

Trong đó, chúng tôi đã cơ cấu các đơn vị có sản phẩm xuất khẩu lớn.

Trong đó có doanh nghiệp xuất khẩu lớn như về tôm hùm, cá cơm, cá nục, cá hồi.

Đáng chú ý trong đó có cá hồi là sản phẩm điển hình là nhập khẩu về và gia công, mở ra xu hướng mới khi nguồn lợi khai thác cạn kiện. Xu hướng của chúng ta phải giảm khai thác và tăng nuôi trồng.

Trong tương lai, chúng ta phải tăng chế biến sâu và chế biến sản phẩm cho các nước khác. Hướng tới chúng ta sẽ trở thành trung tâm chế biến thủy sản của thế giới.

Đối với việc mở cửa thị trường cho các loại nông sản, đàm phán ký Nghị định thư xuất khẩu nông sản, bà Ngô Tường Vy – Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu chia sẻ: 

Năm 2023 sẽ là giai đoạn tăng tốc cho 2 sản phẩm là sầu riêng và bưởi. Chúng tôi cũng vẫn tiếp tục bám sát các cơ quan quản lý, đặc biệt là Cục BVTV để cập nhật thông tin liên quan đến các sản phẩm xuất khẩu cũng như các thông tin về hàng rào kỹ thuật, các thị trường mới...

Bên cạnh đó, Chánh Thu cũng vẫn tiếp tục nâng cao liên kết cùng nông dân và các đơn vị khác để có được vùng nguyên liệu tốt nhất phục vụ cho xuất khẩu. Là người con của Bến Tre nên tôi rất mong muốn được đẩy mạnh xuất khẩu bưởi, một sản phẩm chủ lực của địa phương này, đặc biệt rất mong Cục BVTV sớm thúc đẩy việc xuất khẩu bưởi sang thị trường Trung Quốc, Chánh Thu cũng đã sẵn sàng cho việc này.

 Bên cạnh đó, cần tổ chức lại sản xuất để vừa giảm chi phí đầu vào, vừa đảm bảo tiêu chí an toàn vệ sinh thực phẩm. Cục Trồng trọt cũng như các địa phương sẵn sàng đồng hành cùng Chánh Thu, cũng như các doanh nghiệp có cùng quan điểm nhằm thúc đẩy sản xuất hiệu quả hơn nữa.

Hiện nay, xu hướng chung của tất cả các thị trường, trong đó có Trung Quốc đều có những yêu cầu rất cao về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc. 

Về vấn đề này, ông Ngô Xuân Nam– Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ NNPTNT) cho biết, là cơ quan đầu mối thông tin về an toàn thực phẩm, an toàn dịch bệnh. Theo thống kê của văn phòng, mỗi năm nhận 1.000 thông báo ở các thành viên WTO thay đổi về các biện pháp thay đổi về an toàn thực phẩm.

Tính đến 10/12/2022, chúng tôi nhận được hơn 1.100 thông báo..., đây là con số rất lớn, Theo thống kê, có khoảng 70-80% các thông báo này sẽ ảnh hưởng đến thị trường xuất khẩu của chúng ta. Trong đó, có nhiều nước Việt Nam chưa có sản phẩm xuất khẩu sang.

Theo số liệu phân tích thì thị trường Nhật Bản khoảng 165 thông báo, chiếm khoảng 15%, tiếp theo là EU có trên 100 thông báo, Hoa Kỳ, Trung Quốc...Chúng ta thường cho rằng các thị trường này có tiêu chuẩn cao khi xuất khẩu nhưng họ vẫn phát hiệu vi phạm và phản hồi lại các thị trường xuất khẩu.

Nếu phân theo các lĩnh vực, chúng ta thấy riêng vấn đề liên quan đến BVTV liên quan đến an toàn thực phẩm các nguồn gốc thực vật, kiểm dịch thực vật có 623 thông báo chiếm 57%. Thú y, các vấn đề an toàn thực phẩm liên quan trong vệ sinh thu y, kiểm dịch động vật trên cạn có 388 thông báo chiếm 31%, còn lại là thủy sản.

Ông Nguyễn Như Cường- Cục trưởng Cục Trồng trọt nhấn mạnh: 

Trong kế hoạch sản xuất 2023, Cục Trồng trọt đang phối hợp với các cơ quan chuyên môn để xây dựng cụ thể nhưng sẽ xoay xung quanh tiêu chí: Phải luôn đảm an ninh lương thực quốc gia. Cụ thể: đảm bảo sản xuất ra 43 triệu tấn thóc, trên 1 triệu ha rau, 1 triệu ha quả, song song với phát triển cây công nghiệp. Dựa trên phân tích những kết quả, hạn chế trong năm 2022, Cục Trồng trọt sẽ có những định hướng cụ thể đối với từng ngành hàng như gạo, rau củ quả, trái cây… Như tôi đã nói ở trên, xuất khẩu nhưng vẫn phải đảm bảo nhu cầu tiêu dùng trong nước.

