Tọa đàm "Quy trình nghiên cứu, phát triển và quản lý thuốc bảo vệ thực vật"

Hiện nay, xu hướng của các thị trường nhập khẩu liên tục thay đổi mức kiểm soát dư lượng đối với một số hoạt chất. Để nông sản Việt Nam tiếp tục khẳng định được vị thế ở nhiều thị trường, việc quản lý, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong thời gian tới cần có những thay đổi nhất định.

Trả lời vấn đề này, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục BVTV, Bộ NN&PTNT cho biết, dư lượng các mặt hàng nông sản nhập khẩu của các nước trên thế giới hiện nay tuân thủ theo các quy định chung và có thể theo yêu cầu của quốc gia và vùng lãnh thổ nhập khẩu và xu hướng chung là ngày càng nâng cao và siết chặt dư lượng.

Các thông tin về thay đổi mức kiểm soát dư lượng thuốc BVTV được thông báo rộng rãi bởi Văn phòng Thông báo và Điểm hỏi đáp quốc gia về Vệ sinh Dịch tễ và Kiểm dịch Động thực vật Việt Nam thuộc Bộ NNPTNT (Văn phòng SPS Việt Nam), Văn phòng có nhiệm vụ Thông báo và hỏi đáp các nội dung và quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật; yêu cầu các nước thành viên của WTO cung cấp thông tin về các biện pháp, thủ tục đánh giá rủi ro, về thanh tra, kiểm tra và các vấn đề liên quan khác về vệ sinh an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật.

Hiện nay chúng ta đang hướng đến nền nông nghiệp bền vững là tránh sử dụng không đúng về thuốc BVTV, gần đây, chúng ta nhắc đến Bigdata, AI... chúng ta có thể tìm hiểu các quy định của thị trường để đáp ứng nhu cầu của các nước nhập khẩu.

Cuối cùng, tôi khuyến cáo bà con hãy là người tiêu dùng thông thái để mua và sử dụng thuốc BVTV hiệu quả vừa đảm bảo phòng trừ được sâu bệnh, vừa an toàn cho môi trường, con người và đáp ứng được các tiêu chuẩn xuất khẩu.

Ông Nguyễn Hữu Quảng – Chuyên gia của CropLife Việt Nam chia sẻ: 5 nguyên tắc vàng cực kỳ quan trọng với của chúng ta khi sử dụng thuốc BVTV, chúng ta có thể dùng 5 ngón tay để tính cho dễ:

Thứ nhất, là hiểu về hướng dẫn an toàn được ghi trên nhãn. Khi mua chúng ta phải kiếm tra lọ thuốc được đóng gói như thế nào, hướng dẫn có đầy đủ hay không, rồi khi vận chuyển thuốc thì phải vận chuyển vằng cách nào… bà con tuân thủ càng nghiêm khắc càng tốt.

Thứ hai, tuân thủ nghiêm tỷ lệ đong đếm và hướng dẫn xem thuốc đó thuộc nhóm độc thứ mấy, thời gian cách ly bao lâu. Phải đọc kỹ, nếu không hiểu phải hỏi chuyên gia ngay để được giải đáp. Ví dụ nếu có hình con cá gạch chéo tuyệt đối không nên phun thuốc ở những nơi có các loài cá sinh sống.

Thứ ba, phải sử dụng đồ bảo hộ, bảo vệ an toàn cho chính người phun. Đeo kính như thế nào, mặc quần áo ra sao…

Thứ tư, sau khi phun, bình thuốc còn chứa nhiều thuốc BVTV thì cách xử lý như thế nào, xúc rửa bình ra sao… phải tuân thủ nghiêm. Tuyệt đối không được xúc rửa tại những nơi có nước đầu nguồn sẽ ảnh hướng rất nghiêm trọng tới sức khỏe của cả cộng đồng.

Cuối cùng, tuân thủ vệ sinh cá nhân sau khi phun. Vệ sinh kỹ lưỡng mắt, mũi, tai, tới tay chân, và các bộ phận bên ngoài cơ thể. Càng tuân thủ và vệ sinh kỹ thì càng an toàn.

PGS.TS. Nguyễn Văn Viên - nguyên Giảng viên Cao cấp Học viện Nông nghiệp Việt Nam: Vấn đề an toàn trong sử dụng thuốc BVTV là vấn đề toàn thế giới quan tâm, trong đó có Việt Nam, đặc biệt là an toàn cho con người và môi trường. Vấn đề này phải đến từ nhà sản xuất đầu tiên. Theo đó, các loại thuốc cần được nghiên cứu kỹ các tác động, ảnh hưởng tới môi trường cũng như con người, các loại sinh vật có ích, thậm chí phải nghiên cứu xem có tác động tới sinh vật thuỷ sinh, các loại tảo, cá tôm; các loại sinh vật trong đất thì mới được sử dụng.

Tuy nhiên, an toàn vẫn phải đến từ người sử dụng, bởi nếu dùng sai thuốc, lạm dụng thuốc thì sẽ mất an toàn.

Để giảm thiểu mức độ gây hại, góp phần an toàn chung cho môi trường và sức khoẻ con người, thì người sử dụng phải đặc biệt chú ý đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và làm theo khuyến cáo của nhà sản xuất; sử dụng thuốc theo 4 đúng.

Một là đúng đối tượng. Theo đó, thuốc phải sử dụng phòng trừ đúng đối tượng sinh vật gây hại, sâu nào sử dụng thuốc đó, tương tự với bệnh, cỏ dại cũng vậy. Điều này nhằm tuân thủ tính chọn lọc của thuốc, để ít gây ảnh hưởng tới vi sinh vật có ích, bảo vệ được cây trồng.

Thứ hai là đúng liều lượng. Điều này người sử dụng phải lưu ý tuân thủ, bởi nếu sử dụng thấp hơn liều khuyến cáo thì sinh vật gây hại không chết; cao hơn thì để lại dư lượng tác động xấu tới môi trường.

Đúng thứ 3 là đúng thời điểm, đúng lúc, ví dụ ở vùng nuôi ong thì không nên phun vào buổi sáng – là thời điểm ong mật đi lấy mật hoa, mà nên phun vào buổi chiều.

