Bình luận
0
Đất Bình Thuận được mở ra từ đó, với tên gọi ban đầu là Thuận Thành trấn. Trên cơ sở tham khảo sách Đại Nam thực lục (tập 1, bản dịch 2002), bài viết dưới đây xin được lược thuật lại vài chuyện diễn ra cách nay đúng 330 năm trước.
Đến cuối thế kỷ XV, lãnh thổ của nước Đại Việt chỉ kéo dài đến địa phận tỉnh Bình Định ngày nay. Sau khi vào Nam ổn định tình hình, năm 1611, chúa Nguyễn Hoàng (1558-1613) cho quân đánh lấy và đặt ra phủ Phú Yên.
Năm 1653, nhân việc vua Chăm xâm lấn, chúa Nguyễn Phúc Tần (1648-1687) sai quân đánh dẹp, lãnh thổ Phú Yên vì thế được mở rộng đến sông Phan Rang.
Tháp Po Sah Inư do người Chăm xây dựng khoảng cuối thế kỷ VIII đến đầu thế kỷ IX, là di tích ở Bình Thuận thu hút rất đông du khách trong và ngoài nước đến tham quan - Ảnh: Lê Duy Tân.
Tháng 8 năm Nhâm Thân (1692), quân vương quốc Champa lại nổi dậy mong khôi phục lại những phần đất đã mất nên chúa Nguyễn Phúc Chu (1691-1725) sai Nguyễn Hữu Cảnh (hay còn gọi là Kính) làm Thống binh tiến đánh.
Tháng Giêng năm Quý Dậu (1693), quân Champa bị đánh bại, vua nước ấy là Kế Bà Tranh bỏ chạy. Đến tháng 3, Bà Tranh cùng bầy tôi bị bắt sống. Chúa Nguyễn cho sáp nhập đất ấy vào lãnh thổ xứ Đàng Trong, đổi Panduranga làm trấn Thuận Thành.
Tháng 7 năm đó, Nguyễn Hữu Cảnh áp giải chiến tù về Phú Xuân (Huế), sau khi nghe chúa Nguyễn hạch tội, Bà Tranh bị giam ở núi Ngọc Trản, hàng tháng được cấp tiền, gạo và vải lụa để dùng. Tháng Giêng năm sau (Giáp Tuất 1694), Bà Tranh qua đời. Chúa Nguyễn ban cho 200 quan tiền và gấm vốc để hậu táng.
Trấn Thuận Thành có địa giới từ nam sông Phan Rang trở vào đến hết tỉnh Bình Thuận ngày nay và được chia thành 3 khu vực. Để đề phòng dư đảng Champa nổi dậy, chúa sai Cai đội Nguyễn Trí Thắng giữ Phú Hài, Cai cơ Nguyễn Tân Lễ giữ Phan Rí và Cai đội Chu Kiêm Thắng bảo vệ Phan Rang.
Tháng 8 (tức 1 năm sau ngày Nguyễn Hữu Cảnh khởi binh trấn áp), chúa Nguyễn đổi trấn Thuận Thành thành phủ Bình Thuận. Như vậy, tên gọi Bình Thuận ra đời từ năm Quý Dậu (1693), tức cách nay đúng 330 năm. Với mong ước các dân tộc (nhất là Việt – Chăm) cùng chung sống hòa thuận trên vùng đất mới được bình định này.
Là phần đất mới sáp nhập, lại rất đông người Chăm sinh sống nên chúa Nguyễn đã chủ trương sử dụng những quan chức cũ của vươn quốc Champa. Theo đó, cho Kế Bà Tử (em Bà Tranh) giữ chức Khám lý đứng đầu phủ Bình Thuận; 3 người con của Bà Ân làm Đề đốc, Đề lãnh và Cai phủ. Điều đáng chú ý là, chúa Nguyễn yêu cầu những quan chức này phải mặc trang phục theo lối của người Kinh.
