Trí tuệ nhân tạo AI - Cuộc đua tỷ đô của những "ông trùm công nghệ" và chìa khoá để Việt Nam nâng tầm

"Trí tuệ nhân tạo (AI) đang có những bước tiến nhảy vọt, đặc biệt từ năm 2022 khi các hệ thống AI tạo sinh như ChatGPT ra mắt công chúng, mở ra kỷ nguyên ứng dụng rộng khắp thay vì chỉ gói gọn trong nghiên cứu chuyên ngành.

Từ học tập, nghiên cứu, quản trị doanh nghiệp đến sáng tạo văn hóa, AI nhanh chóng trở thành công cụ quen thuộc, giúp con người nâng cao năng suất và hiệu quả", TS. Nguyễn Minh Vũ, Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao, đưa ra góc nhìn trong bài tham luận tại Hội thảo khoa học cấp quốc gia với chủ đề "Sức mạnh không giới hạn và những thách thức khó dự báo của trí tuệ nhân tạo – Tác động và ứng phó chính sách" vừa qua.

TS. Nguyễn Minh Vũ, Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao. Ảnh CP.

Trong y tế, AI hỗ trợ phân tích hình ảnh chẩn đoán, dự báo bệnh lý; trong giáo dục, giúp cá nhân hóa chương trình học; trong công nghiệp, tối ưu chuỗi cung ứng, dự báo nhu cầu; còn trong an ninh – quốc phòng, AI được ứng dụng vào giám sát, an ninh mạng hay vận hành thiết bị không người lái. Thực tế cho thấy, sự kết hợp “người – máy” mang lại kết quả tốt hơn, khi máy móc xử lý dữ liệu khổng lồ còn con người bổ sung bối cảnh và trực giác.

Tuy nhiên, sự lan tỏa của AI cũng kéo theo rủi ro: nguy cơ con người quá phụ thuộc, suy giảm kỹ năng phản biện; thế hệ kế cận thiếu cơ hội rèn luyện chuyên môn; hay “ảo giác” từ thuật toán khiến người dùng dễ bị dẫn dắt. Điều này cho thấy AI hiện vẫn chỉ là công cụ bổ trợ, chưa thể thay thế con người.

Với vai trò hỗ trợ, AI mở rộng năng lực xử lý và dự báo, nhưng yếu tố con người vẫn giữ vị trí trung tâm trong quản trị, an ninh và phát triển bền vững.

Các tập đoàn công nghệ lớn "rót" hàng trăm tỷ USD đua tranh phát triển Trí tuệ nhân tạo AI

Theo TS. Nguyễn Minh Vũ, đằng sau sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo là một lớp hạ tầng kỹ thuật ngày càng mang ý nghĩa chiến lược. Năng lực phát triển và triển khai AI không chỉ dựa vào nhân lực hay thuật toán, mà phụ thuộc mạnh mẽ vào tính toán hiệu năng cao, chuỗi cung ứng bán dẫn, dữ liệu lớn và hạ tầng lưu trữ – xử lý phân tán. Đây đang trở thành tâm điểm cạnh tranh công nghệ toàn cầu với mức đầu tư khổng lồ và sự can dự trực tiếp của các chính phủ.

"Việc huấn luyện mô hình AI tạo sinh như GPT-4 đòi hỏi hàng chục nghìn GPU hoạt động trong các trung tâm dữ liệu siêu lớn, tiêu tốn chi phí và năng lượng khổng lồ. Để đáp ứng yêu cầu đó, các tập đoàn công nghệ lớn đã triển khai các kế hoạch đầu tư cơ sở hạ tầng trên quy mô toàn cầu", Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao nhấn mạnh.

Thứ trưởng Nguyễn Minh Vũ lấy dẫn chứng: Microsoft đã dành gần 100 tỷ USD chỉ riêng trong năm vừa qua để đầu tư phát triển, xây dựng hệ thống trung tâm dữ liệu và mở rộng nền tảng tính toán hiệu năng cao, trực tiếp phục vụ AI. Google đồng thời phát triển dòng vi xử lý chuyên dụng TPU và xây dựng mạng lưới trung tâm dữ liệu tại nhiều khu vực. Amazon thông qua dịch vụ điện toán đám mây Amazon Web 7 Services cũng gia tăng mạnh đầu tư vào hạ tầng phục vụ mô hình AI quy mô lớn.

Microsoft đã dành gần 100 tỷ USD cho phát triển AI. Ảnh Today.