Đúng thứ 4 là đúng phương pháp, pha thuốc tan đều trong nước để đảm bảo thuốc phát huy hiệu quả, tránh tình trạng chỗ này đậm, chỗ kia nhạt thì hiệu quả phòng trừ sẽ kém đi.

Phương pháp phun cũng cần đồng đều, bên cạnh cần lưu ý trong 1 vụ, 1 năm nếu phải sử dụng thuốc BVTV thì cần sử dụng luân phiên để chống tính kháng thuốc.

Một nội dung quan trọng nữa để đảm bảo tính an toàn, đó là đảm bảo thời gian cách ly. Đây là điều đã được các doanh nghiệp nghiên cứu, ghi rõ trong phần khuyến cáo và các tài liệu hướng dẫn. Nếu phun đúng nồng độ, liều lượng và tuân thủ thời gian cách ly thì nông sản thu hoạch được mới đảm bảo an toàn, đáp ứng được yêu cầu của thị trường. Vì vậy, trong quá trình sử dụng thuốc thì thời gian cách ly phải cần được tuân thủ theo đúng hướng dẫn.

Chia sẻ về vấn đề này, bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Phòng Thuốc bảo vệ thực vật, Cục BVTV nhấn mạnh: Để sản xuất được thuốc BVTV thì phải có các loại hóa chất, đối với Việt Nam chúng ta không tạo ra được hóa chất mà phải nhập hoàn toàn từ nước ngoài. Để đưa ra một loại thuốc BVTV mất rất nhiều thời và qua nhiều cuộc khảo nghiệm. Nếu thấy có yếu tố gây hại đến môi trường và con người thì ngay ở khâu nghiên cứu, khảo nghiệm thì người ta đã dừng luôn rồi.

Và để trả lời cho câu hỏi tất cả các loại thuốc BVTV trong danh mục có an toàn hay không thì phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố. Thứ nhất, Việt Nam chỉ sử dụng các loại thuốc BVTV đã được sử dụng tại một quốc gia nào đó trên thế giới và đã được thế giới công nhận, chứ Việt Nam không đi đầu trong việc sản xuất và sử dụng thuốc BVTV.

Thứ hai, từ khâu cấp giấy phép khảo nghiệm đến đăng ký, thuốc BVTV phải trải qua nhiều thời gian, và phải xin ý kiến các chuyên gia (khảo nghiệm, thử nghiệm ngoài đồng ruộng…) do đó, việc sử dụng an toàn phụ thuộc vào khuyến cáo của nhà sản xuất, việc ghi nhãn, hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất, việc tuân thủ theo hướng dẫn của người dùng… tất cả đều được xem xét kỹ lưỡng, cụ thể.

Nếu tuân thủ đúng thì tất cả các loại thuốc BVTV có trong danh mục đều an toàn và ngược lại.

Cập nhật quy trình sử dụng thuốc BVTV với drone, bà Bùi Thanh Hương – Trưởng phòng Phòng Thuốc bảo vệ thực vật, Cục BVTV cho hay: Để tiếp tục thúc đẩy các giải pháp hỗ trợ người dân sử dụng thuốc bảo vệ thực vật an toàn, hiệu quả,đầu năm 2024, Cục Bảo vệ thực vật và Hiệp hội CropLife Việt Nam đã ký kết Kế hoạch hợp tác triển khai chương trình "Khung quản lý thuốc bảo vệ thực vật bền vững" năm 2024 – đánh dấu năm đầu tiên hiện thực hoá các nội dung của khung hợp tác triển khai chương trình này giai đoạn (2023-2028) giữa Cục Bảo vệ Thực vật và CropLife Châu Á.

Thông qua ký kết này, hai bên sẽ đẩy mạnh ứng dụng các giải pháp tiên tiến về thuốc BVTV; xây dựng các nền tảng, đào tạo, tập huấn và đổi mới phương thức tiếp cận nâng cao hiệu quả sử dụng thuốc BVTV có trách nhiệm, an toàn và hiệu quả; đẩy mạnh truyền thông về vai trò của thuốc BVTV, ứng dụng các giải pháp mới trong triển khai khung quản lý thuốc BVTV bền vững.

Trong đó, có việc sử dụng thiết bị bay không người lái Drone trong ứng dụng phun thuốc BVTV. Hiện nay việc sử dụng thiết bị bay không người lái Drone không quá mới mẻ trên thế giới, tuy nhiên ở Việt Nam vấn đề này trong một hai năm trở lại đây trở thành hiện tượng khá phổ biến. Việc quản lý thiết bị bay thuộc nhiều các tổ chức, bộ ngành và người điểu khiển thiết bị bay phải được cấp phép bay để đảm bảo an toàn.

Các tổ chức cá nhân ngoài việc đáp ứng các quy định về xin phép và đảm bảo an toàn thiết bị bay thì việc sử dụng để phun thuốc BVTV phải đáp ứng các quy định hiện hành về quản lý thuốc BVTV.

Cụ thể, thuốc BVTV phải được đăng ký sử dụng trong danh mục bằng phương pháp xử lý Drone. Các doanh nghiệp chỉ có thể in trên nhãn sau khi thuốc đã được đăng ký trong Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại VN với phương pháp xử lý bằng Drone.

Trong thời gian vừa qua, Cục BVTV đã ban hành đầy đủ các hướng dẫn, quy định để các tổ chức, cá nhân có nhu cầu đăng ký sử dụng, cụ thể là TCCS khảo nghiệm hiệu lực thuốc BVTV trên đồng ruộng bằng thiết bị bay không người lái.