 Ông Nguyễn Quang Hiếu, Trưởng phòng Hợp tác quốc tế và truyền thông (Cục Bảo vệ thực vật, Bộ NNPTNT):

Tiếp nối thành công 2022, chúng tôi tiếp tục chiến lược tận dụng các lợi thế sản phẩm trái cây Việt Nam, ví dụ thị trường Trung Quốc chúng ta sẽ tiếp tục với sản phẩm cây có múi cam, bưởi; Với thị trường các nước phát triển như Mỹ chúng ta sẽ tiếp tục với sản phẩm chanh dây, dừa; chanh dây đi Australia; chúng ta có thể tận dụng mở cửa thị trường Nhật Bản cho quả nhãn…

Đó là chiến lược theo đuổi, mở cửa tại các thị trường lớn, các thị trường với sản phẩm mới. Bên cạnh đó, chúng tôi tiếp tục tận dụng những thành công, để mở cửa thị trường khác như xử lý hơi nước nóng ở thị trường Hoa Kỳ… để có thêm lựa chọn cho các doanh nghiệp xuất khẩu để họ chọn biện pháp phù hợp nhất, tăng thêm tính cạnh tranh của doanh nghiệp.

Ngoài ra, chúng tôi tiếp tục nghiên cứu các biện pháp xử lý mới, thay thế các biện pháp xử lý mà các nước đề xuất có chi phí, công sức bỏ ra lớn. Chúng ta sẽ tìm giải pháp phù hợp với Việt Nam, doanh nghiệp có lợi thế hơn về cạnh tranh.

Bên cạnh mở cửa, chúng tôi tiếp duy trì kết quả, thành quả đạt được thời gian qua. Hiện nay, hiểu biết quy định của người sản xuất còn hạn chế, do vậy Cục Bảo vệ thực vật sẽ tiếp tục đổi mới phương thức đào tạo, tập huấn. Cục đã xây dựng website: sansangxuatkhau.ppd.gov.vn để đăng tải thông tin dữ liệu cơ sở từ vùng trồng, đóng gói… nhanh nhất tới người sử dụng, đồng thời xây dựng tài liệu tập huấn, video, sách nói…

Ông Đào Thế Anh - Phó Giám đốc Viện Khoa học nông nghiệp Việt Nam chia sẻ:

Vấn đề hợp tác với Châu Phi như tôi đã nói, họ đang rất muốn hợp tác với Việt Nam trong việc học tập kinh nghiệm của Việt Nam trong việc phát triển nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực. Xu hướng của các nước Châu Phi cũng như một số nước trên thế giới, nhất là các nước đang phát triển là sau Covid thấy việc phụ thuộc thu mua lương thực, thực phẩm rất nhiều rủi ro do đứt gãy chuỗi cung ứng. Vì vậy, nhiều nước đang đầu tư vào nông nghiệp để đảm bảo an ninh lương thực.

Việc đầu tiên chúng ta có thể hợp tác được là về mặt kỹ thuật để giúp các nước Châu Phi đảm bảo an ninh lương thực; chuyển giao xuất khẩu các chất xám của Việt Nam như thành tựu nghiên cứu về giống, khoa học nông nghiệp.

Vấn đề thứ 2 là hiện nay chúng ta cũng có thể nhập khẩu khá nhiều một số sản phẩm như ngành điều. Hiện nay ngành điều của Việt Nam đang nhập khẩu 70% nguyên liệu điều thô chủ yếu từ Châu Phi và Campuchia. Hiện nay, năng lực chế biến của ngành điều tăng nhanh hơn năng lực sản xuất nông nghiệp. Chúng ta cũng đang liên kết giữa các doanh nghiệp xuất khẩu với các vùng trồng, vậy thì tại sao chúng ta không hợp tác xây dựng các vùng trồng điều ở bên Châu Phi. Nếu làm được điều này, các đối tác bên Châu Âu sẽ đánh giá rất cao. Đây là hợp tác 3 bên, sản xuất theo tiêu chuẩn, cam kết cacbon thấp, không được phát thải nhiều.

Chia sẻ về những khó khăn, thách thức trong năm 2023, bà Lê Hằng - Giám đốc truyền thông Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) bày tỏ:

Xuất khẩu thủy sản đã bắt đầu chững lại từ quý IV/2022 và xu hướng này có thể kéo dài sang quý I, thậm chí hết nửa đầu năm 2023, bởi lạm phát tăng cao đã ngấm sâu vào thái độ, thói quen của người tiêu dùng, và họ sẽ không đầu tư vào các ngành hàng, sản phẩm có giá trị cao như trước nữa mà sẽ chú trọng hơn vào những sản phẩm ở mức trung bình. Do đó, lượng đơn hàng sẽ giảm sâu, thậm chí một số doanh nghiệp nhỏ không có đơn hàng.

