80 năm ngành Nông nghiệp và Môi trường: Sứ mệnh lịch sử và 6 mục tiêu định hướng tương lai

Sứ mệnh lịch sử thiêng liêng

Nhớ lại lịch sử phát triển của ngành Nông nghiệp Môi trường, Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định: "Từ buổi bình minh của độc lập dân tộc đến hôm nay, nông nghiệp, nông dân và nông thôn Việt Nam luôn gánh vác sứ mệnh thiêng liêng: Sản xuất lương thực, thực phẩm nuôi sống con người; là nguồn lực trọng yếu bảo đảm ổn định xã hội; là “trụ đỡ” của nền kinh tế".

Sau ngày Độc lập 2/9/1945, đất nước phải đối mặt với nạn đói khủng khiếp khiến hơn hai triệu đồng bào thiệt mạng. Trong hoàn cảnh ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh phát động phong trào “Chống đói - Chống dốt - Chống ngoại xâm”, kêu gọi toàn dân tăng gia sản xuất. Người viết trong bài “Tăng gia sản xuất!” đăng trên Báo Cứu quốc số 65, ngày 28/11/1945: “Một hạt gạo là một hạt vàng. Ai có đất dùng đất, ai có sức dùng sức”. Và trong thư kêu gọi điền chủ nông gia Việt Nam tham gia hợp tác xã nông nghiệp (đăng trên Báo Cứu quốc số 299, ngày 01/5/1946), Người khẳng định: “Nông dân ta giàu thì nước ta giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh”.

Trong giai đoạn từ năm 1945 đến 1975, mặc dù đất nước trải qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ, ngành Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam vẫn đạt được nhiều thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp đấu tranh thống nhất và xây dựng đất nước. Trong hoàn cảnh chiến tranh ác liệt, nông dân Việt Nam đã phát huy tinh thần tự lực, sáng tạo, vừa sản xuất, vừa chiến đấu.

Các phong trào thi đua như: “Tăng gia sản xuất”, “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” lan rộng khắp nơi, bảo đảm lương thực cho tiền tuyến và hậu phương. Nhiều địa phương đẩy mạnh khai hoang, phục hóa, mở rộng diện tích canh tác, áp dụng các biện pháp thủy lợi, cải tiến giống cây trồng, vật nuôi. Ở miền Bắc, sau cải cách ruộng đất và hợp tác hóa nông nghiệp, sản xuất được tổ chức tập thể, năng suất lúa và hoa màu dần tăng lên, tạo cơ sở cho công cuộc xây dựng xã hội mới.

Ở miền Nam, dù bị chiến tranh tàn phá, nông dân vẫn kiên cường bám đất, cung cấp lương thực và vật chất cho cách mạng. Đồng thời ở miền Bắc, từ năm 1959, những người làm công tác đo đạc đã có mặt ở khắp nơi, từ ruộng đồng, sông, suối đến vùng rừng núi xa xôi để xác định ranh giới, diện tích và vị trí đất đai, thực sự là những người “đặt tên cho đất”, giúp đất có tên, có chủ, có trật tự. Từ những năm 1960, hàng loạt cuộc điều tra lớn về đất đai đã được triển khai, đặt nền móng cho thống kê đất đai, tạo thuận lợi cho nông nghiệp phát triển.

Từ sau ngày đất nước thống nhất, Việt Nam bước vào thời kỳ khôi phục và phát triển trong điều kiện vô cùng khó khăn. Hậu quả chiến tranh nặng nề, thiên tai dồn dập, cơ sở hạ tầng yếu, cơ giới hóa thấp, vật tư khan hiếm, trong khi cơ chế quản lý còn nặng bao cấp. Mỗi năm, đất nước phải nhập khẩu trên một triệu tấn lương thực để bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Trong hoàn cảnh ấy, những cải cách mang tính đột phá mở đường cho đổi mới toàn diện như: Chính sách Khoán hộ hay Khoán 100 năm 1981, rồi Khoán 10 năm 1988 trao quyền tự chủ cho hộ nông dân, đưa hộ gia đình trở thành đơn vị kinh tế cơ bản trong sản xuất.