Về vấn đề này, PGS.TS. Nguyễn Văn Viên - nguyên Giảng viên Cao cấp Học viện Nông nghiệp Việt Nam bổ sung thêm: Thuốc BVTV về nguyên tắc phải được đăng ký ở VN và trên thế giới mới được sử dụng. Việt Nam cũng phải tham khảo tài liệu thế giới nhiều, thuốc nào độc hại thì không thể được đăng ký. Còn bạn đọc hỏi chung chung là thuốc BVTV có gây độc hại hay không thì rất khó, vì nếu bà con dùng thuốc gấp 10 lần thì sao không độc hại, cơm ăn không đúng còn hại.Vì vậy, khi sử dụng thuốc BVTV bà con cần đảm bảo nguyên tắc 4 đúng: Đúng thuốc, đúng lúc, đúng liều lượng-nồng độ và đúng cách.

Nếu bà con dùng trộn lunng tung, liều cao gập 6-7 làn thì làm sao mà không gây hại, cứ làm đúng thì không thể không tốt được. Thuốc nào độc hại là chúng ta đã bỏ luôn rồi.

Trả lời những thắc mắc của bạn đọc về drone, một ứng dụng đang rất được quan tâm hiện nay, ông Nguyễn Hữu Quảng, đại diện Croplife Việt Nam nhận định: Drone ngày càng được sử dụng nhiều như một công cụ phun thuốc bởi thiết bị này cho thấy nhiều lợi ích rất rõ rệt.

Thứ nhất, drone có thể phun thuốc nhanh hơn tới 30 lần so với phương pháp phun thủ công, giúp nông dân tiết kiệm thời gian và tăng hiệu quả làm việc. Thứ 2, sử dụng drone rất an toàn cho người sử dụng, không lo thuốc BVTV dính vào người như việc sử dụng bình phun truyền thống.

Ngoài ra, việc sử dụng drone giúp tiết kiệm tới 97% lượng nước so với cách phun truyền thống và giảm khoảng 50% chi phí đầu vào, bao gồm chi phí nhân công và tài nguyên. Qua đó cũng khắc phục tình trạng thiếu lao động nông nghiệp tại các địa phương hiện nay.

Nhờ công nghệ tiên tiến, ứng dụng AI, drone giúp người sử dụng đảm bảo phun thuốc chính xác và đồng đều trên toàn bộ diện tích canh tác, giúp cây trồng nhận đủ lượng thuốc cần thiết. Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả mà còn bảo vệ sức khỏe người nông dân, vì drone hoạt động từ xa, giảm thiểu tiếp xúc trực tiếp với hóa chất.

Về việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo vào nghiên cứu sử dụng thuốc BVTV hiện nay, ông Nguyễn Hữu Quảng thông tin: Đúng là hiện nay đang có xu hướng ứng dụng khoa học, trí tuệ nhân tạo vào nghiên cứu và sử dụng thuốc BVTV. 

Hiện người ta đã sử dụng công nghệ Big Data vào việc thu thâp dữ liệu đất, nước, sử dụng thuốc với số liệu lớn từ lâu rồi. Thông qua Big Data này họ có thể thu thập được cả các hình ảnh, màu sắc của cây trồng để xem tình trạng nơi nào chưa đáp ứng đủ dinh dưỡng cho cây trồng. 

Các nước đã sử dụng công nghệ ngày ở những nơi có diện tích canh tác lớn, họ biết chính xác chỗ nào cần bổ sung thuốc, chỗ nào cần bổ sung dinh dưỡng và chỗ nào quản lý dịch hại ra sao…?

Còn với công nghệ AI họ cũng nghiên cứu và phát triển ra các hoạt chất với số lượng rất lớn. Họ dùng AI để nghiên cứu đưa ra nhiều loại thuốc và thử nghiệm nó nhiều luôn, AI cộng vói công nghệ Big Data ta thì xác định ngay được sản phẩm nào tốt ngay…

Đặt câu hỏi tới tọa đàm, bạn đọc Hoa Tre gửi tới các diễn giả câu hỏi: Nấm có sinh trưởng được trong môi trường thuốc BVTV đc không?

Trả lời thắc mắc của bạn đọc, ông Nguyễn Văn Viên, nguyên Giảng viên Cao cấp Học viện Nông nghiệp Việt Nam thông tin: Thuốc BVTV có rất nhiều loại, mỗi loại sẽ có một tác dụng diệt trừ từng đối tượng cụ thể khác nhau. Kể cả là thuốc trừ nấm cũng không đồng nghĩa là diệt trừ được hết tất cả các loại nấm. Nếu loại nấm bạn muốn diệt trừ mà rơi vào môi trường đúng thuốc BVTV diệt trừ nó thì chắc chắn nấm đó không phát triển được. Ví dụ nếu chúng ta sử dụng thuốc trừ đạo ôn để trị bệnh khô vằn thì tất nhiên không thể có hiệu quả và ngược lại.

Bạn Hoa Tre có dùng từ "thuốc BVTV" nhưng thuốc BVTV có rất nhiều loại: trừ sâu, trừ cỏ, trừ nhện, trừ chuột… với những loại thuốc này thì nấm không bao giờ chết được.

Bạn Trương Hùng gửi tới Tọa đàm câu hỏi: Có trộn được nhiều loại thuốc BVTV với nhau không?

Về vấn đề này ông Nguyễn Văn Viên tiếp tục thông tin: Hoàn toàn có thể được, trong hướng dẫn sử dụng thuốc nhiều doanh nghiệp cũng đã hướng dẫn sử dụng hỗn hợp thuốc. 

Có những loại thuốc có 2 hợp chất khác nhau, thuộc mục tiêu phòng trừ cả hai loại.

Loại thứ 2 trong quá trình sử dụng chúng ta mới hỗn hợp, nếu có hai loại đối tượng mà chúng ta muốn loại trừ thì có thể phối trộn lại với nhau. Tuy nhiên, cần đọc kỹ thành phần hóa lý tính xem có trộn được với nhau hay khồng? Nếu các thành phần đó kháng nhau thì tuyệt đối không được sử dụng.

Và dù phối trộn kiểu gì chúng ta cũng phải tuân thủ nghiêm liều lượng theo khuyến cáo của nhà sản xuất, nếu không tuân thủ đúng sẽ làm mất đối kháng của thuốc, thậm chí gây hiệu quả ngược.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Nguyễn Quang Hiếu – Phó Cục trưởng Cục BVTV khẳng định, thách thức lớn nhất mà ngành BVTV gặp phải hiện nay là làm thế nào để chúng ta hiểu đúng về thuốc BVTV để sử dụng đúng, đảm bảo an toàn sức khoẻ và môi trường cũng như đóng góp vào sự phát triển bền vững của ngành nông nghiệp.