Hi vọng nửa cuối năm 2023, khi kinh tế thế giới hồi phục nhất định thì nhu cầu tiêu dùng sẽ tăng trở lại. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cũng mong muốn phía Nhà nước sẽ có những hỗ trợ nhất định về thị trường, chính sách thuế để đủ sức duy trì cũng như đón đầu thị trường thế giới thời gian tới.

Bên cạnh đó, PGS. TS Đào Thế Anh cũng cũng nhận định: 

Tôi cũng cùng quan điểm, thời gian qua dịch Covid-19 đã gây khó khăn rất nhiều cho nền kinh tế thế giới. Nhưng cũng nhờ dịch Covid đã làm thay đổi cơ cấu thị trường, mà nhiều sản phẩm trái cây hay lúa gạo của chúng ta đã đặt chân được vào châu Âu - nơi mà trước đây Thái Lan “thống trị”.

Thời gian tới, tôi cho rằng chúng ta vẫn phải tiếp tục đa dạng thị trường, bao gồm cả Trung Quốc; tổ chức sản xuất nhằm đảm bảo các yêu cầu của thị trường về an toàn thực phẩm, hoàn thiện khâu sau thu hoạch gồm cả đóng gói, bao bì… Tôi tin tưởng chúng ta vẫn có nhiều cơ hội để tăng trưởng và như vậy, xuất khẩu nông sản sẽ tăng trưởng dương trong năm 2023.

Ông Ngô Xuân Nam– Phó Giám đốc Văn phòng SPS Việt Nam (Bộ NNPTNT) cho rằng: Câu chuyện thị trường sẽ gắn với biến động,lúc lên lúc xuống. Việt Nam tham gia tới 17 hiệp định tự do, nhiều hiệp định gắn với các thị trường lớn như Mỹ...

Tầm xa cho thị trường nông sản của chúng ta sẽ đa dạng. Khi chúng ta đa dạng hóa thị trường thì phải sản xuất theo thị trường thì chúng ta buộc phải xây dựng các liên kết. Nếu sản xuất nhỏ lẻ thì khó đáp ứng được, bắt buộc chúng ta phải liên kết.

Như mã số vùng trồng phải trên 10ha thì làm nhỏ lẻ không làm được mà phải liên kết. Câu chuyện này đang rất thành công ở doanh nghiệp Chánh Thu, đơn vị này đã xuất khẩu được nhiều sản phẩm vào các thị trường khó tính.

Tiếp đó là chúng ta phải có sự liên kết các cơ quan ở trung ương;... Và liên kết các hiêp hội để giải quyết nhiều vấn đề như chống bán phá giá, quyền lợi...

 Nói về công tác mở cửa thị trường trong năm 2023, ông Nguyễn Quang Hiếu nhận định: 

Thị trường Trung Quốc vẫn rất quan trọng đối với ngành xuất khẩu trái cây Việt Nam, Tuy nhiên, năm nay thì Hoa Kỳ đã leo lên vị trí thứ nhất, do đó chúng tôi kỳ vọng sẽ đưa được chanh dây và dứa vào thị trường này. Đây được coi là sản phẩm chủ lực của miền Tây, do đó sẽ giúp bà con vùng đất này có cơ hội nâng cao giá trị kinh tế cho sản phẩm của mình. Bên cạnh đó sẽ tiếp tục đàm phán, xúc tiến để đưa quả bưởi vào thị trường Trung Quốc.

Đối với những khó khăn mà chúng ta vừa đề cập ở trên, đặc biệt là việc thắt chặt chi tiêu ở nhiều nước cũng là khó khăn đối với ngành xuất khẩu trái cây của Việt Nam nhưng chúng ta vẫn đang có nhiều kỳ vọng vào các sản phẩm chủ lực, ví dụ như sầu riêng, dù mới xuất khẩu cuối năm nhưng sản phẩm này đã đạt 6% giá trị xuất khẩu. Bên cạnh đó, có một tín hiệu vui nữa là thị trường Trung Quốc đang dần nới lỏng chính sách zero covid, điều đó đồng nghĩa với việc các sản phẩm xuất khẩu chính ngạch của chúng ta có cơ hội nhiều hơn để tiếp cận với thị trường này.

 Bà Ngô Tường Vy – Tổng Giám đốc Công ty CP Tập đoàn xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu:

Vừa qua, giá bán sầu riêng của Công ty Chánh Thu không thua kém các thương hiệu của Thái Lan. Đây là bước đệm, năm 2023 sẽ là năm tăng tốc của Chánh Thu, nhất là sản phẩm sầu riêng. Chúng tôi sẽ tăng liên kết với nông dân, HTX để tăng mã số vùng trồng nhằm đáp ứng nhiều hơn cho thị trường Trung Quốc.

Thời gian tới, chúng tôi sẽ đưa sản phẩm sầu riêng mang thương hiệu Chánh thu vào thị trường Trung Quốc. Khi làm sản phẩm có thương hiệu, chúng tôi có quyền lựa chọn khách hàng để tăng lợi thế cạnh tranh. Vì thế, chúng tôi mong các địa phương, nông dân cùng đồng hành.