Luật Đất đai năm 1993 khẳng định quyền sử dụng đất ổn định, lâu dài, tạo bước ngoặt lịch sử cho nông nghiệp hàng hóa, giải phóng sức sản xuất, khơi thông nguồn lực xã hội. Các nguồn tài nguyên thiên nhiên thuộc phạm vi quản lý của Ngành như: Đất đai, nước, khoáng sản, rừng, đa dạng sinh học và hệ sinh thái tự nhiên là tài sản quốc gia, là nguồn lực, nguồn vốn tự nhiên đặc biệt quan trọng để phát triển đất nước.

Năm 1989, Việt Nam xuất khẩu lô gạo đầu tiên, mở ra kỷ nguyên mới cho thương mại nông sản và đến nay Việt Nam luôn là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu trên thế giới. Cùng với đó, các ngành hàng chiến lược như: Cà phê, hồ tiêu, điều, rau quả, chè, cao su, gỗ, chăn nuôi, thủy sản, lâm nghiệp hình thành vùng chuyên canh quy mô lớn, ngành công nghiệp chế biến hiện đại, tạo giá trị gia tăng và việc làm ổn định cho hàng triệu lao động nông thôn.

Đồng thời, vấn đề bảo vệ môi trường hướng đến phát triển bền vững đánh dấu bước phát triển mới với sự ra đời của Luật Bảo vệ môi trường (năm 1994), thiết lập trụ cột môi trường trong tam giác phát triển Kinh tế - Xã hội - Môi trường, vì mục tiêu hài hòa, không đánh đổi môi trường lấy tăng trưởng kinh tế đơn thuần.

Vai trò tiên phong trong công cuộc cải cách

Ngành Nông nghiệp Môi trường đóng vai trò tiên phong trong công cuộc cải cách của đất nước. Những thành công của cải cách đổi mới trong nông nghiệp là nền tảng quan trọng cho thực hiện đổi mới toàn bộ nền kinh tế, chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Trải qua gần 40 năm đổi mới, ngành Nông nghiệp và Môi trường đã không ngừng phát triển và thể hiện là trụ đỡ quan trọng của nền kinh tế, nhất là trong những giai đoạn đất nước khó khăn, đồng thời thông qua việc góp phần đảm bảo an ninh lương thực trong khu vực và trên thế giới đã củng cố và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Việt Nam cũng đang tiên phong trong một số cam kết toàn cầu về môi trường với mục tiêu Net Zero 2050.

Đến nay, Việt Nam đã trở thành một trong những cường quốc sản xuất và xuất khẩu nông sản trên thế giới. Tính cả trên quy mô xuất khẩu và GDP thì ngành Nông nghiệp Việt Nam đứng trong nhóm 20 quốc gia hàng đầu. Nhiều mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam đứng nhóm dẫn đầu như: Lúa gạo, cà phê, tiêu, điều, thủy sản, lâm nghiệp, trái cây... Nông sản Việt Nam đã chinh phục được các thị trường khó tính nhất và có mặt ở 200 quốc gia trên thế giới. Xuất khẩu nông sản mang về thặng dư thương mại lớn cho toàn nền kinh tế. Năm 2024, kim ngạch xuất khẩu nông - lâm - thủy sản đạt 62,5 tỷ đô la Mỹ, dự kiến năm 2025 có thể cán mốc 70 tỷ đô la Mỹ.

Ngành Nông nghiệp Môi trường cũng đã góp phần quan trọng vào tạo việc làm, nâng cao thu nhập, đời sống người nông dân và dân cư nông thôn, góp phần quan trọng phát triển kinh tế, ổn định xã hội.

Diện mạo nông thôn, đời sống dân cư nông thôn không ngừng được cải thiện. Nông thôn không chỉ là không gian sinh sống mà còn là địa bàn kinh tế quan trọng, là nơi gìn giữ văn hóa, bản sắc dân tộc và là điểm tựa quan trọng của quốc gia trong những cuộc khủng hoảng, như trong Đại dịch Covid-19 vừa qua.

Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới đã đạt được những thành tựu mang tính lịch sử. Đến giữa năm 2025, 79,3% số xã đạt chuẩn, 24 tỉnh đạt 100% số xã nông thôn mới; thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn đạt 55 triệu đồng/năm; tỷ lệ hộ nghèo còn 1,93%. Tỷ lệ che phủ rừng đạt 42,03% (vượt kế hoạch 42%); 92,3% khu công nghiệp có hệ thống xử lý nước thải tập trung (vượt kế hoạch 92%).

