Trách nhiệm phải được gọi tên

Một lãnh đạo lão thành từng giữ trọng trách cao trong Đảng, mỗi lần nghe phóng viên gọi điện đề nghị phỏng vấn đều thoái thác với lý do: Mình nói gì anh em đương chức cũng nghĩ “cậy nghỉ hưu” để đứng bên ngoài phán xét.

Một vị khác, chức vụ từng rất cao, trả lời phỏng vấn bao giờ cũng bảo sai lầm khuyết điểm của ngày hôm nay có lỗi của tôi, nhiệm kỳ ấy mình đã không làm được, hoặc không làm quyết liệt. Vì thế mà mình không đứng ở bên ngoài đến phán xét tùy tiện, không chỉ trích những người đương chức theo kiểu “thời của mình” thì khác hoặc mình vô can trong nhiều vấn đề tồn tại của ngày hôm nay.

Tôi từng được nghe một cựu lãnh đạo cấp cao nói những điều gan ruột: “Dân còn cái gì khó khăn thì chính đó là khuyết điểm của mình. Dân còn có điều gì than thở là mình chưa làm được. Dân còn cảm thấy thiếu công bằng, thiếu dân chủ là lỗi ở mình chưa hoàn thành nhiệm vụ. Có phải đâu chỉ tham nhũng mới là khuyết điểm. Những gì còn tồn tại hiện nay khiến nhân dân chưa vui thì chúng tôi có trách nhiệm trước chứ không phải là người ngoài cuộc.”

Thời ông Vũ Quốc Hùng ( Phó Chủ niệm UB Kiểm tra Trung ương) còn sống, mỗi lần nghe tin một vụ tham nhũng tiêu cực, phóng viên các báo lại chạy đến nhà. Và lần nào tôi cũng nghe ông nói: Sai phạm khuyết điểm của ngày hôm nay có trách nhiệm của mình, hồi còn đương chức đã không làm hết sức mình. Có một lần ở phòng khách ngôi nhà phố Thụy Khuê, khi trời đã tối sẫm, ông Vũ Quốc Hùng tâm sự: 3 khóa liền là Ủy viên Trung ương Đảng, 20 năm làm cán bộ kiểm tra, sự đóng góp của tôi chưa xứng đáng với những gì Đảng và nhân dân đã tin cậy giao cho. Nhưng phần tôi còn cảm thấy có lỗi với nhân dân là khi làm việc chưa phát hiện hết các vụ việc tham nhũng, chưa có nhiều sáng kiến đề xuất để chống tham nhũng có hiệu quả. Chứ tất cả những vụ việc chúng tôi đã phát hiện được, chúng tôi chưa nể nang một vụ nào.

Phát biểu của 2 vị cựu lãnh đạo cấp cao của Hà Nội sau vụ cháy nhà chung cư khiến tôi nhớ lại những chuyện vừa kể. Nhớ lại từng đọc trong lịch sử, năm 1284, trước thế giặc hùng mạnh đang ngấp nghé ngoài biên ải, Thượng hoàng Trần Thánh Tông triệu họp các bô lão trong cả nước về trước thềm điện Diên Hồng để trưng cầu dân ý, hỏi về chủ trương hòa hay đánh.

Theo lời một trong những “bô lão” từng giữ trọng trách cao là ông Phạm Thế Duyệt thì “cá nhân mình tự nhận trách nhiệm có lỗi của mình”, bởi vì cán bộ không đột nhiên hư hỏng, không đột nhiên gây ra tham nhũng tiêu cực mà phải có quá trình tích tụ. Phải tới vài nhiệm kỳ để trượt dài, thì mới dẫn đến những đại án như đã phải xử trong vài năm qua. 

Quy hoạch Hà Nội cũng giống như ông Duyệt nói về cán bộ hư hỏng, cũng không đột nhiên mà có bộ mặt như ngày hôm nay. Tốt cũng không đột nhiên mọc ra, xấu cũng không đột nhiên tồn tại, nó là quá trình tích tụ. Chung cư mini là khái niệm không tồn tại trên giấy phép xây dựng, trong cấp phép xây dựng, nhưng nó tồn tại trong thực tế không phải một cách đột nhiên, mà cũng “trượt dài” qua vài nhiệm kỳ.

Chắc hẳn, các cựu lãnh đạo cấp cao của Hà Nội vừa trả lời phỏng vấn sau vụ cháy nhà chung cư cũng đặt mình với tư cách của những người trong cuộc có trách nhiệm cho những xấu xí, sai lầm của không gian đô thị Thủ đô hôm nay. Thậm chí họ còn hiểu chuyện tới mức biết rõ cái khó là đấu tranh với “các thế lực chống lưng”.

Nếu như tham nhũng tiêu cực chỉ cần cơ quan chức năng điều tra, bóc tách là đủ bằng chứng quy trách nhiệm cho các cá nhân, thì có những việc như quy hoạch sai, phê duyệt một dự án sai, cho phép tồn tại một tòa nhà sai, ra một cái lệnh chặt cây sai... lại không dễ truy cứu trách nhiệm. Nhưng sai phạm khuyết điểm đâu phải chỉ là tham nhũng tiêu cực. Sai của tham nhũng có thể chỉ trả giá bằng tiền. Có những thứ sai không sửa được, không lấy lại được như không gian kiến trúc thành phố. Thậm chí trả giá bằng tính mạng nhiều người dân.

Đã từng có thời người ta quan niệm “hạ cánh” là an toàn. Thực tế các vụ đại án vừa xử thì “hạ cánh” vẫn không an toàn. Cán bộ đã nghỉ hưu vẫn bị kỷ luật, vẫn bị xử tù. Nhưng đấy là với tội tham nhũng, tiêu cực. Chưa có ai nghỉ hưu vẫn bị xử lý kỷ luật vì làm hỏng quy hoạch thành phố hay làm cho không gian sống của cư dân tiềm ẩn nguy cơ phải trả giá bằng mạng sống. 

Lịch sử có thể sẽ gọi tên một cách công bằng. Nhưng chờ đến lúc ấy, tư duy "hết nhiệm kỳ là hết" sẽ khiến cho sự ngổn ngang của đô thị tiếp tục “trượt dài” qua những nhiệm kỳ không gọi được tên trách nhiệm cá nhân.