Việc đổi trấn Thuận Thành làm phủ Bình Thuận và những chính sách của chúa Nguyễn, cộng với tinh thần phản kháng sẵn có của người Chăm nên đã xảy ra một cuộc nổi loạn chống lại chúa Nguyễn.
Theo Đại Nam thực lục, trước đây ở Thuận Thành có một người gốc Hoa tên A Ban đi lại rất thân với Ốc Nha Thát. Từ lúc Bà Tranh bị bắt thì 2 tên này cũng bỏ chạy về đất Đại Đồng (?), A Ban đổi tên thành Ngô Lãng, rồi tự xưng mình có phép thuật hô phong hoán vũ, gươm đao không thể làm bị thương.
Do vậy y đã lôi kéo được Chế Vinh và rất đông người Chăm đi theo. Tháng 12 năm Quý Dậu (1693), nhóm người Chăm do A Ban đứng đầu đã nổi dậy đánh chiếm các vị trí xung yếu, có lúc chiếm tới 2 phần 3 phủ Bình Thuận.
Ban đầu nhóm A Ban cướp Phú Hài. Nguyễn Trí Thắng đem quân chống lại, A Ban bèn giả thua bỏ chạy. Trí Thắng truy đuổi nên bị phục binh giết chết. Hay tin, Cai đội dinh Bà Rịa là Dực và thư ký Mai đem quân đến cứu viện nhưng cũng không thành, đều bị giết chết cả. Thừa thắng A Ban tiến ra đánh Phan Rí.
Lo sợ quân của Nguyễn Tân Lễ quá mạnh nên y đã sai một phụ nữ người Chăm dùng thuốc đầu độc. Kết quả Tân Lễ không chết nhưng bị câm. Không những thế, y còn dùng tiền bạc để mua chuộc thuộc hạ của Tân lễ làm nội ứng. Đến khi đánh, Tân Lễ bị bọn phản binh đâm chết, dinh trại của cải ở Phan Rí bị đốt và cướp gần hết.
Sau đó A Ban lại kéo quân vây Phan Rang. Chu Kiêm Thắng hay tin, nhưng vì quân ít nên không ra đánh trả mà đóng cửa thành tự thủ, và bắt Kế Bà Tử làm con tin, dọa sẽ đem chém nếu A Ban tiếp tục vây thành Phan Rang. Được sự tư vấn của Ốc Nha Thát, A Ban cho lui binh.
Không lâu sau đó, tháng Giêng năm Giáp Tuất (1694), A Ban lại tiến đánh thành Phan Rang. Chu Kiêm Thắng hỏa tốc báo tin lên nên chúa Nguyễn cử Trấn thủ Nguyên Hữu Oai và Lưu thủ Nhuận (không rõ họ) tiến binh theo thượng đạo cứu viện, quân A Ban rút lui, vì thế Phan Rang được giải vây.
Tháng 2 năm đó, quân A Ban lại nổi lên, Lưu thủ Nhuận và các Cai cơ Tống Tuân và Nguyễn Thành chia quân giáp đánh. A Ban bỏ chạy, sau bị quân của Cai cơ Nguyễn Thắng Hổ dẹp yên.
Trước sự phản kháng dữ dội của dân bản địa, chúa Nguyễn phải sai Nguyễn Hữu Cảnh vào Bình Thuận cùng với văn chức Trinh Tường ổn định vùng đất mới bình định này.
Tháng 8 năm Giáp Tuất (1694), chúa Nguyễn Phúc Chu lại cho phủ Bình Thuận trở lại làm trấn Thuận Thành, do Kế Bà Tử giữ chức Tả đô đốc, đến tháng 11 thì phong làm phiên vương. Sách Đại Nam thực lục cho biết nguyên nhân như sau (theo lời trình tấu của Khám lý Kế Bà Tử): “Từ khi vị hiệu đời trước cải cách đến giờ xảy ra nạn đói kém luôn, nhân dân chết về tật dịch rất nhiều. Chúa thương tình, bèn cho trở lại gọi là Thuận Thành trấn” (trang 109).