Hiện nay do biến đổi khí hậu nên có những loài sinh vật gây hại mới xuất hiện, do đó danh mục thuốc BVTV cũng cần theo kịp sự phát triển của sinh vật gây hại.

Thị trường xuất khẩu nông sản của Việt Nam hiện nay đang ngày càng được mở rộng với những con số ấn tượng, tuy nhiên tất cả các thị trường xuất khẩu đều đưa ra các quy định ngặt nghèo về an toàn thực phẩm, dư lượng thuốc BVTV. Về lâu dài, các quy định đó sẽ ngày càng được nâng lên, do đó nhận thức của người sử dụng cũng cần được nâng cao nhằm đảm bảo tuân thủ về quy định không chỉ ở nước ta, mà còn phải đáp ứng yêu cầu ở thị trường xuất khẩu.

Hiện nay Cục BVTV có nhiều chương trình đồng hành với doanh nghiệp, nông dân để đáp ứng các yêu cầu nói trên, như tổ chức đào tạo tập huấn, xây dựng quy trình sử dụng; loại bỏ các loại thuốc có hiệu lực thấp, gây hại tới sức khoẻ con người và môi trường; khuyến khích các cơ quan doanh nghiệp nghiên cứu đăng ký các sản phẩm mới có hiệu lực tốt hơn.

Trước nhiều ý kiến cho rằng thuốc BVTV sinh học thường an toàn cho sức khoẻ con người hơn so với thuốc BVTV hóa học, chuyên gia Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam (VIPA) cho biết, để trả lời câu hỏi này tôi xin nêu ra những ưu và nhược điểm của thuốc BVTV hóa học và thuốc BVTV sinh học.

Thuốc BVTV hóa học có những những ưu điểm sau: Có thể diệt sinh vật gây hại nhanh, triệt để, đồng loại trên diện rộng, chặn đứng trận dịch trong thời gian ngắn mà các biện pháp khác không thể thực hiện được.

Đem lại hiệu quả phòng trừ rõ rệt, bảo vệ năng suất cây trồng, cải thiện chất lượng nông sản, giúp giảm diện tích canh tác, giảm công lao động, góp phần khắc phục tình trạng thiếu lao động ở nông thôn hiện nay, mang lại hiệu quả kinh tế.

Một số loại thuốc BVTV hóa học thế hệ mới có hiệu lực phòng trừ cao đối với sinh vật gây hại, an toàn cho sức khỏe con người và môi trường.

Tuy nhiên, do nhận thấy ưu điểm của thuốc BVTV, người nông dân đã lạm dụng, dùng sai kỹ thuật, bỏ qua các biện pháp BVTV khác. Họ tin, thuốc BVTV có thể giải quyết mọi vấn đề của BVTV.

Do lạm dụng, thiếu kiểm soát, dùng sai kỹ thuật, nhiều mặt tiêu cực của thuốc BVTV đã bộc lộ như: gây ô nhiễm nguồn nước và đất; để lại dư lượng trên nông sản, gây độc cho người và nhiều loài động vật máu nóng; gây mất sự cân bằng trong tự nhiên, làm suy giảm tính đa dạng của sinh quần, gây xuất hiện các loài sinh vật gây hại mới, tạo ra các sinh vật gây hạị chống thuốc, gây đảo lộn các mối quan hệ phong phú giữa các loài sinh vật trong hệ sinh thái, gây bùng phát và tái phát dịch hại, dẫn đến hiệu lực phòng trừ của thuốc BVTV bị giảm sút.

Trong khi đó, sử dụng thuốc BVTV sinh học thường an toàn và ít độc đối với sức khỏe người, sinh vật có ích và môi trường, nhanh phân hủy trong tự nhiên, thời gian cách ly ngắn, ít để lại dư lượng trong nông sản nên rất thích hợp sử dụng cho các nông sản sạch như rau, chè, cây ăn quả...; rất thân thiện với môi trường.

Trả lời tiếp câu hỏi của bạn đọc Dân Việt về việc trộn thuốc hỗn hợp để phòng trừ sâu bệnh trên cây trồng, ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam (VIPA) cho biết, bà con cần xem nhãn mác xem nhà sản xuất thuốc cho cho trộn hỗn hợp không trước khi tiến hành trộn thuốc.

Về phía chuyên gia, tôi cho rằng, chúng ta có thể trộn hỗn hợp thuốc nhưng phải trộn theo hướng dẫn của các chuyên gia, cán bộ chuyên môn. Nếu bà con sử dụng và trộn không đúng sẽ gây hại cho cây trồng và môi trường, con người, thậm chí khi trộn thuốc phun cho lúa không đúng sẽ gây cháy lá, chết... Đây là vấn đề khoa học, chúng ta làm sai sẽ gây hại cho cây trồng và môi trường.

Cũng chia sẻ về vấn đề này, bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Phòng Thuốc bảo vệ thực vật, Cục BVTV có chia sẻ thêm: "Các chuyên gia đã trả lời rõ câu hỏi này rồi, tôi chỉ nhấn mạnh rằng, không thể nói là dùng chuyên một loại thuốc nào là tốt. Bởi có ưu nhược điểm đối với từng loại thuốc BTVT hóa học, sinh học. Từ đó, ta không thể thiên về dùng một loại nào, mà phải kết hợp hài hòa giữa 2 loại, sử dụng luân phiên.

Có loại bệnh thì dùng thuốc này, có loại dùng thuốc kia, một vòng đời cây trồng thì có những vật thể gây hại khác nhau, chúng ta phải hướng dẫn bà con lựa chọn sao cho phù hợp. 

Có những lúc dịch bệnh xảy ra thì ta phải dùng thuốc hóa học mới có thể đẩy lùi được dịch bệnh chứ không thể dùng thuốc sinh học, dùng sao cho phù hợp, luân phiên thuốc để đảm bảo an toàn cho cây trồng, chất lượng nông sản, đảm bảo đầu ra, sử dụng thuốc đúng theo nguyên tắc của thuốc mới đem lại hiệu quả".

