Tướng Nguyễn Sơn sinh ngày 1 tháng 10 năm 1908, mất ngày 21 tháng 10 năm 1956. Ông là con của Vũ Trường Xương, một nhà tư sản ở Hà Nội...

Khi mới lên 5 tuổi, Nguyễn Sơn đã bắt đầu học tiếng Pháp tại một trường Dòng ở Hà Nội.

Năm 14 tuổi ông thi đậu vào Trường Sư phạm Hà Nội. Ông thường tổ chức học sinh trường Sư phạm và trường Bảo Hộ sang đánh nhau với học sinh con Tây tại các trường khác.

Cha mẹ ông đã cho ông lập gia đình với bà Nguyễn Thị Giệm, hơn ông 4 tuổi. Sau khi được Nguyễn Công Thu (người của Nguyễn Ái Quốc cử về Việt Nam) "giác ngộ", ông bày trò giả vờ uống rượu say, gây sự với cha vợ để lấy cớ bỏ người vợ trẻ cùng cô con gái mới 6 tháng tuổi là Vũ Thanh Các để ra đi.

Năm 1925, vừa bước vào tuổi 17, Vũ Nguyên Bác (tức Nguyễn Sơn) đã được người của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Hà Nội lựa chọn và bí mật đưa sang Quảng Châu (Trung Quốc).

Tại đây, Vũ Nguyên Bác được đổi tên là Lý Anh Tự và được tham dự khóa học chính trị do Nguyễn Ái Quốc tổ chức và trực tiếp giảng dạy.

Mùa xuân năm 1927, khóa học kết thúc, Lý Anh Tự được Nguyễn Ái Quốc gửi vào học ở Trường Quân sự Hoàng Phố - một ngôi trường đào tạo cán bộ quân sự khá nổi tiếng của Quốc dân Đảng lúc bấy giờ.

Với vốn tiếng Trung thông thạo, tháng 8-1927, Lý Anh Tự gia nhập Đảng Cộng sản Trung Quốc. Sự kiện này về sau được các nhà nghiên cứu quốc tế đánh giá rất cao “tinh thần quốc tế vô sản” của ông.

Chân dung Lưỡng quốc tướng quân Nguyễn Sơn. Ảnh: Tư liệu.

Sau thất bại của cuộc khởi nghĩa Quảng Châu do Đảng Cộng sản Trung Quốc lãnh đạo (tháng 12-1927), Lý Anh Tự chuyển tới khu du kích Đông Giang, phía Tây Quảng Châu, và được bổ nhiệm chính trị viên đại đội thuộc Trung đoàn 74, Hồng quân Trung Hoa năm 21 tuổi. Từ đây, Lý Anh Tự - Vũ Nguyên Bác lấy tên là Hồng Thủy.

Năm 1931, Hồng Thủy trở thành Chính ủy Trung đoàn 102, sau đó là Chủ nhiệm Chính trị Sư đoàn 34, Quân đoàn 12 Hồng quân Trung Hoa khi vừa tròn 23 tuổi.

Suốt trong những năm tháng tham gia cách mạng Trung Quốc, trên mọi cương vị công tác, Hồng Thủy đã luôn ghi sâu lời dạy của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc: “Bốn phương vô sản đều là anh em” để coi cách mạng, quần chúng cách mạng của nước bạn cũng như cách mạng của dân tộc, như chính đồng bào mình.

Nguyễn Sơn - Hồng Thủy thực sự là hiện thân của tinh thần đoàn kết quốc tế vô sản, đúng như đánh giá của nhiều nhà nghiên cứu lịch sử.

Không chỉ là người nước ngoài trải qua những chức vụ chỉ huy quan trọng trong Quân Giải phóng nhân dân Trung Quốc, tháng 01-1934, tại Đại hội Đại biểu công nông binh toàn quốc lần thứ hai, Hồng Thủy còn được tín nhiệm bầu là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương nước Cộng hòa Xô-viết Trung Hoa với tư cách là “đại biểu dân tộc ít người” kiêm Ủy viên chính phủ dân chủ công nông khu Xô-viết Trung ương.

Sau đó, nêu cao tinh thần quốc tế vô sản trong sáng, Hồng Thủy tiếp tục góp phần vào những bước phát triển của cách mạng Trung Quốc.

Sau thời gian về nước hoạt động (1945 - 1950), theo yêu cầu cách mạng, Hồng Thủy quay trở lại Trung Quốc làm cố vấn quân sự cho Quân ủy Trung Quốc, chi viện cho Việt Nam và tham gia “kháng Mỹ viện Triều”.