Phiên vương Thuận Thành được phép vỗ về chiêu tập quân dân, hàng năm nộp cống. Theo đó lệ cống bao gồm: 2 thớt voi đực, 20 con bò lông vàng, 6 chiếc ngà voi, 10 tòa sừng tê, 500 bức khăn vải trắng, 50 cân sáp ong, 200 tấm da cá nhám, 400 thúng cát sủi (dùng để tắm gội), 500 lá chiếu tre trắng, 200 cây gỗ mun, 1 chiếc thuyền dài. Những ấn, gươm, yên, ngựa và thuộc hạ bị bắt trước đây đều được trao trả lại cho Kế Bà Tử.
Sau năm 1694 tình hình ở trấn Thuận Thành đi vào ổn định nên sang tháng 8 năm Đinh Sửu (1697), chúa Nguyễn Phúc Chu bắt đầu lập phủ Bình Thuận, lấy đất từ Phan Rang, Phan Rí trở về tây chia làm 2 huyện An Phước và Hòa Đa cho thuộc vào. Trấn Thuận Thành cũng là một đơn vị trực thuộc phủ Bình Thuận, nhưng có quy chế riêng.
Tháng 9 năm Nhâm Thìn (1712) nhân việc phiên vương Thuận Thành xin định điển lệ, xét thấy hợp lý và có lợi cho việc an dân, bảo đảm trật tự trong xứ nên chúa Nguyễn sai các văn thần biên soạn và ban cho. Điển lệ gồm 5 điều, trong đó đáng chú ý là điều 2 và điều 5.
Điều 2, phàm người Kinh kiện nhau hoặc kiện với dân Thuận Thành (người Chăm) thì do phiên vương và Cai bạ (quản lý ngân khố), Ký lục (giữ việc tư pháp) xử đoán; dân Thuận Thành kiện nhau thì một mình phiên vương xử đoán.
Điều 5, dân Thuận Thành xiêu tán đến dinh Phiên Trấn (Gia Định), đều thả về cho làm ăn, nên để lòng thương yêu, đừng nên bóc lột hà khắc, cho dân ở yên. Chính từ việc thi hành chính sách dân tộc đúng đắn và thận trọng của chúa Nguyễn Phúc Chu mà đa số người Chăm vẫn ở lại đất cũ, vẫn bám đất, bám làng tiếp tục cuộc sống.
Qua quá trình cộng cư, 2 dân tộc Việt – Chăm đã tiếp thu những nét tốt đẹp trong đời sống kinh tế và truyền thống văn hóa của nhau. Ví như trong nghề đóng ghe thuyền, làm nước mắm, kỹ thuật trồng lúa, trồng bông, mía đường, thủy lợi, tín ngưỡng (tục thờ Cá Ông) và cả ngôn ngữ.
Ngày nay một số địa danh ở Ninh Thuận, Bình Thuận có nguồn gốc từ tiếng Chăm. Ví dụ Phan Rang là Panrang rút ngắn từ Panduranga, Phan Rí là Parik, Phan Thiết là Hamu Lithit, Phố Hài là Pajai…
Sách Hoàng Việt nhất thống dư địa chí (do Lê Quang Định biên soạn vào đầu triều Nguyễn, bản dịch 2005) thì cho biết: Người Kinh và người Thuận Thành có đắp con đê từ bên bắc sang bên nam dài 130 tầm dẫn nước vào bàu để tưới ruộng. Hay miếu Thần Nông do dân thôn Bình Thủy (nay thuộc Bắc Bình) dựng lên vào năm Kỷ Mùi (1799)… đây là nơi cầu được mùa của người Kinh và người Thuận Thành.