Hiện nay, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã và đang triển khai 3 Đề án thúc đẩy sản xuất xanh và bền vững, đó là: "Đề án phát triển sản xuất và sử dụng phân bón hữu cơ đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050"; "Đề án phát triển Đề án phát triển quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) đến năm 2030 và Đề án phát triển sản xuất và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050".

Trao đổi về vấn đề này, bà Bùi Thanh Hương, Cục Bảo vệ thực vật cho biết: Chúng tôi đã xây dựng được 4 đề án liên quan nhằm phục vụ mục tiêu sản xuất xanh của ngành nông nghiệp, trong đó có Đề án "Phát triển sản xuất và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050" đã được phê duyệt cuối tháng 11/2023.

Đề án này đặc ra nhiều nhiệm vụ, mục tiêu, trong đó có mục tiêu tăng tỷ lệ sản xuất và sử dụng thuốc BVTV sinh học. Bên cạnh đó là xây dựng các mô hình liên quan đến phương pháp thử, bởi thực tế vấn đề này rất khó khăn đối với bất cứ loại thuốc nào chứ không riêng gì thuốc BVTV sinh học.

Theo đó, đề án cũng yêu cầu phải xây dựng mô hình cho 9 loại cây trồng khác nhau, tăng công suất sản xuất thuốc BVTV sinh học ở Việt Nam. Thực tế hiện nay trong số hơn 100 nhà máy sản xuất thuốc BVTV thì có khoảng 80% số nhà máy sản xuất thuốc BVTV sinh học, song sản lượng còn thấp.

Đề án này cũng nêu rõ những khó khăn trong quá trình sản xuất, đặc biệt là thuốc BVTV sinh học phải nhằm đáp ứng yêu cầu hướng tới xuất khẩu nông sản. Theo đó, Bộ NNPTNT đã đưa ra một số giải pháp thực hiện.

Một là chính sách pháp lý, phải rà soát hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật liên quan để đảm bảo việc đăng ký, lưu hành sản phẩm phải tuân thủ quy định.

Hai là chuyển giao khoa học công nghệ, đây đang là vấn đề còn nhiều khó khăn trong thời gian qua. Rất nhiều viện, trường có đề tài nghiên cứu liên quan đến vi sinh vật có tác dụng phòng trừ dịch hại, sâu bệnh, nhưng để ứng dụng, đăng kí sử dụng trong thực tế thì còn hạn chế, rất nhiều đề tài nghiên cứu hoặc đăng ký xong vứt đó. Do vậy, việc đẩy mạnh chuyển giao đề tài rất quan trọng, cần có sự tích cực tham gia của nhiều bên.

Ba là liên quan đến đào tạo tập huấn, Cục BVTV đã và đang triển khai nhiều chương trình đào tạo tập huấn cho nông dân, song muốn phát triển sử dụng thuốc BVTV sinh học thì cần đẩy mạnh hơn nữa. Theo đó chúng tôi đã ký kết với các tổ chức, hiệp hội liên quan, trong đó thời gian qua Cục BVTV phối hợp rất tốt với Hiệp hội Croplife trong việc phổ biến thuốc BVTV sinh học.

Bốn là, truyền thông và thông tin rất quan trọng, đơn cử như buổi toạ đàm hôm nay rất bổ ích, giúp cơ quan quản lý có thêm một kênh truyền thông mạnh mẽ hơn về vấn đề phát triển và sử dụng thuốc BVTV sinh học.

Năm là đẩy mạnh hợp tác công tư, xây dựng các mô hình sử dụng thuốc BVTV sinh học từ đó ban hành quy trình sử dụng hợp lý, hiệu quả.

Sáu là, hiện nay các quốc gia đang có xu hướng sử dụng thuốc BVTV sinh học rất nhiều như EU, Ấn Độ… Vì thế Cục BVTV đang đẩy mạnh hợp tác quốc tế, đề xuất với FAO cùng đẩy mạnh vấn đề đăng ký, sử dụng thuốc BVTV hài hoà giữa các nước trong khu vực.

Bảy là liên tục tăng cường thanh tra, kiểm tra, nhằm đạt được các mục tiêu đề án đề ra.

Ông Nguyễn Hữu Quảng, đại diện CropLife chia sẻ: Về phía doanh nghiệp, chắc chắn CropLife cũng như các doanh nghiệp khác trong lĩnh vực thuốc BVTV đều sẽ ủng hộ Đề án này của Bộ, bởi đây không chỉ là xu hướng toàn cầu mà còn là trách nhiệm của mỗi doanh nghiệp trong bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ thế hệ sau này.

Các nước tiên tiến trên thế giới đã bắt đầu hành động bằng cách đầu tư nghiên cứu các loại thuốc BVTV sinh học. Ở một số nước châu Âu, họ đã bỏ ra 10 tỷ euro, các nước châu Mỹ cũng có hành động tương tự. Họ đầu tư đẩy mạnh nghiên cứu để tạo ra những sản phẩm thuốc BVTV có chiết xuất nguồn gốc từ sinh học, nếu ở Việt Nam chúng ta có quy định tỷ lệ chiết xuất phải chiếm 30% thì bên họ cũng thế. Bên cạnh việc đầu tư, họ còn nhanh chóng mua các nghiên cứu của các nhà khoa học và tăng cường thử nghiệm, khảo nghiệm thuốc… bằng cách đó nhiều doanh nghiệp đã sớm về đích trong "cuộc đua" tạo ra những sản phẩm thuốc BVTV sinh học thế hệ mới.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam (VIPA) cho biết, vấn đề ở đây là chúng ta phải sử dụng thuốc BVTV như thế nào để vừa an toàn cho con người, vừa phòng trừ sinh vật gây hại lại an toàn cho môi trường là bài toán khó.