Sau đó Nguyễn Sơn được bổ nhiệm là Phó Cục trưởng Cục điều lệnh, Tổng giám bổ huấn luyện quân giải phóng nhân dân Trung Quốc.

Với những đóng góp to lớn, Hồng Thủy được coi là một trong 72 “đại công thần” của cách mạng Trung Quốc, được phong cấp hàm Thiếu tướng trong đợt đầu tiên của nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa (27-9-1955) và được Chính phủ Trung Quốc trao tặng Huân chương Giải phóng hạng Nhất.

Tuy dành phần lớn cuộc đời cho nhiệm vụ cách mạng quốc tế, song trong khoảng thời gian gần 5 năm hoạt động trong nước, Nguyễn Sơn - Hồng Thủy đã có những đóng góp quan trọng đối với sự nghiệp đấu tranh cách mạng của dân tộc trong buổi đầu xây dựng Nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa non trẻ.

Chùa Kiêu Kỵ, xã Kiêu Kỵ, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Làng Kiêu Kỵ, nay là xã Kiêu Kỵ, huyện Gia Lâm, Hà Nội là quê hương của tướng Nguyễn Sơn. Ảnh: Chùa Kiêu Kỵ Gia Lâm.

Tháng 11-1945, với lòng yêu nước, yêu quê hương và theo yêu cầu của cách mạng Việt Nam, Hồng Thủy trở về căn cứ Việt Bắc tiếp tục hoạt động. Với tên mới là Nguyễn Sơn, ông được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Chính phủ cách mạng tin tưởng giao đảm trách nhiều cương vị quan trọng trong chính quyền và quân đội.

Tháng 12-1945, Nguyễn Sơn làm Chủ tịch Ủy ban kháng chiến hành chính miền Nam Việt Nam. Sau khi Ủy ban kháng chiến giải thể (tháng 12-1946), ông lần lượt đảm nhiệm các chức vụ như Tư lệnh kiêm Chính ủy Liên khu IV và Liên khu V, Hiệu trưởng trường Lục quân trung học Quảng Ngãi (năm 1946), Cục trưởng Cục quân huấn Bộ Tổng tham mưu (năm 1947)…

Đánh giá cao những đóng góp to lớn của Nguyễn Sơn, năm 1948, trong đợt phong quân hàm đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam, Nguyễn Sơn được phong cấp hàm Thiếu tướng. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã cử Thứ trưởng Phạm Ngọc Thạch thay mặt Chính phủ vào Thanh Hóa làm lễ tấn phong cho Nguyễn Sơn.

Với những chiến công xuất sắc, Nguyễn Sơn - Hồng Thủy là “lưỡng quốc tướng quân”, ông cũng là trường hợp duy nhất trên thế giới được phong hàm Thiếu tướng ở hai quốc gia và đều trong đợt phong quân hàm đầu tiên.

Nét đa tài của “lưỡng quốc tướng quân” Nguyễn Sơn - Hồng Thủy còn được thể hiện khi ông không chỉ là nhà chỉ huy quân sự tài ba mà còn là một nhà hoạt động văn hóa xuất sắc.

Cuộc đời và sự nghiệp của vị tướng quân trẻ tuổi gắn liền với nhiều hoạt động trong các lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật. Ông đặc biệt quan tâm, trân trọng, gìn giữ và phát huy những giá trị nghệ thuật truyền thống. Đây thực sự là một tư duy văn hóa vượt trước thời đại của Nguyễn Sơn.

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong lĩnh vực văn hóa - nghệ thuật, ông là người đã đứng ra bênh vực, bảo vệ và cho khôi phục các hình thức sân khấu như tuồng, chèo…, chống lại tư tưởng hữu khuynh của một số người chủ trương “dẹp bỏ chèo, tuồng”.

Nguyễn Sơn còn giúp nhân dân Thanh Hóa phục dựng Hội Múa dân gian cổ truyền; mời Đinh Ngọc Liên (còn gọi là Quản Liên, vốn là chỉ huy đội kèn Bảo An của cựu hoàng Bảo Đại) về khôi phục lại đội kèn - tiền thân của lực lượng quân nhạc hiện nay… Nguyễn Sơn còn nổi tiếng là “vị tướng mê Kiều”.

Lưỡng quốc tướng quân Nguyễn Sơn đã được Nhà nước truy tặng Huân chương Hồ Chí Minh cao quý.

Đơn vị hành chính cấp huyện, trong đó có huyện Gia Lâm, Hà Nội sẽ chính thức chấm dứt hoạt động từ ngày 01/07/2025, theo Nghị quyết 60 của Ban Chấp hành Trung ương.

×