Món ăn nào Từ Hi Thái hậu tâm đắc nhất, khiến hàng trăm con khỉ mất mạng?

Trứng công - Món ăn Từ Hi Thái hậu tâm đắc, khiến hàng trăm con khỉ mất mạng

Trong lịch sử ẩm thực Trung Hoa, ít có món ăn nào gắn liền với sự xa hoa, quyền lực và những câu chuyện huyền hoặc như món “Trứng công” trong bữa đại tiệc Xuân năm Giáp Tuất (1874) do Từ Hi Thái hậu tổ chức để chiêu đãi phái đoàn sứ thần và tướng lĩnh các quốc gia phương Tây. Bữa tiệc này vốn đã đi vào sử sách như một trong những đại yến xa hoa bậc nhất mọi thời đại, nơi quyền lực đỉnh cao của triều đình Mãn Thanh được phô bày qua từng nghi lễ, từng nghi trượng và hơn hết là qua từng món ăn trong thực đơn. Trong số 140 món được dày công chuẩn bị, “Trứng công” nổi bật không chỉ bởi sự hiếm quý mà còn bởi cả câu chuyện kỳ lạ xoay quanh hành trình đưa nguyên liệu này về Tử Cấm Thành.

Để chuẩn bị cho đại tiệc Xuân năm Giáp Tuất, Từ Hi Thái hậu đã cho triệu tập mỗi tỉnh mười đầu bếp giỏi nhất để về kinh thành, bắt đầu từ rằm tháng hai năm Kỷ Hợi (1873), tức hơn mười một tháng trước ngày khai tiệc. Gần hai tháng tranh luận và sáng tạo, một thực đơn với 140 món ăn ra đời, trong đó có bảy món được coi là tinh hoa, mỗi ngày dâng một món, vừa bổ dưỡng, vừa kỳ lạ, mang tính biểu trưng cho sự hùng mạnh của đế quốc. “Trứng công” là một trong số bảy món ấy, được xem như đỉnh cao của sự quý hiếm, ngang hàng với những trân vị nổi tiếng trong văn hóa phương Đông như nem công, chả phụng.

Điều khiến “Trứng công” trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở giá trị dinh dưỡng hay hương vị mà còn ở sự khó khăn gần như bất khả thi trong việc tìm kiếm. Loài công vốn chỉ làm tổ ở những vùng núi rừng hiểm trở, trên cành cây cao hoặc vách đá cheo leo. Chúng nổi tiếng hung dữ khi bảo vệ tổ, sẵn sàng chống trả đến cùng, và nếu thấy trứng sắp rơi vào tay kẻ khác, công cái thường tự đập vỡ hết chứ không chịu để mất. Chính vì vậy, trong dân gian mới có câu “nem công, chả phụng” để chỉ những món ăn quý đến mức chỉ có trong huyền thoại. Với Từ Hi Thái hậu, người vốn coi việc ăn uống là phương tiện thể hiện quyền uy và sự xa hoa của triều đình, thì trứng công chính là sự lựa chọn hoàn hảo để chứng minh trước mắt sứ thần phương Tây rằng đất nước Trung Hoa không những giàu mạnh mà còn có thể đem đến những món ăn vượt ngoài trí tưởng tượng.

Truyền thuyết kể lại rằng khi Thái hậu ra lệnh tìm trứng công, không ai trong triều đình dám nhận nhiệm vụ. Nhiều đoàn đi săn trở về tay trắng, khiến bà phiền muộn. Trong lúc bế tắc, một viên tướng trẻ tuổi xin vào tâu rằng ông có người anh bà con ở Tứ Xuyên vốn nuôi được cả trăm con khỉ. Đàn khỉ này vốn đã quen được huấn luyện để hái trà, tìm dược liệu nơi rừng núi hiểm trở, lại rất lanh lợi và hiểu tiếng người. Vị tướng quả quyết rằng nếu được huấn luyện thêm, bầy khỉ hoàn toàn có thể leo trèo lên những vách núi cheo leo để mang về trứng công.