Tuy nhiên, để giải quyết vấn đề này, Bộ NNPTNT, Cục BVTV đã có một số chương trình và VIPA cũng phối hợp với các đơn vị tổ chức các chương trình, dự án về sử dụng thuốc BVTV.

Chúng ta cần phát triển các loại thuốc BVTV thế hệ mới dù giá cao hơn chút nhưng phòng trừ sâu bệnh cao và an toàn cho người, môi trường...

Theo tôi, điều quan trọng là chúng ta cần đưa các loại thuốc BVTV về tay người nông dân đúng quy định và hướng dẫn bà con sử dụng thuốc theo nguyên tắc "4 đúng" sẽ đảm bảo được việc phòng trừ sâu bệnh cao và an toàn cho con người, môi trường.

Cũng chia sẻ về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Văn Viên thông tin: Việc quản lý bao gói thuốc BVTV trên đồng ruộng hiện nay cũng có thể nói là nguy cơ, bởi thuốc sau khi bà con dùng rồi còn ít thuốc trong bao gói, nông dân không tuân thủ quy trình sau khi sử dụng thì phát thải của thuốc trong bao gói sẽ xảy ra, thuốc còn lại trong bao gói có thể nhiễm vào kênh mương, chảy xuống ao hồ thì rất nguy hiểm cho môi trường, sức khỏe của con người.

Trước khi áp dụng được 4 đúng thì bà con có thể thực hiện việc bỏ bao gói thuốc BVTV đã sử dụng rồi vào các bể bê tông xây trên các cánh đồng, hay cho vào các thùng nhựa, đây là việc cần thiết, góp phần làm giảm phát thải thuốc ra môi trường.

Cũng tại tọa đàm, ông Nguyễn Hữu Quảng bổ sung thêm, việc hiện nay có các dịch hại mới, DN có ưu tiên nghiên cứu ra các sản phảm hay các loại thuốc để xử lý ngay không?

Thật sự khi dịch hại bộc phát mà nghiên cứu ngay thuốc thì không thể, giải pháp cần thiết nhất là chúng tôi sẽ thử hợp chất có ở thị trường, và liệt kê thuốc nào tốt nhất thì chúng ta dùng, đó là bước thành công ngắn hạn nhất để quản lý dịch bệnh

Lâu dài, thì chúng tôi cũng có xu hướng nghiên cứu thuốc mới, nhưng là thuốc phải đáp ứng yêu cầu chống nhờn thuốc, có phương thức tác động khác, hỗ trợ các thuốc cũ để sử dụng sao cho hiệu quả. Hướng nghiên cứu các thuốc khi có dịch bệnh mới xuất hiện là như vậy.

Hiện nay, chúng ta đang có rất nhiều loại thuốc BVTV trên thị trường (có tới hơn 800 tên thương phẩm khác nhau), chính vì vậy công tác nghiên cứu và sản xuất giới thiệu một sản phẩm thuốc BVTV là điều không hề dễ dàng.

Giải đáp thêm về vấn đề này, ông Nguyễn Hữu Quảng – đại diện CropLife Việt Nam chia sẻ, để nghiên cứu một hoạt chất mới đưa vào sản xuất thuốc BVTV phục vụ ứng dụng cho sản xuất thì không hề dễ dàng.

Cho đến nay, thuốc BVTV là một trong các loại sản phẩm được đánh giá về an toàn nghiêm ngặt nhất trên thế giới và đòi hỏi nhiều công đoạn tổng hợp với yêu cầu đánh giá vô cùng khắt khe. Quá trình nghiên cứu kéo dài và tốn kém.

Theo một nghiên cứu phát hành đầu năm nay bởi AgBioInvestor, để giới thiệu 1 hoạt chất thuốc BVTV mới ra thị trường, các công ty hiện nay sẽ cần đầu tư trung bình 301 triệu USD và mất 12,3 năm. Đó là chỉ để ra 1 sản phẩm. Người ta cần thời gian dài nghiên cứu để vừa bảo đảm kiểm soát dịch hại, vừa đảm bảo an toàn môi trường và cả các sinh vật xung quanh cũng như môi trường đất, nước…

Chi phí đảm bảo nghiên cứu an toàn môi trường chiếm tới 2/3 chi phí để đưa 1 sản phẩm ra thị trường.

"Tôi xin nhấn mạnh là hiệu quả, tính an toàn là 2 vấn đề được ưu tiên trước hết trong sản xuất thuốc BVTV. Có 2 giai đoạn chính: Nghiên cứu các hoạt chất và đưa ra thử nghiệm trên đồng ruộng, áp dụng cho tất cả các loại cây trồng và sinh vật hại liên quan tới hoạt chất đó. Quá trình thử nghiệm trên đồng ruộng thường kéo dài khoảng 4 năm và nghiên cứu tính an toàn thì có thể kéo dài tới 20 năm, nhằm đảm bảo sản phẩm mang lại lợi ích cho nông dân và không gây lãng phí tài nguyên.

Bên cạnh đó, còn phải tính tới độ an toàn của hoạt chất đó tới con người, động vật và môi trường đất, nước; sinh vật thuỷ sinh, các loài chim, ong…", ông Nguyễn Hữu Quảng nhấn mạnh.

10 tháng năm 2024, xuất khẩu nông lâm thủy sản đã đạt con số 46 tỷ USD, Thứ trưởng Bộ NNPTNT Phùng Đức Tiến cũng đã tự tin khẳng định có thể đạt con số 60 tỷ USD. Để đạt con số này, có sự đóng góp của lúa gạo, rau quả,… Và con số này cũng cho thấy, công tác quản lý thuốc bảo vệ thực vật của chúng ta đã có những bước tiến vượt bậc, đáp ứng các tiêu chuẩn, quy chuẩn của thế giới.

Có mặt tại tọa đàm, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, đã có những chia sẻ: "Thuốc BVTV đến nay rõ ràng có vai trò quan trọng trong đảm bảo năng suất, chất lượng, an ninh lương thực.