Còn học giả Li Tana trong công trình Xứ Đàng Trong: Lịch sử kinh tế – xã hội Việt Nam thế kỷ 17 và 18 (bản dịch, 1999) cũng nhận xét: Tiến xuống phía Nam, người Việt ở Đàng Trong đã tiếp xúc chặt chẽ với các dân tộc địa phương thuộc các nền văn hóa khác biệt.
Đứng đầu trong số các dân tộc này là người Chăm. Các di dân người Việt đã tiếp nhận và thích nghi một cách thoải mái nhiều yếu tố của nền văn hóa Chăm trong một quá trình dài vay mượn có chọn lọc cái mới và loại bỏ cái cũ.
Quá trình mở rộng lãnh thổ cũng đồng thời là quá trình hợp tác trong đời sống kinh tế - xã hội, và giao lưu văn hóa giữa các dân tộc Việt Nam.
Đối với Bình Thuận, niên điểm 1693 thật sự là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình lịch sử - văn hóa của tỉnh. Sự ra đời của trấn Thuận Thành rồi phủ Bình Thuận và sự cộng cư giữa 2 dân tộc Việt – Chăm đã tạo nên sức mạnh tinh thần và vật chất to lớn trong việc phát triển Bình Thuận trong những ngày đầu mở đất.
Việc 2 võ sĩ muay Việt Nam bỏ cuộc ở SEA Games 33 khiến người hâm mộ bức xúc, nhưng sự thật có nhiều góc khuất bất ngờ làm vạ lây cả những người không liên quan.
Chia sẻ
Bộ Tài chính vừa công bố dự toán ngân sách 2026 đầy tham vọng với GDP phấn đấu tăng trên 10%, thu ngân sách tăng gần 29% và bội chi ở mức 4,2% GDP.
Chia sẻ
Những diễn biến mới của hai quốc gia mua rất nhiều gạo của Việt Nam cho thấy, họ vẫn chưa chính thức khởi động việc nhập khẩu gạo trở lại. Trong bối cảnh đó, gạo Việt được đưa lên tàu sang châu Phi, Malaysia.
Chia sẻ
“Mới ra First Look thôi mà các bạn quậy quá! Chắc 11h trưa mai ra luôn First Video cho các bạn đỡ viết kịch bản nữa...”, Mỹ Tâm bày tỏ.
Chia sẻ
Trọng tài Mooud Bonyadifard (người Iran) vừa được AFC phân công điều hành trận chung kết bóng đá nam SEA Games 33 giữa U22 Việt Nam và U22 Thái Lan (diễn ra 19h30, tối nay 18/12).
Chia sẻ
Trong năm 2025, Công an TP Hà Nội đã có những thành tựu nổi bật trong công tác bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự an toàn xã hội và xây dựng lực lượng Công an Thủ đô trong sạch, vững mạnh toàn diện, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Chia sẻ
Trong Tây du ký, Tôn Ngộ Không chỉ là người tìm ra Thủy Liêm Động chứ không phải là chủ nhân đầu tiên của nơi này.
Chia sẻ
Sau sáp nhập, xã Cao Minh triển khai Chương trình Mục tiêu đồng bộ, tập trung an sinh, hạ tầng và sinh kế, từng bước cải thiện đời sống đồng bào dân tộc thiểu số.
Chia sẻ
Tại xã Sóc Sơn (Hà Nội), có một nghĩa trang đặc biệt mang tên Đồi Cốc, là nơi an nghỉ của gần 300.000 thai nhi. Suốt 18 năm qua, bà Nguyễn Thị Nhiệm vẫn lặng lẽ lo hậu sự cho những sinh linh chưa kịp chào đời và cưu mang những người mẹ trẻ lỡ dở, bị ruồng bỏ, không nơi nương tựa.