Nghe kế, Từ Hi Thái hậu vô cùng mừng rỡ, lập tức ban thưởng một nghìn lạng vàng ròng cùng trăm tấm gấm vóc quý làm lộ phí. Bà còn hứa hẹn, nếu lấy được trứng công, mỗi quả sẽ được thưởng thêm mười lạng vàng. Viên tướng nhận lệnh, lập tức cùng người anh bà con huấn luyện đàn khỉ trong nhiều tháng trời. Đúng như dự liệu, bầy khỉ nhanh chóng học được cách tiếp cận tổ công. Tuy nhiên, nhiệm vụ này không hề dễ dàng. Những con công hung hãn liên tục lao vào mổ, khiến bầy khỉ tổn thất nặng nề. Sau nhiều lần đối mặt hiểm nguy, cuối cùng họ cũng thu được 500 quả trứng công, dù phải trả giá bằng một phần ba số khỉ bị chết.

Những quả trứng quý hiếm ấy được dâng về Tử Cấm Thành, trở thành nguyên liệu cho món ăn lừng danh. Cách chế biến “Trứng công” được giữ kín trong nội bộ ngự thiện phòng, nhưng sử sách và dã sử ghi chép rằng trứng được đem hấp cách thủy cùng những vị thuốc bắc thượng hạng, có khi được ngâm với nhân sâm ngàn năm, hoặc chế biến kèm theo yến sào, nấm linh chi và các loại dược thảo hiếm quý. Khi dọn ra trong yến tiệc, mỗi quả trứng công được đặt trong chén ngọc hoặc bạc, thực khách dùng muỗng vàng khẽ tách vỏ để thưởng thức. Người đương thời truyền nhau rằng khi ăn vào, vị béo ngậy, thơm lạ của trứng lan tỏa, mang lại cảm giác sảng khoái, tinh thần minh mẫn và cơ thể dường như được tiếp thêm sinh lực.

Trong bữa tiệc Xuân năm Giáp Tuất, chỉ 400 thực khách được mời mới có cơ hội nếm thử món ăn này. Nó được xem là minh chứng hùng hồn cho sự xa xỉ và quyền uy của triều đình Mãn Thanh. Với chi phí chuẩn bị lên đến 98 triệu hoa viên, tương đương 374 nghìn lượng vàng ròng, cùng 1750 người phục vụ và thời gian kéo dài 7 ngày 7 đêm, đại yến ấy đã vượt xa mọi chuẩn mực về sự linh đình. Trong khung cảnh đó, “Trứng công” không đơn thuần là một món ăn, mà còn là biểu tượng cho sự huy hoàng của đế chế.

Tuy nhiên, nhìn lại từ góc độ ngày nay, món “Trứng công” cũng phản ánh một phần sự mâu thuẫn trong lịch sử triều Thanh. Trong khi triều đình phô trương sự xa hoa qua những món ăn kỳ lạ, đất nước lại đang đứng trước áp lực lớn từ bên ngoài, với sự xâm lấn của các cường quốc phương Tây và sự suy yếu từ bên trong. Chính những bữa tiệc phung phí như thế này đã trở thành đề tài cho nhiều lời chỉ trích, cho rằng triều đình Mãn Thanh quá sa hoa, xa rời thực tế và nhân dân.

Dù vậy, giá trị văn hóa và biểu tượng của “Trứng công” vẫn tồn tại. Nó không chỉ là một món ăn, mà còn là một phần ký ức về cách mà ẩm thực từng được dùng như một công cụ ngoại giao, phô diễn sức mạnh và khẳng định vị thế quốc gia. Những câu chuyện xoay quanh việc tìm kiếm trứng công bằng đàn khỉ Tứ Xuyên, về cái giá phải trả để có được vài trăm quả trứng quý, cho đến cách chế biến tinh vi của ngự thiện phòng, tất cả tạo nên một bức tranh vừa thực vừa huyền thoại.

Ngày nay, dẫu không còn ai có thể tái hiện chính xác món ăn này, “Trứng công” vẫn được nhắc đến như một trong những biểu tượng cho sự xa hoa cực điểm trong lịch sử ẩm thực Trung Hoa. Nó gợi nhắc về một triều đại từng huy hoàng nhưng cũng đầy mâu thuẫn, nơi mà quyền lực và sự suy tàn song hành, để lại những câu chuyện khiến hậu thế vừa kinh ngạc vừa cảm thán.

×