Cầu Gianh, cây cầu lớn nhất trong số 8 cây cầu nối hai bờ sông Gianh. Ảnh: Xuân Trường

Tôi nhớ năm 1969, Bế Kiến Quốc có bài thơ "Những dòng sông" rất hay, hơn bốn chục năm rồi tôi vẫn nhớ: Sinh ra ở đâu mà ai cũng anh hùng/ Tất cả trả lời sinh bên một dòng sông/… Chẳng phải rộng xa một tầm cò vỗ cánh/Cũng xinh xinh vài sải chèo quẫy mạnh/Quê hương Việt Nam mườn mượt những cánh đồng/Mỗi con người gắn bó một dòng sông".

Dường như bao giờ sông cũng chờ đón tôi, chẳng cứ gì tôi, từ bao đời nay nó vẫn dịu dàng chờ đón với tất cả. Nó bắt nguồn từ phía bên kia dãy Hoành Sơn 99 ngọn. Nhìn từ thị trấn Ba Đồn, dãy núi giống như một bức tranh hoành tráng miêu tả một cuộc khởi nghĩa nào đó.

Nó - dòng sông, nhẹ nhàng men theo những làng mạc trù phú chảy về xuôi. Trước khi trôi về thị trấn, sông ngoái lại thượng nguồn nhiều lần như nuối tiếc vì một nghĩa vụ chưa thành về nơi đã sinh ra nó, hoặc là thương nhớ và day dứt về những gì nó sống với thượng nguồn...

Những vòng tròn mở rộng của dòng sông do "ngoái lại" nhiều lần đã tạo nên những cù lao đứng trầm ngâm giữa dòng sông. Gặp thị trấn, dòng sông bỗng vỡ ra, chảy tràn trề không thành dòng, dập dềnh mọi bãi bờ men thị trấn. Lần đầu tiên dòng sông biết đến một miền quê đông vui, nhộn nhịp, lấp lánh ánh điện và vang những âm thanh náo nhiệt mà suốt 160km từ thượng nguồn nó không hề bắt gặp.

Dòng sông không muốn chảy tiếp nữa, cứ dùng dằng quanh thị trấn cho đến lúc nó sực nhớ nó là dòng sông, đích của nó là biển cả, thế là nó vội vã lao đi. Trước khi tạm biệt, nó ngoái lại hai lần: Chào, chào... và lao như điên về biển cả. Bắt đầu từ thị trấn, sông chảy xiết hơn, ầm ào, hùng hục... Hình như nó sợ nếu dừng lại, ngoái lại một lần nữa, dù chỉ trong giây lát, là nó không thể đi được, không cách gì dứt ra mà đi được...

Từ bao đời nay người sông Gianh chỉ khát một cây cầu, khát khao cháy bỏng nhưng ít ai dám mơ tới. Sông Gianh sâu và rộng, mùa nước lũ vô cùng dữ dằn, làm sao có thể mơ đến một cây cầu? 1.700 năm nay, kể từ khi người sông Gianh có mặt, qua sông vẫn chỉ những con đò, đến mùa nước lũ thì những con đò cũng vắng.

Ngay bến phà Gianh nối Quốc lộ 1, những con phà cũng phải cắm sào neo bến không dám qua. Cảnh xe và người nối dài hàng cây số hai bờ sông chờ nước rặc luôn diễn ra ngày này qua ngày khác, năm này sang năm khác, đời này sang đời khác. Rất nhiều khi tôi đã đến bên này sông, chỉ cần 10 phút xe hơi là về quê mà phải ăn chực nằm chờ trắng ngày thâu đêm.

Đôi khi tôi ngồi buồn thiu bên trên bờ đê nhìn dòng sông cuồn cuộn chảy, nghĩ bụng dòng sông như tính khí người sông Gianh, khi hiền như đất, khi giận dữ như nước lũ; nghĩ bụng hơn trăm năm (1627-1775) Chúa Trịnh không thu phục được Chúa Nguyễn cũng vì sông Gianh rộng quá, sâu quá, dữ dội quá chăng; nghĩ bụng không biết bằng cách nào Quang Trung đưa được đàn voi trận qua sông kịp ra thành Thăng Long đại phá quân Thanh năm Kỷ Dậu (1779). Tất cả đều có thể, nhưng chiếc cầu bắc qua sông thì không thể, không chỉ có tôi nghĩ thế, mấy vạn dân hai bờ sông có lẽ cũng nghĩ như tôi.

Chẳng ngờ một ngày đẹp trời cuối thế kỉ 20, cầu đã bắc qua sông, chấm dứt cơn khát 1.700 năm của những người dân quê tôi, quả thực còn hơn một giấc mơ. Bây giờ không chỉ một cây cầu, mà có đến 8 cây cầu, ngoài cầu chính nối quốc lộ 1, gọi là cầu Gianh, còn có 7 cây cầu nữa, đó là cầu Đá Nện, cầu Cà Tang, cầu Chợ Gát, cầu Yên Tố, cầu Sảo Phong, cầu Châu Hoá và cầu Quảng Hải trải dọc dòng sông.

Những chiếc cầu đã chấm dứt những chuyến đò ngang bấp bênh, hiểm nghèo. Vụ đắm đò Quảng Hải 43 người chết tết năm kia có lẽ là kỷ niệm buồn đau cuối cùng của dòng sông quê tôi vì thiếu những cây cầu.

Tết năm ngoái, tôi về quê khi đến cầu Gianh, tôi đã xuống xe đi bộ qua cầu. Tôi biết cây cầu dài 764,4m, nhưng tôi thích bước và đếm, như ngày xưa Nguyễn Tuân đã từng bước và đếm khi qua cầu Hiền Lương. Tôi kéo rê những bước chân già nua ốm yếu của mình bước và đếm, loạng choạng và nghiêng ngả bước và đếm, xiêu vẹo và đau nhói bước và đếm... Cả thảy 1.711 bước!

Bước cuối cùng tôi ôm lấy cây cột đầu cầu thở dốc, rưng rưng trong niềm hân hoan khôn tả, rằng 1.700 năm qua người sông Gianh dù đã trải biết bao khổ đau và cay cực thì giờ đây đã có những cây cầu. Nghĩ thế mà khóc. Mấy đứa trẻ tròn xoe mắt nhìn tôi, chúng không hiểu vì sao tôi khóc. Làm sao chúng hiểu được, bởi vì khi đó tôi đang gọi thầm ba mạ tôi nơi chín suối, nói ba ơi, mạ ơi, cầu đã bắc qua sông!

Nguyễn Quang Lập

×