Cuộc nổi dậy của Thế hệ Z ở Nepal: Chuyện gì đang xảy ra?

Rudabeh Shahid, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nam Á của Hội đồng Đại Tây Dương, nói với Newsweek rằng các cuộc biểu tình là "sự tính toán của thế hệ trước nền văn hóa miễn trừ chính trị ở toàn bộ khu vực Nam Á".

Quan trọng vì sao?

Nepal là quốc gia nằm trên dãy Himalaya, giáp cả Trung Quốc và Ấn Độ, và là nơi sinh sống của 30 triệu người, đã trải qua nhiều năm biến động chính trị. Mặc dù các cuộc biểu tình diễn ra ngay sau lệnh cấm mạng xã hội, người biểu tình cho rằng nguyên nhân sâu xa của tình trạng bất ổn này chính là nạn tham nhũng kéo dài nhiều năm của chính phủ và việc không tạo điều kiện cho giới trẻ có cơ hội kinh tế.

Ít nhất 22 người đã thiệt mạng và hàng trăm người khác bị thương trong cuộc bạo loạn.

Lệnh cấm mạng xã hội gây ra các cuộc biểu tình

Các cuộc biểu tình bắt đầu ngay sau khi chính phủ chặn các nền tảng truyền thông xã hội phổ biến, bao gồm Facebook, WhatsApp và X. Các quan chức tuyên bố rằng lệnh cấm là hợp lý vì các công ty không đáp ứng các yêu cầu đăng ký với Bộ Truyền thông và Công nghệ thông tin, cơ quan đang tìm cách thực thi luật mới quản lý truyền thông xã hội.

Lệnh cấm bị người biểu tình coi là một hình thức kiểm duyệt, xâm phạm quyền tự do ngôn luận và biểu đạt của họ. Điều này cũng đáng chú ý vì hàng triệu người Nepal đang làm việc ở nước ngoài. Lệnh cấm sẽ khiến họ khó giữ liên lạc với gia đình ở quê nhà hơn.

Chính phủ đã đảo ngược lệnh cấm mạng xã hội, nhưng các cuộc biểu tình ở thủ đô Kathmandu vẫn tiếp tục vào thứ Ba trong bối cảnh lo ngại về tham nhũng vẫn tiếp diễn, bất chấp lệnh giới nghiêm do chính phủ ban hành.

Những đoạn video và hình ảnh ấn tượng về cuộc biểu tình đã lan truyền trên mạng xã hội. Một số người biểu tình đã kêu gọi lật đổ hoàn toàn chính phủ.

Tại sao thế hệ Z biểu tình ở Nepal?

Shahid cho biết mặc dù lệnh cấm mạng xã hội là nguyên nhân trực tiếp gây ra các cuộc biểu tình nhưng vẫn còn những nguyên nhân sâu xa hơn.

"Nguyên nhân sâu xa hơn đã xuất phát từ nhiều năm trước. Tham nhũng dai dẳng, nạn gia đình trị và bất ổn chính trị. Kể từ khi bãi bỏ chế độ quân chủ vào năm 2008, Nepal đã trải qua 14 chính phủ, nhưng không có chính phủ nào hoàn thành trọn vẹn nhiệm kỳ", Shahid nói.

Shahid cho biết, những người trẻ tuổi, nhiều người trong số họ rời bỏ đất nước mỗi năm để đi làm, cảm thấy "bị tước mất cơ hội". Điều này càng trầm trọng hơn bởi xu hướng "Nepo Kids" trên mạng xã hội, tức con cái của các chính trị gia, những người phô trương sự giàu có và đặc quyền trên mạng xã hội.

"Đây là những người trẻ Nepal lớn lên cùng mạng xã hội, so sánh con đường phát triển của đất nước mình với bạn bè đồng trang lứa ở nước ngoài, và không còn muốn chấp nhận tham nhũng là 'bình thường' nữa. Họ cũng là thế hệ bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi lệnh cấm mạng xã hội: những nền tảng đó chính là lớp học, nơi làm việc và không gian cộng đồng của họ", Shahid nói.

Theo Diễn đàn Kinh tế Nepal, khoảng 7,5% dân số nước này đang sinh sống và làm việc ở nước ngoài, tổng cộng hơn hai triệu người. Nhiều người trong số họ gửi tiền về cho gia đình ở quê nhà.

Trở về quê nhà, giới trẻ đang phải đối mặt với những thách thức kinh tế. Theo Ngân hàng Thế giới, 20% người Nepal trong độ tuổi từ 15 đến 24 đang thất nghiệp, so với 8,2% dân số nói chung.

Richard Bownas, giáo sư khoa học chính trị và quan hệ quốc tế tại Đại học Bắc Colorado, chia sẻ với Newsweek rằng Thế hệ Z đang dẫn đầu các cuộc biểu tình này vì "nỗi tuyệt vọng chung của họ về tương lai".

Bownas cho biết: "Nguyên nhân 'sâu xa' hơn là cái mà tôi gọi là 'sự tham gia' vào xã hội ở Nepal, cách mà 3 đảng chính trị lớn (Quốc hội, UML, Maoist) đã thực sự trở thành mafia, dường như quan tâm nhiều hơn đến việc tìm kiếm lợi nhuận từ việc kiểm soát các lĩnh vực quan trọng như trường học, cơ quan lao động, bệnh viện, ngành du lịch, doanh nghiệp, ngành xây dựng... hơn là phục vụ cử tri của họ".