Cùng với các kết quả về sản xuất và thương mại, nhiều lĩnh vực phát triển mới đã hình thành và mở rộng, phản ánh xu thế chuyển đổi mạnh mẽ sang nền nông nghiệp xanh, thông minh và bền vững. Dịch vụ - du lịch nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp các-bon thấp, kinh tế tuần hoàn và Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) gắn với bản sắc địa phương được triển khai sâu rộng, tạo thêm động lực tăng trưởng, nâng cao giá trị gia tăng và sức cạnh tranh của nông sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Song hành với nông nghiệp, các lĩnh vực quản lý tài nguyên và môi trường phát triển mạnh mẽ, hình thành nền tảng thể chế và khoa học cho phát triển bền vững: Quản lý đất đai thống nhất từ Trung ương đến địa phương; điều tra - đo đạc - bản đồ quốc gia được hoàn thiện; khai thác và bảo vệ tài nguyên nước, khoáng sản, rừng, biển và môi trường sinh thái từng bước được luật hóa; khí tượng thủy văn ngày càng giữ vai trò quan trọng trong dự báo thiên tai, phục vụ hiệu quả sản xuất và đời sống.

Vì một Việt Nam xanh, hùng cường và hạnh phúc

Sự hòa quyện giữa nông nghiệp, môi trường và con người đã tạo nên một cấu trúc phát triển của Việt Nam, vừa khai thác, vừa gìn giữ; vừa thúc đẩy tăng trưởng, vừa bồi đắp phúc lợi xã hội. Không chỉ là trụ đỡ về kinh tế, nông nghiệp và môi trường còn là trụ đỡ tinh thần, văn hóa, bảo đảm an ninh lương thực, an ninh môi trường và an ninh xã hội. Sự hội tụ giữa cải cách thể chế nông nghiệp và hệ thống quản lý tài nguyên, môi trường hiện đại đã tạo nền tảng vững chắc để đất nước bước vào giai đoạn phát triển xanh, kinh tế tuần hoàn, phát thải thấp và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh: "Hành trình 80 năm qua là rất đỗi tự hào. Đồng thời đã tạo ra nền tảng vững chắc để ngành Nông nghiệp Môi trường bước vào giai đoạn phát triển mới. Mặc dù sẽ tiếp tục phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, nhưng với quyết tâm cao và đặc biệt là sự đoàn kết thống nhất trong nội bộ từ trên xuống dưới, toàn ngành đã xác định tập trung hoàn thành 6 mục tiêu tổng quát:

Thứ nhất, là xây dựng nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa theo hướng hiện đại, có năng suất, chất lượng cao, hiệu quả, bền vững, có sức cạnh tranh thuộc nhóm dẫn đầu khu vực Đông Nam Á và Top 15 trên thế giới vào năm 2030.

Thứ hai, chủ động thích ứng hơn nữa hiệu quả với biến đổi khí hậu, phòng tránh thiên tai, giảm phát thải, quản lý khai thác sử dụng tài nguyên tiết kiệm, hiệu quả, bảo đảm chất lượng môi trường sống, hướng tới nền kinh tế xanh, thân thiện với môi trường.

Thứ ba, nâng cao đóng góp của khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo vào tăng trưởng của ngành, với mục tiêu đến năm 2030, đóng góp của năng suất nhân tố tổng hợp ở mức trên 50%.

Thứ tư, đẩy mạnh hợp tác quốc tế, chủ động ứng phó với các cái vấn đề an ninh phi truyền thống, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và lợi ích của Việt Nam trên trường quốc tế.

Thứ năm, đầu tư mạnh mẽ phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng nông nghiệp, nông thôn và phòng chống thiên tai, đảm bảo cơ bản đồng bộ, hiện đại vào năm 2030.

Và thứ sáu, là phát huy tối đa tiềm năng, giá trị tài nguyên và không gian biển, tạo lập cơ sở vững chắc để phát triển các ngành kinh tế biển vững mạnh, chăm lo sinh kế hiệu quả cho người dân, góp phần giữ vững độc lập, chủ quyền, từng bước đưa Việt Nam trở thành quốc gia mạnh về biển, giàu từ biển.

"Tôi tin tưởng sâu sắc rằng, phát huy truyền thống 80 năm qua, với khát vọng và ý chí tự lực tự cường, toàn ngành Nông nghiệp Môi trường sẽ không ngừng đổi mới, sáng tạo, tiếp tục sứ mệnh tiên phong góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước, vì một Việt Nam xanh, hùng cường và hạnh phúc" - Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định.

×