Chia sẻ
Những ngôi nhà kiên cố, khang trang được thay thế cho những ngôi nhà cũ kỹ, xập xệ. Yên tâm về nơi ăn, chốn ở, các hộ người Dao ở xã Phong Quang (tỉnh Thái Nguyên) thuộc diện xóa nhà tạm, nhà dột nát đang tưng bừng khí thế, hăng say lao động sản xuất để thoát nghèo.
Chia sẻ
Trong bối cảnh nông nghiệp, nông thôn đứng trước yêu cầu đổi mới mô hình phát triển, kinh tế tập thể đang được xác định là một trong những trụ cột quan trọng, góp phần tổ chức lại sản xuất, nâng cao thu nhập và đời sống cho nông dân. Tại Quảng Trị, việc tuyên truyền, xây dựng và củng cố chi, tổ Hội nghề nghiệp, tổ hợp tác, hợp tác xã (HTX) kiểu mới đang từng bước khẳng định vai trò là nền tảng cho phát triển kinh tế tập thể bền vững.
Chia sẻ
Việc Công ty TNHH De Heus (Hà Lan) và Công ty Cổ phần Tập đoàn Thủy sản Minh Phú ký kết thỏa thuận hợp tác đánh dấu sự bắt tay giữa hai doanh nghiệp hàng đầu trong lĩnh vực dinh dưỡng chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Sự hợp tác được kỳ vọng góp phần xây dựng chuỗi giá trị ngành tôm Việt Nam theo hướng bền vững, đáp ứng yêu cầu của thị trường quốc tế.
Chia sẻ
Ngày càng nhiều người trẻ chọn cách thanh toán hóa đơn tự động từ tài khoản và quản lý chi tiêu bằng thẻ ghi nợ. Họ tiêu nhiều hơn cho cuộc sống số, nhưng nhờ công cụ tài chính phù hợp, mọi giao dịch đều trong tầm kiểm soát.
Chia sẻ
Tổng công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí (PVFCCo - Phú Mỹ) phối hợp với đối tác chuyên môn Trainocate Việt Nam vừa tổ chức chương trình đào tạo “An toàn thông tin và an ninh mạng trong kỷ nguyên số” cho cán bộ nhân viên của các phòng ban tại đơn vị.
Chia sẻ
Lửa bùng lên từ gian bếp tại lầu một rồi nhanh chóng bao trùm căn nhà, nhiều tài sản bị thiêu rụi trước khi hỏa hoạn được dập tắt.
Chia sẻ
Chỉ trong chưa đầy 10 phút kể từ thời điểm chẩn đoán, đội ngũ bác sĩ Bệnh viện Đa khoa Vinmec Smart City (Hà Nội) đã tiến hành mổ cấp cứu khẩn cấp, cứu sống hai mẹ con sản phụ mang thai 39 tuần trong tình trạng cận kề cửa tử. Đồng thời, ê-kíp còn nỗ lực giữ lại tử cung, bảo toàn thiên chức làm mẹ cho sản phụ.
Chia sẻ
Ô nhiễm không khí, bụi mịn gia tăng cùng quá trình đô thị hóa nhanh đang khiến không gian xanh tại các nhà máy, văn phòng và khu dân cư ngày càng thu hẹp. Trong bối cảnh đó, xanh hóa môi trường làm việc gắn với nông nghiệp đô thị trở thành hướng đi tất yếu, đòi hỏi những giải pháp dinh dưỡng cây trồng phù hợp, an toàn, tiện lợi và bền vững. Đó cũng là điều Công ty Cổ phần Công Nông nghiệp Tiến Nông đang tích cực nghiên cứu và phát triển để đồng hành hiệu quả trong hành trình kiến tạo các không gian xanh đô thị.
Chia sẻ
Theo tờ The Sun của Anh, Air India đã tìm thấy một chiếc Boeing 737-200 bị thất lạc cách đây 13 năm tại sân bay Kolkata và hiện đang đối mặt với một khoản tiền phạt đậu máy bay khá lớn.
