Ca từ phản cảm: Bắt nguồn từ lỗ hổng văn hóa của người nghệ sĩ (Bài 1)

Cuối tháng 10, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (PC04) (Công an TPHCM), Ban Tuyên giáo và Dân vận Thành ủy TP HCM, Cục Nghệ thuật biểu diễn… đồng loạt có động thái nhắc nhở các nghệ sĩ có ca khúc chứa ca từ phản cảm. Nhiều cái tên được công chúng biết tới rộng rãi bị nhắc tên trong văn bản này như HIEUTHUHAI, Jack, Pháo, Andree...

Câu chuyện tuy không mới nhưng khiến dư luận xôn xao, bởi lẽ đây là lần đầu tiên cơ quan chức năng đưa ra khuyến nghị không mời những nghệ sĩ lệch chuẩn trong các chương trình nghệ thuật.

Dân Việt xin đăng tải loạt bài viết về chủ đề này, nhằm rộng đường dư luận.

Những ca khúc khiến công chúng lắc đầu “ngán ngẩm”

Những năm qua, đã có không ít nghệ sĩ bị “tuýt còi” vì các sản phẩm thô tục, phản cảm. Tháng 10/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ra quyết định xử phạt hành chính đối với rapper Chị Cả vì bài hát "Censored" có ca từ phản cảm, dung tục. Quyết định trên được căn cứ theo khoản 3 Điều 13 Nghị định 38/2021/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo.

Trước đó, Phí Phương Anh đã từng bị khán giả chỉ trích bởi phần lời nhảm nhí, dung tục trong ca khúc Cắm sừng ai đừng cắm sừng em. MV Cypher nhà làm do Low G, Teddie J, Chí, ResQ phát hành, nói về việc tán tỉnh, quan hệ tình dục. Ca khúc Mẩy thật mẩy của BigDaddy có phần lời bị nhiều khán giả cho là ám chỉ và xúc phạm cơ thể phụ nữ...

Tháng 9/2022, chia sẻ với truyền thông, đại diện Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch khẳng định: "Tất cả MV có nội dung dung tục, phản cảm đều phải chịu xử lý theo đúng quy định pháp luật, cụ thể là Nghị định 38/2021/NĐ-CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực văn hóa, quảng cáo".

Thế nhưng, ca từ phản cảm vẫn “đầy rẫy” trong những sáng tác âm nhạc sau đó. Tháng 6/2024, rapper Coldzy và tlinh đã đăng tải sản phẩm âm nhạc mới có tên Fever với những câu từ như: "Áo hai dây buông lên sofa/ Toàn thân ta tăng nhiệt độ/ Ướt át lúc đi vô/ Đôi tay lả lơi khám phá khắp nơi…". Sau khi bị dư luận chỉ trích, phía rapper Coldzy cho biết đã đăng tải phiên bản mới của ca khúc "Fever" trên YouTube với phần lời được chỉnh sửa.

Là người hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật, nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung từng cho biết anh ngạc nhiên khi ngày càng nhiều ca khúc “Nắng cực”, “Xếp hình”, “Như cái lò”, “Như lời đồn”, “Mẩy thật mẩy”, “Thu dẩm”... và vẫn có một bộ phận người nghe nhạc tiêu khiển bằng loại nhạc đó.

“Nếu chúng ta cứ cười xuề xòa với những bài hát như: “Xếp hình”, “Nắng cực”, “Thu dẩm”, “Mẩy thật mẩy”… rồi biện minh rằng “do mọi người nhạy cảm suy diễn chứ tôi chẳng có ý gì” thì sớm muộn cũng sẽ nhan nhản có những bài tương tự” – anh chia sẻ.

Mới đây nhất, Phòng Cảnh sát điều tra tội phạm về ma túy (PC04) Công an TPHCM đưa ra danh sách nhiều bài hát có "ca từ đang cổ xúy tệ nạn". Theo đại diện PC04, nhiều ca khúc thịnh hành chứa nội dung gián tiếp cổ vũ việc sử dụng chất cấm, bạo lực, lối sống lệch chuẩn.