Tại Trung Quốc, Baidu, Alibaba Cloud và Huawei đang hình thành các trung tâm siêu tính toán để đảm bảo năng lực tự chủ trong huấn luyện và triển khai AI, trong bối cảnh bị hạn chế tiếp cận công nghệ lõi từ bên ngoài.

Chuỗi cung ứng bán dẫn là trụ cột tiếp theo trong hệ sinh thái AI. Các loại chip chuyên dụng cho AI, đặc biệt là nhóm chip thiết kế phục vụ học sâu, đang do một số ít nhà cung cấp nắm giữ vị thế chi phối. NVIDIA hiện dẫn đầu với các dòng chip H100 và B200 – được sử dụng rộng rãi trong các dự án AI tầm cỡ.

Tuy nhiên, năng lực sản xuất các chip này chủ yếu tập trung tại TSMC (Đài Loan, Trung Quốc), khiến chuỗi cung ứng trở nên dễ tổn thương trước các yếu tố địa chính trị. Trong khi đó, Mỹ siết chặt kiểm soát xuất khẩu các loại chip tiên tiến sang Trung Quốc từ năm 2022 nhằm giới hạn đà phát triển của đối thủ. Trung Quốc đẩy nhanh tiến trình tự cường thông qua các doanh nghiệp như SMIC, Huawei và nhiều cơ sở thiết kế bán dẫn nội địa.

Dữ liệu cũng là “nguyên liệu” sống còn. Các tập đoàn sở hữu hệ sinh thái dữ liệu khổng lồ như Google, Meta, Amazon hay Alibaba nắm lợi thế lớn trong huấn luyện mô hình, trong khi nhiều quốc gia siết quy định về lưu trữ dữ liệu trong nước để bảo vệ chủ quyền số.

Cuối cùng, điện toán đám mây là nền tảng triển khai AI, với Microsoft Azure, AWS và Google Cloud chiếm hơn 65% thị phần toàn cầu. Điều này tạo ra lợi thế kinh tế quy mô nhưng cũng đặt ra bài toán phụ thuộc chiến lược cho các nước đi sau.

Có thể thấy, hạ tầng AI đang trở thành thước đo năng lực công nghệ quốc gia. Những quốc gia kiểm soát được tính toán, bán dẫn, dữ liệu và đám mây sẽ nắm quyền định hình luật chơi và vị trí dẫn dắt trong kỷ nguyên AI.

Trí tuệ nhân tạo AI như nền tảng quyền lực toàn cầu

Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Minh Vũ cho rằng từ chỗ chỉ là công nghệ hỗ trợ, trí tuệ nhân tạo (AI) nay đang trở thành một cấu phần trung tâm trong việc định hình lại cán cân quyền lực toàn cầu. Không chỉ mang ý nghĩa kinh tế – kỹ thuật, AI còn tạo ra một dạng quyền lực mới, kết hợp giữa năng lực công nghệ, khả năng kiểm soát dữ liệu và tác động đến nhận thức xã hội.

Khác với các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây dựa vào đất đai, nhân công hay năng lượng, AI là cuộc cạnh tranh về tri thức, thuật toán và hạ tầng tính toán – dữ liệu. Những yếu tố này có tính độc quyền cao, tập trung trong tay một số quốc gia và tập đoàn công nghệ lớn, giúp họ không chỉ sở hữu công nghệ mà còn định hình chuẩn mực và luật chơi mà thế giới phải theo.

AI cũng mở ra “không gian ảnh hưởng mềm” khi các nền tảng có thể tiếp cận hàng tỷ người, cá nhân hóa nội dung và tác động đến hành vi xã hội, từ tiêu dùng đến chính trị. Mỹ hiện dẫn đầu nhờ các mô hình AI tạo sinh và hệ sinh thái Google, Microsoft, Meta; trong khi Trung Quốc phát triển các nền tảng nội địa và thúc đẩy ảnh hưởng công nghệ tại nhiều khu vực.

Trung Quốc đẩy nhanh tiến trình tự cường thông qua các doanh nghiệp như SMIC, Huawei. Ảnh mobileworldlive

Ở chiều thể chế, châu Âu với Đạo luật AI (EU AI Act) muốn đặt ra chuẩn mực toàn cầu, Mỹ chọn chiến lược linh hoạt kết hợp đổi mới tư nhân và kiểm soát xuất khẩu, còn Trung Quốc tích hợp AI vào chiến lược trỗi dậy công nghệ dài hạn.

AI cũng được tích hợp vào quân sự, an ninh mạng và chiến tranh nhận thức, tạo ra lợi thế về tốc độ ra quyết định và khả năng tác chiến phi truyền thống. Các tập đoàn công nghệ, từ Microsoft, Google đến Alibaba, Huawei, ngày càng đóng vai trò như “chủ thể quyền lực hỗn hợp”, vừa phát triển công nghệ vừa tham gia định hình chính sách.