Sự khác biệt giữa các cuộc biểu tình của thế hệ Z và các cuộc biểu tình trước đây

Nepal có lịch sử biểu tình, bao gồm phong trào ủng hộ dân chủ năm 1990 và các cuộc biểu tình năm 2006 dẫn đến sự sụp đổ của chế độ quân chủ.

Nhưng những cuộc biểu tình này khác ở chỗ chúng "không có người lãnh đạo, phi tập trung và phần lớn do giới trẻ dẫn dắt", Shahid cho biết.

Bà cho biết: "Họ phản ánh năng lượng của các phong trào trong quá khứ nhưng ít đề cập đến ý thức hệ mà tập trung nhiều hơn vào việc đòi hỏi trách nhiệm giải trình, minh bạch và phẩm giá".

Bownas cho biết các cuộc biểu tình trước đó là "chống lại chế độ quân chủ hoặc chế độ quân chủ như một thể chế".

"Điều này cũng bất thường xét trên góc độ toàn cầu, bởi vì các cuộc biểu tình nhằm chống lại các đảng phái chính trị và không ai cho rằng cuộc bầu cử ở Nepal không tương đối 'tự do và công bằng'. Đó là một diễn biến đáng lo ngại", Bownas nói.

Biểu tình trở nên bạo lực

Các cuộc biểu tình đã thu hút sự chú ý của các tổ chức nhân quyền quốc tế, bày tỏ lo ngại về việc người biểu tình bị sát hại. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã viết trong một tuyên bố rằng cảnh sát đã sử dụng "vũ lực sát thương" để đàn áp các cuộc biểu tình và kêu gọi chính quyền Nepal điều tra việc sử dụng vũ lực của cảnh sát.

Reuters đưa tin cảnh sát đã sử dụng vòi rồng, dùi cui, đạn cao su và hơi cay để chống lại người biểu tình. Thủ tướng Oli đã từ chức vào thứ Ba. Theo Reuters, ông viết trong đơn từ chức như sau: "Trước tình hình bất lợi của đất nước, tôi đã từ chức có hiệu lực từ hôm nay để tạo điều kiện cho việc giải quyết vấn đề và góp phần giải quyết vấn đề này bằng con đường chính trị theo đúng hiến pháp".

Bạo lực tiếp diễn khi những người biểu tình xông vào tòa nhà quốc hội và phóng hỏa. Cựu Thủ tướng Nepal Sher Bahadur Deuba và vợ, Arzu Rana Deuba, cũng bị tấn công tại nhà riêng. Bà Arzu Rana Deuba đã thiệt mạng trong vụ tấn công.

Rudabeh Shahid, thành viên cấp cao tại Trung tâm Nam Á của Hội đồng Đại Tây Dương, phát biểu với Newsweek rằng: "Những gì đang diễn ra ở Nepal không chỉ đơn thuần là một cuộc biểu tình phản đối kiểm duyệt mạng xã hội hay chế độ của một thủ tướng đơn lẻ - đó là một sự tính toán của cả một thế hệ đối với văn hóa chính trị vô trách nhiệm ở toàn bộ khu vực Nam Á. Bản chất phi tập trung, không có người lãnh đạo của phong trào, cùng với sự tham gia đông đảo của giới trẻ, khiến nó vừa mạnh mẽ vừa khó kiểm soát. Điều này khiến nhà nước khó đàn áp hơn, nhưng cũng làm phức tạp thêm các cuộc đàm phán chính trị có thể diễn ra một cách có ý nghĩa.

"Trong 24 giờ qua, chúng ta đã chứng kiến ​​một sự thay đổi quan trọng: Thủ tướng KP Sharma Oli đã từ chức, thể hiện rằng phong trào đã có hiệu quả. Tuy nhiên, tình hình hỗn loạn vẫn chưa kết thúc. Quân đội Nepal đã nắm quyền kiểm soát an ninh quốc gia, lấp đầy khoảng trống lãnh đạo để khôi phục trật tự trong bối cảnh bất ổn lan rộng sau các cuộc biểu tình khiến hàng chục người thiệt mạng và khiến các tòa nhà chính phủ bị thiêu rụi".

Meenakshi Ganguly, phó giám đốc khu vực Châu Á của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, trong một tuyên bố: "Việc cảnh sát bắn vào người biểu tình ở Kathmandu và trên khắp Nepal cho thấy sự coi thường khủng khiếp của chính quyền đối với mạng sống của chính người dân nước mình và nhu cầu cấp thiết phải dập tắt những lời chỉ trích."

Văn phòng Nhân quyền Liên Hợp Quốc cho biết hôm thứ Hai: "Chúng tôi đã nhận được một số cáo buộc vô cùng đáng lo ngại về việc lực lượng an ninh sử dụng vũ lực không cần thiết hoặc không cân xứng trong các cuộc biểu tình do các nhóm thanh niên tổ chức phản đối tham nhũng và lệnh cấm gần đây của chính phủ đối với các nền tảng mạng xã hội. Chúng tôi kêu gọi chính quyền tôn trọng và đảm bảo quyền hội họp ôn hòa và quyền tự do ngôn luận".

Shahid đã vạch ra ba hướng đi tiềm năng. Việc Thủ tướng Oli từ chức và lệnh cấm được dỡ bỏ có thể giúp tình hình lắng dịu, nhưng sự bất mãn sẽ tiếp diễn nếu không có cải cách chống tham nhũng. Các cuộc biểu tình cũng có thể dẫn đến những cải cách thực sự, chẳng hạn như cơ chế chống tham nhũng, bầu cử sớm, hoặc tăng cường đại diện của giới trẻ trong chính trường.

×