Một số ví dụ được đưa ra như Châm cho anh một điếu sà cân, để anh quên đi nỗi nhớ em… (Miền mộng mị của GDucky), Chờ anh một chút để anh đi anh lấy, pha vào chai nước chút MDMA... (CLME của Hoàng Tôn x Andree x Tinle), Order cho anh điếu shisa, chút cỏ vào đấy... chơi xong E anh đưa em Molly (Kẹo của Andree)...

Sự thiếu hụt về nền tảng văn hóa của người làm nghệ thuật

Theo PGS.TS Bùi Hoài Sơn – Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, việc các ca khúc có nội dung phản cảm, lệch chuẩn xuất hiện trên thị trường xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó sâu xa là sự thiếu hụt về nền tảng văn hóa và nhận thức xã hội của người làm nghệ thuật. Ông cho rằng, khi nghệ thuật bị chi phối quá mạnh bởi yếu tố thị trường và lượt xem, không ít người sáng tạo dễ bị cuốn vào “cám dỗ của sự nổi tiếng”, quên mất rằng âm nhạc không chỉ đơn thuần là công cụ giải trí mà còn mang sứ mệnh giáo dục thẩm mỹ và phản ánh tâm hồn dân tộc.

“Một số nghệ sĩ trẻ chưa trải qua quá trình rèn luyện nghiêm túc, thiếu môi trường định hướng giá trị, trong khi mạng xã hội lại tạo ra ảo giác về thành công nhanh chóng, khiến họ dễ chọn con đường “gây sốc để được chú ý”. Mặt khác, công tác quản lý và giáo dục thẩm mỹ công chúng, đặc biệt là trong gia đình, nhà trường và truyền thông đại chúng, vẫn còn những khoảng trống. Khi chuẩn mực văn hóa chưa được củng cố mạnh mẽ, những nội dung lệch chuẩn sẽ có “đất sống”, thậm chí được tung hô vì sự khác biệt bề ngoài” – ông Bùi Hoài Sơn nhận định.

Trong khi đó, trao đổi với Dân Việt, Tiến sĩ Văn hóa học Hồ Giang bày tỏ sự quan ngại về ngôn từ trong nhiều bản hit của làng nhạc Việt. "Tôi luôn đồng ý rằng người nghệ sĩ được tự do sáng tạo nghệ thuật, được thể hiện quan điểm của bản thân trong tác phẩm của mình, nhưng khi sản phẩm đưa ra công chúng, có nguy cơ ảnh hưởng tới thế hệ trẻ, bản thân nghệ sĩ cần có sự kiểm soát, đồng thời cũng cần sự giám sát quản lý của xã hội. Có thể, trong nhận thức và thế giới quan của bạn là bình thường, nhưng như vậy không có nghĩa là bạn có quyền vô tư phạm lỗi".

Chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long cho rằng sự thô tục, lệch chuẩn là thừa thãi trong sáng tạo: “Khi tôi còn bé, các tác phẩm nghệ thuật, âm nhạc, hội họa đều rất lành tính, nhưng xã hội vẫn phát triển, con người vẫn biết yêu và sống đẹp. Nghệ thuật hoàn toàn có thể chạm đến cảm xúc người xem mà không cần đến sự thô tục" – anh chia sẻ.

Không thể chỉ dùng “luật” để ngăn chặn hoàn toàn ca khúc phản cảm

Chuyên gia truyền thông Nguyễn Ngọc Long cho rằng, trong bối cảnh mạng xã hội lan truyền với tốc độ “như một cơn lũ”, việc dùng các biện pháp hành chính như “luật” hay “lệnh cấm” để ngăn chặn hoàn toàn các ca khúc phản cảm là rất khó, thậm chí có thể phản tác dụng. Theo ông, mấu chốt không nằm ở việc “giới hạn” sáng tạo mà là “định hướng” thẩm mỹ cho người làm nghệ thuật và công chúng.