Rõ ràng, AI không chỉ là công nghệ, mà đang trở thành nền tảng quyền lực tổng hợp. Quốc gia nào nắm được hạ tầng, dữ liệu và chuẩn mực AI sẽ có lợi thế vượt trội trong cuộc cạnh tranh định hình trật tự thế giới mới.

"Chìa khóa" để Việt Nam xây dựng vị thế trong kỷ nguyên Trí tuệ nhân tạo AI

Tuy chưa thể chắc chắn rằng AI sẽ định đoạt cán cân quyền lực quốc tế trong tương lai gần, nhưng nhiều khả năng quốc gia nào đi đầu trong kiểm soát công nghệ, dữ liệu và năng lực triển khai AI ở quy mô lớn sẽ có lợi thế đáng kể về ảnh hưởng quốc tế, năng lực phòng thủ quốc gia và sức mạnh kinh tế.

Các xu hướng này đặt ra yêu cầu cấp thiết cho mỗi quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển, trong việc chủ động hoạch định chiến lược tiếp cận, phát triển và điều tiết AI một cách phù hợp với điều kiện thực tế, đồng thời bảo vệ lợi ích quốc gia trong một môi trường cạnh tranh công nghệ ngày càng gay gắt.

Theo TS Nguyễn Minh Vũ, đối với Việt Nam, với vị thế của một nền kinh tế tầm trung có tốc độ số hóa nhanh, việc nắm bắt và triển khai hiệu quả công nghệ AI không chỉ là cơ hội mà còn là yêu cầu chiến lược.

Đây là một công cụ có thể giúp nâng cao năng suất lao động, hiện đại hóa quản trị nhà nước, phát triển công nghiệp và củng cố năng lực dự báo – điều hành trong bối cảnh bất định toàn cầu. Tuy nhiên, khả năng tận dụng các lợi thế này phụ thuộc rất lớn vào tầm nhìn thể chế, chất lượng chính sách và mức độ chủ động trong xây dựng hệ sinh thái công nghệ.

Thứ nhất, Việt Nam cần đặt mục tiêu phát triển hạ tầng AI như một phần của chiến lược phát triển quốc gia. Điều này bao gồm cả đầu tư vào năng lực tính toán, thúc đẩy xây dựng trung tâm dữ liệu đạt chuẩn, khuyến khích phát triển chip trong nước ở mức khả thi, và từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đồng thời, cần xem xét cơ chế hợp tác công – tư trong xây dựng nền tảng đám mây quốc gia, đảm bảo chủ quyền dữ liệu và khả năng kiểm soát hạ tầng cốt lõi trong dài hạn.

Thứ hai, Việt Nam cần chú trọng xây dựng năng lực thể chế trong quản trị AI, không chỉ ở mức độ kỹ thuật mà cả ở tầm nhìn chiến lược. Cần hình thành một cơ chế điều phối liên ngành về AI với sự tham gia của các bộ, ngành, doanh nghiệp, viện nghiên cứu và các tổ chức xã hội.

Ngoài ra, nên đầu tư phát triển đội ngũ chuyên gia về chính sách AI – những người có khả năng hiểu sâu công nghệ, đồng thời nắm vững các khía cạnh pháp lý, đạo đức và chiến lược để tham mưu chính sách một cách chủ động.

Cuối cùng, Việt Nam nên theo đuổi cách tiếp cận linh hoạt nhưng dựa trên nguyên tắc trong quan hệ với các trung tâm AI toàn cầu. Cần tận dụng các cơ hội hợp tác với cả Mỹ, Trung Quốc, EU và các quốc gia tiên tiến khác, đồng thời giữ 12 vững định hướng chiến lược về chủ quyền công nghệ và an ninh quốc gia.

Sự cân bằng giữa hội nhập và tự chủ, giữa tiếp thu và chọn lọc, sẽ là chìa khóa để Việt Nam xây dựng vị thế vững chắc trong kỷ nguyên AI.

Trong một thế giới đang tái cấu trúc sâu sắc theo trục công nghệ, việc nhìn nhận AI như một cấu phần chiến lược không thể thiếu trong phát triển quốc gia là điều kiện cần thiết để Việt Nam bảo vệ lợi ích cốt lõi, nâng cao năng lực cạnh tranh, và góp phần tích cực vào việc định hình trật tự khu vực và quốc tế một cách chủ động, linh hoạt và có trách nhiệm.

×