Chia sẻ
Giá vàng hôm nay trưa 18/12, vàng SJC và nhẫn tiếp đà tăng cao so với phiên hôm qua. Trong đó, nhà vàng tiếp tục bán không giới hạn khiến người mua lại xếp hàng dài.
Chia sẻ
Theo điều chỉnh trong Luật Công nghiệp Công nghệ số, các dự án đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp bán dẫn chỉ cần đạt quy mô vốn từ 6.000 tỷ đồng là đã đủ điều kiện để kích hoạt gói cơ chế ưu đãi đặc biệt.
Chia sẻ
Hành trình của ĐT nữ Việt Nam tại SEA Games 33 đã chính thức khép lại, và thầy trò HLV Mai Đức Chung xứng đáng được tưởng thưởng sau những cống hiến hết mình.
Chia sẻ
HĐND TP Đà Nẵng vừa ban hành nghị quyết quy định mức thu mới lệ phí cấp giấy phép xây dựng trên địa bàn TP, trong đó miễn thu lệ phí đối với các hồ sơ thực hiện qua dịch vụ công trực tuyến, chính thức áp dụng từ ngày 21/12/2025.
Chia sẻ
Cục Quản lý Dược (Bộ Y tế) vừa tiến hành đình chỉ lưu hành, thu hồi trên toàn quốc lô sản phẩm nước tắm gội trẻ em Amibebe Pro - Hộp 1 chai 400 ml do chứa Methylparaben và Propylparaben không có trong thành phần công thức sản phẩm đã được cấp số tiếp nhận Phiếu công bố sản phẩm mỹ phẩm.
Chia sẻ
Chung kết bóng đá nữ SEA Games 33 giữa ĐT nữ Việt Nam và ĐT nữ Philippines khép lại trong tranh cãi khi trọng tài biên Chanthavong Phutsvan căng cờ báo việt vị, từ chối bàn thắng hợp lệ của Bích Thùy. Quyết định này làm dấy lên làn sóng phản ứng dữ dội từ người hâm mộ Việt Nam.
Chia sẻ
Ngày 18/12, UBND phường Ngũ Hành Sơn (TP Đà Nẵng) cho biết, đang khẩn trương xây dựng lộ trình di dời các cơ sở sản xuất điêu khắc đá mỹ nghệ Non Nước vào các cụm công nghiệp có hạ tầng kỹ thuật bảo vệ môi trường, nhằm xử lý tình trạng ô nhiễm kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân.
Chia sẻ
Trước tình hình vẫn còn nhiều tranh cãi về chất lượng, số lượng suất ăn bán trú tại Trường THPT Trưng Vương (TP.HCM), ban đại diện cha mẹ phụ huynh đã trực tiếp đến kiểm tra chất lượng suất ăn tại trường.
Chia sẻ
UBND TP Huế ban hành lệnh xây dựng công trình khẩn cấp với kinh phí khoảng 2,2 tỷ đồng nhằm khắc phục sự cố sập đổ đoạn tường Hoàng thành Huế do mưa lũ.
Chia sẻ
Bích Thùy và các đồng đội không kìm được nước mắt khi bước lên bục nhận giải sau trận thua đầy tranh cãi trước ĐT nữ Philippines. Dù thất bại, ĐT nữ Việt Nam vẫn để lại hình ảnh chiến đấu kiên cường và nỗ lực đến phút cuối.
Chia sẻ
Tôi bước ra ban công, tay run nhẹ. Không phải vì tin nhắn, mà vì sự trớ trêu của nó.
Chia sẻ
TP.HCM đang từng bước nâng cao chất lượng xây dựng nông thôn mới thông qua đẩy mạnh đào tạo nguồn nhân lực nông nghiệp công nghệ cao, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật. Thành phố muốn tạo động lực mới cho kinh tế nông thôn, xây dựng hạ tầng nông thôn mới bền vững.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
Đỗ Thành Danh
