Cuộc chiến rác thải nhựa ở làng ven biển miền Trung: Kết quả khảo sát bất ngờ từ trường học (Bài 1)

Người dân xã Phú Trạch (xã Phú Trạch được hợp nhất bởi 4 xã: Quảng Đông, Quảng Phú, Quảng Kim và Quảng Hợp, thuộc Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình cũ) không còn xa lạ với phong trào giảm rác thải nhựa, tận dụng phụ phẩm nông nghiệp, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn, tiêu dùng xanh đang lan tỏa rộng khắp khiến chất lượng môi trường, đời sống và thu nhập của người dân nơi đây đang ngày càng nâng lên.

Phú Trạch cũng là địa phương được thiên nhiên ban tặng có bờ biển dài với nguồn lợi thủy hải sản phong phú và cánh đồng muối bao la có từ xa xưa. Theo thống kê của Hội Nông dân xã Phú Trạch, ở phía Đông giáp biển có tới 3/4 ngư dân thôn Nam Lãnh, Hải Đông, Phú Xuân có cuộc sống phụ thuộc vào đánh bắt, làm nước mắm và chế biến thủy hải sản; Phía Nam của xã giáp với cửa sông Ròon đổ ra biển là vùng sản xuất muối truyền thống của Diêm dân 4 thôn Phú Lộc.

Tuy nhiên, những năm gần đây các ngành nghề truyền thống ở địa phương gắn với biển đang dần bị mai một do tác động của biến đổi khí hậu, môi trường biển bị ô nhiễm, nhiều ngư dân, diêm dân, nông dân phải chuyển đổi việc làm hoặc di cư đi các địa phương khác để mưu sinh.

Rác thải nhựa do đâu?

Theo thống kê và qua quan sát của các hộ kinh doanh ở địa phương, hàng ngày có hàng nghìn chiếc túi, cốc nhựa được người dân sử dụng cộng với việc sinh hoạt chợ dân sinh của địa phương nằm ngay ở cửa biển khiến cho lượng rác thải nhựa thải trực tiếp ra biển là vô cùng nhiều và theo các hộ kinh doanh ở khu vực trước cổng trường chỉ tính riêng bình quân một em học sinh trong nhà trường hàng ngày thải ra môi trường khoảng 2 - 3 túi nilon, 1 chai nước hoặc 1 cốc nước nhựa dùng một lần.

Như vậy bình quân trong 1 ngày, 745 em học sinh Trường THCS Quảng Phú thải ra môi trường khoảng 1.490 túi nilon và 745 cốc nhựa hoặc chai nhựa dùng một lần (phần lớn là túi nilon, hộp đựng đồ ăn sẵn, cốc nhựa, ống hút nhựa dùng 1 lần từ các quán ăn trước khu vực cổng trường gần kề với biển).

Đây là tình trạng đáng báo động bởi rác thải nhựa có thời gian phân hủy tới hàng trăm năm, thậm chí hàng ngàn năm trong môi trường tự nhiên, gây hại đến động, thực vật, và thậm chí làm thay đổi cả hệ sinh thái biển.

Phương pháp xử lý rác thải nhựa của cư dân nơi đây thường được xử lý theo phương pháp chôn lấp gây nên tình trạng ô nhiễm môi trường đất, đốt lộ thiên, gây nên tình trạng ô nhiễm không khí.

Cách xử lý rác thông thường nhất, nhanh nhất, tiện nhất của người dân nơi đây là thải ra biển, không chỉ rác thải nhựa trong sinh hoạt mà còn có rác thải nhựa ở khắp nơi đổ về bị sóng đánh dạt vào bờ, tạo nên các bãi rác thải khổng lồ trên cạn và dưới biển, khiến cho việc đánh bắt thủy hải sản của ngư dân gặp nhiều khó khăn.

Ông Nguyễn Ngọc Lý, một ngư dân có gần 20 năm bám biển đánh bắt thủy sản cho hay: “Việc đánh bắt hiện nay của người dân gặp nhiều khó khăn, 2 đứa con trai đầu của tôi phải lên thành phố làm thuê bởi thời tiết thất thường bữa đánh bắt được, bữa không, nguồn lợi thủy hải sản ngày càng suy giảm do môi trường biển bị ô nhiễm, lưới cá, tôm thì ít, rác thải nhựa dính lưới thì nhiều, gỡ mất thời gian. Cuộc sống khó khăn, nhiều ngư dân bỏ nghề ở các làng chài, các hộ dân chế biến thủy hải sản cũng ngày càng ít đi”.

Không chỉ tác động đến môi trường biển, đến sinh kế của cư dân ven biển ở địa phương, rác thải nhựa còn ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, đa số nguồn nước sinh hoạt đều có chứa các hạt vi nhựa, chúng đang hàng ngày xâm nhập vào cơ thể chúng ta.