Đóng góp của thuốc bảo vệ thực vật không thể phủ nhận trong việc thúc đẩy xuất khẩu nông sản của ta, như lãnh đạo Bộ NN&PTNT đã nói, năm nay chúng ta có thể đạt kim ngạch 60 tỷ USD, con số này là tự tin đạt được, và trong số này thì tăng ấn tượng nhất là xuất khẩu trái cây, riêng nhóm này đạt trên 6 tỷ riêng trái cây, tăng hơn cả năm 2023 là 10%, so với cùng kỳ năm ngoái hơn 30% chứng tỏ trái cây của chúng ta đang ngày càng đáp ứng yêu cầu của thị trường".

Ông Hiếu thông tin thêm, Bộ NN&PTNT đã tích cực đàm phán mở thị trường, qua các nghị định thư, quy định nhập khẩu với các nước. Các sản phẩm của ta đáp ứng được yêu cầu của các nước, có chuyên biến tích cực, đặc biệt trong tập huấn để nông dân sản xuất đạt được yêu cầu của thị trường.

Tôi chỉ nêu trong thuốc BVTV hiện nay chúng ta đã có trên 800 tên thương phẩm khác nhau, đi đầu so các nước về đảm bảo thuốc cho sản xuất nông nghiệp hiện nay. Do số lượng thuốc lớn và đa dạng như vậy nên người nông dân có thêm lựa chọn trong việc sử dụng cho sản xuất nông nghiệp của mình.

Chúng ta đang rà soát đánh giá sản phẩm nào nguy cơ, gây ảnh hưởng thì có đề xuất lộ trình loại bỏ, giúp sản phẩm thuốc BVTV của ta tốt hơn với các quy định quốc tế, phù hợp với yêu cầu của nước nhập khẩu. Chúng ta đảm bảo dược yêu cầu dư lượng. Bộ NN-PTNT vẫn thường xuyên tổ chức tập huấn, đào tạo, lựa chọn phân loại sử dụng thuốc 4 đúng các sản phẩm nông sản giá trị cao ta đều tuân thủ tốt với yêu cầu của các nước, đáp ứng được các tiêu chuẩn xuát khẩu.

Quản lý thuốc bảo vệ thực vật là một lĩnh vực được đánh giá là khá phức tạp. Hiện nay, trong danh mục thuốc BVTV được phép lưu hành có bao nhiêu loại thuốc BVTV, cơ chế quản lý, cho phép lưu hành, sản xuất, kinh doanh cụ thể như thế nào? Những kết quả đạt được trong việc quản lý thuốc bảo vệ thực vật, góp phần thúc đẩy sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản trong thời gian qua ra sao?

Để giải đáp những thắc mắc nêu trên, bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Phòng Thuốc bảo vệ thực vật, Cục BVTV cho hay: "Trong giai đoạn hiện nay, hệ thống văn bản QPPL được xây dựng đầy đủ, đồng bộ từ Luật, Nghị định đến các Thông tư hướng dẫn đảm bảo hệ thống và tính đồng nhất, hài hòa với tiêu chuẩn khu vực, quốc tế trong quá trình hội nhập kinh tế.

Từ đó tạo ra khung pháp lý vững chắc, phát huy hiệu quả công tác quản lý nhà nước về thuốc BVTV theo hướng kiểm soát chặt chẽ ở tất cả các khâu. Thêm vào đó, việc phân công, phân cấp trong quản lý, giám sát sử dụng thuốc BVTV đã được quy định rõ ràng, chặt chẽ trong các văn bản quy phạm pháp luật nâng cao nhận thức và và trách nhiệm của người sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo đúng quy định bảo đảm an toàn cho người, động vật, thực vật, môi trường và an toàn thực phẩm".

Với hệ thống văn bản QPPL và phân cấp hướng dẫn và quản lý thuốc BVTV hiện nay, cá nhân tôi đánh giá rất rõ ràng, minh bạch và thuận lợi cho cả cơ quan quản lý và người sử dụng.

Theo quy định tại Điều 48, Luật bảo vệ và KDTV thì thuốc bảo vệ thực vật là loại hàng hóa kinh doanh có điều kiện và phải được quản lý theo danh mục. Hàng năm, Bộ trưởng Bộ NN và PTNT ban hành Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại Việt Nam và Danh mục thuốc BVTV cấm sử dụng tại VN. Theo Thông tư 09/2023/TT-BNNPTNT ngày 24/10/2023, hiện có hơn 4500 tên thương phẩm đăng ký được phép sử dụng tại Việt Nam. Đến nay đã 10 năm, chúng tôi đã rà soát thấy rằng luật rất ổn định.

Tổ chức, cá nhân được phép nhập khẩu, sản xuất, kinh doanh, buôn bán và sử dụng thuốc BVTV trong Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại Việt Nam.

Bà Hương cũng thông tin thêm: "Thuốc BVTV thuộc hàng hoá kinh doanh có điều kiện thuộc nhóm 2 theo quy định tại Thông tư số 16/2021/TT-BNNPTNT, do đó sau khi đăng ký vào Danh mục thuốc BVTV được phép sử dụng tại VIệt Nam các tổ chức cá nhân cần thực hiện chứng nhận hợp quy chất lượng sản phẩm trước khi lưu thông trên thị trường".

Để giúp bà con nông dân có thể phân loại được thuốc BVTV, các con đường xâm nhập của thuốc vào cơ thể sinh vật gây hại, PGS.TS Nguyễn Văn Viên, nguyên Giảng viên Cao cấp Học viện Nông nghiệp Việt Nam chia sẻ: Thuốc BVTV được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau.