“Trước hết, tôi nghĩ chúng ta cần làm rõ vế "không giới hạn sự sáng tạo". Như tôi đã nói ở câu trước, tôi không cho rằng việc yêu cầu nghệ sĩ không dùng từ ngữ tục tĩu, phản cảm là "giới hạn" sự sáng tạo của họ. Ngược lại, tôi đang "thách thức" họ phải sáng tạo ở một cấp độ cao hơn: làm sao để nói về bi kịch, về góc tối, về sự phẫn nộ... bằng một ngôn ngữ văn minh mà vẫn chạm đến trái tim người nghe. Sử dụng ngôn từ tục tĩu để gây sốc, để thể hiện sự "gai góc" là con đường dễ dãi. Sự sáng tạo thực sự nằm ở con đường khó hơn” – ông Nguyễn Ngọc Long nhận định.

Để định hướng thẩm mỹ âm nhạc trong thời đại số, chuyên gia Nguyễn Ngọc Long cho rằng cần có sự phối hợp từ nhiều phía. Trước hết, gia đình và nhà trường phải đóng vai trò như “bộ lọc” đầu tiên, trang bị cho thế hệ trẻ một “hệ miễn dịch văn hóa” đủ mạnh để phân biệt được đâu là nghệ thuật, đâu là sản phẩm rác. Khi người trẻ có khả năng tự chọn lọc, họ sẽ không bị cuốn theo những xu hướng lệch chuẩn.

Bên cạnh đó, ông Nguyễn Ngọc Long nhấn mạnh trách nhiệm của các nền tảng mạng xã hội như YouTube, TikTok hay Spotify. Ông cho rằng, các “gã khổng lồ công nghệ” này không thể chỉ đứng ngoài với vai trò cung cấp hạ tầng và thu lợi, mà cần có trách nhiệm xã hội – sử dụng thuật toán, công cụ kiểm duyệt để loại bỏ nội dung phản cảm và ưu tiên hiển thị những sản phẩm âm nhạc có giá trị, trong sáng và văn minh.

Cuối cùng, theo ông, thay vì chỉ tập trung “dập” những hiện tượng lệch chuẩn, cần xây dựng một “hệ sinh thái” cho âm nhạc tử tế: “Thay vì chỉ tập trung vào việc "dập" những thứ xấu, chúng ta phải làm mạnh hơn việc "xây" những thứ tốt. Chúng ta cần có những giải thưởng uy tín, những sân khấu lớn, những chương trình truyền hình... để tôn vinh và trao cơ hội cho những nghệ sĩ trẻ chọn đi con đường sáng tạo văn minh. Chúng ta phải biến "sự tử tế" và "tài năng thực thụ" (thể hiện qua ngôn từ đẹp) trở thành một xu hướng hấp dẫn, để giới trẻ có những thần tượng xứng đáng để noi theo”.

Ông Long khẳng định, đây không phải là cuộc chiến dùng luật để cấm đoán, mà là hành trình xây dựng và định hướng lâu dài, đòi hỏi sự chung tay của gia đình, nhà trường, truyền thông và chính các nền tảng xuyên biên giới.

Bài 2: Nhạc sĩ Lưu Thiên Hương: Đừng đổ lỗi cho “gu khán giả thấp” khi viết ca từ phản cảm

Bài 3: Ở TP.HCM không có khái niệm "phong sát", song nghệ sĩ lệch chuẩn khó thoát án phạt

Bài cuối: Cục trưởng Nguyễn Xuân Bắc: “Tạo cơ chế thông thoáng cho sáng tạo nghệ thuật không có nghĩa mở toang, thả cửa”

(Còn nữa)

×