Theo nghiên cứu của các nhà khoa học, hạt vi nhựa đã được tìm thấy trong máu của con người và các loài động vật. Việc tiếp xúc hàng ngày với các sản phẩm chứa nhựa, ví dụ như chai nhựa và túi nilon, có thể dẫn đến nguy cơ tiềm ẩn các vấn đề về sức khỏe, bao gồm cả tác động của các hợp chất hóa học có trong nhựa đối với sức khỏe con người.

Nhận thức về rác thải nhựa còn hạn chế

Rõ ràng - nếu không được sử dụng hợp lý và rác thải nhựa không được xử lý đúng cách sẽ là mối nguy rất lớn đối với sức khỏe con người, môi trường và khí hậu. Tuy nhiên trước khi có hoạt động bảo vệ môi trường diễn ra rộng khắp ở đây qua kết quả khảo sát ngẫu nhiên cho thấy nhận thức của các em học sinh trường THCS Quảng Phú  về rác thải nhựa còn rất hạn chế.

Bảng khảo sát của học sinh Trường THCS Quảng Phú về rác thải nhựa:

Phân tích bảng khảo sát kết quả nhận thức của học sinh Trường THCS Quảng Phú về tác hại của rác thải nhựa cho chúng ta thấy, có tới 81,9% học sinh trong nhà trường chưa có nhiều hiểu biết về tác hại của rác thải nhựa, vì vậy chưa thúc đẩy các em học sinh và phụ huynh sử dụng các sản phẩm thân thiện với môi trường, hướng đến tiêu dùng xanh, giảm ô nhiễm nhựa gắn với phát triển kinh tế biển truyền thống bền vững ở địa phương.

Nhận thức rõ vấn đề trên và thấy được tầm quan trọng của công tác tuyên truyền, giáo dục ý thức trách nhiệm bảo vệ môi trường biển cho các em học sinh và phụ huynh cần phải được đặt lên hàng đầu, không chỉ góp phần giữ gìn, bảo tồn gắn với phát triển các ngành nghề truyền thống bền vững ở địa phương mà còn gắn với vấn đề đảm bảo an toàn về an ninh kinh tế, chính trị - xã hội, quốc phòng ở địa phương.

Tuy nhiên ở địa phương, nhà trường lại chưa có nhiều hoạt động, chương trình hành động để bảo vệ môi trường biển, đặc biệt là các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức của học sinh, phụ huynh về tác hại của rác thải nhựa đối với sức khỏe, môi trường, khí hậu, sinh kế của người dân nói chung và cư dân ven biển nói riêng.

Các hoạt động phân loại rác thải tại nguồn, hay các chương trình, sáng kiến về phát triển các ngành nghề truyền thống của kinh tế biển gắn với thực hành bảo vệ môi trường biển của địa phương còn rất hạn chế.

Đặc biệt là các sáng kiến xanh trong việc giảm thiểu rác thải nhựa, tận dụng rơm, rạ phụ phẩm nông nghiệp bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu bằng việc tận dụng lá chuối, lá bàng, mo cau, tận dụng thời gian nhàn rỗi của người dân và nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương trong việc sản xuất hộp đựng đồ ăn sáng, thay cho các hộp xốp nhựa hay là phương pháp cải tiến bề mặt sân bê tông từ than rơm, rạ đốt trong môi trường yếm khí (tức là môi trường cháy không có oxy, không gây ô nhiễm) vừa giúp tăng năng suất muối so với phương pháp sản xuất truyền thống, vừa tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống, bảo vệ môi trường, ứng phó với biến đổi khí hậu của các diêm dân vùng sản xuất muối ven biển sẽ giúp giảm tình trạng ô nhiễm không khí sau mỗi vụ mùa thu hoạch lúa, đồng thời cung cấp tại chỗ nguồn muối sạch phục vụ cho việc chế biến thủy hải sản của ngư dân, tạo nên vùng sản xuất liên hoàn thủy hải sản - lúa nước - muối ăn có mối liên hệ mật thiết trong công tác bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế biển.

Với phương pháp làm đơn giản không đòi hỏi cao về khoa học kỹ thuật, phù hợp với trình độ dân trí thấp, tất cả những sáng kiến trên vừa góp phần giữ gìn, bảo tồn, phát triển các ngành nghề kinh tế biển truyền thống, tạo nên vùng sản xuất kinh tế tuần hoàn ven biển ở địa phương.

Sáng kiến cũng kỳ vọng làm sáng tỏ nhận thức “Muốn phát triển bền vững thì việc đầu tiên quan trọng là phải chung tay bảo vệ môi trường”, đó không phải là trách nhiệm của riêng ai mà của cả hệ thống chính trị, là quyền và nghĩa vụ của mọi cơ quan, tổ chức, cộng đồng dân cư và của mỗi người dân.

(Còn nữa)

×