Thứ nhất, phân loại theo đối tượng sinh vật gây hại cần phải phòng trừ: Thuốc BVTV được chia thành thuốc trừ sâu, thuốc trừ bệnh, thuốc trừ nhện hại, thuốc trừ chuột, thuốc trừ ốc bươu vàng, thuốc trừ cỏ, thuốc điều hòa sinh trưởng thực vật…

Thứ hai, phân loại theo nguồn gốc: Thuốc BVTV được chia thành thuốc có nguồn gốc tổng hợp hóa học, thuốc có nguồn gốc sinh học (nguồn gốc từ thực vật-còn gọi là thuốc thảo mộc, nguồn gốc từ vi sinh vật), thuốc có nguồn gốc dầu (dầu khoáng, dầu thực vật…)

Thứ ba, phân loại theo thành phần hóa học: Thuốc BVTV đươc chia thành: Thuốc trừ sâu clo hữu cơ, Thuốc trừ sâu lân hữu cơ, Thuốc trừ sâu carbamate, Thuốc trừ sâu pyrethroid vv…Thuốc trừ bệnh chứa đồng, thuốc trừ bệnh chứa lưu huỳnh, thuốc trừ bệnh nhóm lân hữu cơ, thuốc trừ bệnh nhóm carbamate vv…

Ngoài ra còn phân loại theo dạng thuốc: Thuốc dạng nhũ dầu (ký hiệu EC), dạng vi nhũ (ME), dạng bột thấm nước (WP), dạng bột tan trong nước (SP), dạng hạt (GR), dạng huyền phù đậm đặc (SC)… hoặc căn cứ vào giai đoạn sinh trưởng của động vật gây hại, ví dụ thuốc diệt trứng, diệt sâu non.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Nguyễn Văn Sơn - Chủ tịch Hội Doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc BVTV Việt Nam (VIPA) đã có những khái quát về vai trò của thuốc BVTV trong sản xuất nông nghiệp. Cụ thể, theo ông Sơn, thuốc BVTV là những hợp chất nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp hoá học dùng để phòng trừ sinh vật gây hại cây trồng và nông sản. Trên thế giới, thuốc BVTV đã được dùng từ nhiều thập kỷ qua và tại Việt Nam đã được dùng từ năm 1955 đến nay.

Hiện tại, thuốc BVTV vẫn là một loại vật tư quan trọng không thể thiếu trong phòng trừ dịch hại cây trồng, bảo vệ sản xuất trong nông nghiệp. Thuốc BVTV có tác dụng diệt trừ sinh vật hại nhanh nhất, triệt để và có thể ngăn chặn dịch hại trong thời gian ngắn nhất.

Hiện nay, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều sử dụng thuốc BVTV để phòng trừ sinh vật gây hại. Khi chúng ta sử dụng thuốc BVTV đúng cách, đúng loại thuốc, đúng nồng độ, liều lượng, đảm bảo thời gian cách ly thì sẽ sản xuất được nông sản an toàn phục vụ trong nước cũng như xuất khẩu. Vì thế, không chỉ nước ta mà trên thế giới, thuốc BVTV vẫn là một trong những biện pháp chính và chủ đạo để bảo vệ an toàn cho sản xuất nông nghiệp.

Thống kê của tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hiệp quốc (FAO) chỉ rõ rằng, nếu chúng ta chi 35 tỷ USD trên toàn thế giới sử dụng các thuốc BVTV để diệt trừ các loại sinh vật gây hại thì thu lại được lợi ích 350 tỷ USD, tức là gấp 10 lần. Nếu không có thuốc BVTV sẽ ảnh hưởng đến an ninh lương thực và sản xuất cũng như xuất khẩu.

Theo thống kê và số liệu chính thức mà tổ chức FAO cung cấp, việc gây thiệt hại do các sinh vật gây hại đối với sản xuất nông nghiệp đang ở mức cao nhất khoảng 50%; có những lại cây trồng thấp hơn cũng ở khoảng 30 - 40 %.

Thuốc BVTV đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn, khống chế sự phát sinh, phát triển của sinh vật gây hại và dập tắt các đợt bùng phát dịch hại cây trồng trên diện rộng một cách nhanh chóng và kịp thời, góp phần tăng năng suất và chất lượng nông sản, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.

Phát biểu khai mạc tọa đàm, ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật nhận định: "Có thể nói cuộc tọa đàm hôm nay là cơ hội để chúng ta chia sẻ kiến thức về sử dụng thuốc BVTV đúng đắn, hiệu quả. Việc sử dụng đúng thuốc BVTV góp phần thúc đẩy nền nông nghiệp bền vững, an toàn, bảo vệ sức khỏe con người".

Thông tin từ cuộc tọa đàm hôm nay không chỉ có mục tiêu cung cấp thông tin về sử dụng thuốc BVTV đúng, mà còn là quản lý giám sát việc sử dụng thuốc BTTV đúng đắn, làm sao cho khoa học, trách nhiệm.

Thuốc là để bảo vệ mùa màng, hỗ trợ an toàn thực phẩm, nâng cao năng suát cũng như sử dụng đúng sẽ không gây ô nhiễm môi trường. Cục BVTV đã xác định việc sử dụng thuốc BVTV an toàn hiệu quả trong bối cảnh nông nghiệp của ta hiện nay là một yêu cầu cấp thiết.

Thời gian qua, Cục đã phối hợp xây dựng các chương trình hợp tác hỗ trợ kỹ thuật, hướng dẫn các đơn vị sản xuất, kinh doanh hướng đến mục tiêu sản xuất an toàn, giảm rủi ro, cho sản xuất nông sản trong nước phục vụ xuất khẩu.

Tọa đàm là cơ hội tốt cho chúng ta thảo luận từ nghiên cứu cho đên các giải pháp quản lý, áp dụng công nghệ tien tiến, sử dụng thuốc BVTV an toàn hiệu quả.

"Tôi kỳ vọng các thông tin hữu ích, sử dụng thuốc đúng đắn, với định hướng ta có thể có 1 nền nông nghiệp sạch, trong bối cảnh hợp tác quốc tế sâu rộng hiện nay. Tôi cảm ơn các chuyên gia đã tham dự và đóng góp cho tọa đàm", ông Hiếu nhấn mạnh.

1. Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục BVTV – Bộ NN&PTNT.

2. Bà Bùi Thanh Hương, Trưởng phòng Phòng Thuốc bảo vệ thực vật, Cục BVTV.

3. PGS.TS. Nguyễn Văn Viên - nguyên Giảng viên Cao cấp Học viện Nông nghiệp Việt Nam.

4. Ông Nguyễn Văn Sơn, Chủ tịch VIPA.

5. Ông Nguyễn Hữu Quảng – Chuyên gia của CropLife Việt Nam.