Đại sứ Phạm Quang Vinh: Sự quyết liệt của chính quyền Trump 2.0 và những ẩn số phía trước

Nhìn lại những gì Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thực hiện trong 3 tuần qua, Đại sứ đánh giá như thế nào?

- 3 tuần qua, có thể thấy ông Trump trở lại tự tin quyết liệt, triển khai ngay từ đầu mọi ưu tiên đối nội và đối ngoại. Đối nội là việc tinh gọn hiệu quả bộ máy, lấy lại các giá trị bảo thủ của Mỹ, gồm cả các vấn đề liên quan đến xã hội như nhìn nhận về giới tính, chăm sóc y tế, sức khỏe, ân xá những người trong vụ 6/1/2020; đề ra một loạt cải tổ, đưa khỏi biên chế những người không theo chủ thuyết Làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại (Make America Great Again – MAGA). 

Ông triệt để sử dụng quyền hành pháp bằng một loạt sắc lệnh, đa phần là đối nội nhưng cũng có liên quan đối ngoại, trong đó lật lại 78 quyết định hành pháp của người tiền nhiệm Biden.

Về đối nội là văn kiện tập trung kiểm soát lạm phát, tăng việc làm, giảm thuế và các điều kiện không cần thiết cho doanh nghiệp, giảm điều kiện về chuyển đổi xanh, nhất là với ô tô, khai thác dầu trở lại…

Về đối ngoại, ông triển khai quyết định hành pháp định hình chính sách đối ngoại theo MAGA.

Đáng chú ý nhất là 4 nhóm lĩnh vực ưu tiên của chính sách Nước Mỹ trên hết ký ngày 20/1, nhấn mạnh từ giờ ngoại giao Mỹ tập trung vào Nước Mỹ trên hết.

Thứ hai ông chỉ đạo Bộ Ngoại giao đưa ra chỉ dẫn cho tất cả lĩnh vực ngoại giao về Nước Mỹ trên hết. Từ đó Ngoại trưởng Marco Rubio đưa ra quyết định dừng viện trợ nước ngoài 90 ngày để xem xét có hợp lý không và có trả lời được 3 câu hỏi: Chi tiền bên ngoài có làm nước Mỹ an toàn không, có mạnh hơn không, thịnh vượng hơn không?

Ông Rubio cũng điều chỉnh ưu tiên của Bộ Ngoại giao theo ưu tiên Nước Mỹ trên hết của Tổng thống Trump, tập trung các chính sách mang tính thực tế, thiết thực nhất với nước Mỹ, tránh các vấn đề gây tranh cãi như giới tính, biến đổi khí hậu, tinh gọn các bộ máy, giải tán USAID...

Văn kiện thứ 3 là quyết định hành pháp của ông Trump về thương mại Nước Mỹ trên hết: Từ nay thương mại, gồm cả thuế quan, là một phần chính sách an ninh và đối ngoại của Mỹ; rà soát lại quan hệ thương mại với các nước để đảm bảo cân bằng và công bằng, trong đó xem xét thâm hụt thương mại thường xuyên, vấn đề đội lốt hàng hóa sang nước thứ ba, việc phân biệt đối xử với hàng hóa Mỹ, vấn đề tỷ giá đồng tiền có bị can thiệp bất hợp lý không.

Riêng một phần của quyết định này liên quan đến Trung Quốc, bao gồm xem xét lại các thỏa thuận thương mại Mỹ - Trung, việc đối xử bất bình đẳng với các công ty Mỹ, có lạm dụng chuyển giao công nghệ không…

Văn kiện thứ 4 là sắc lệnh liên quan năng lượng theo ưu tiên Nước Mỹ trên hết: Khai thác dầu trở lại, không chỉ khai thác mà dự trữ chiến lược, xuất khẩu, tạo thế chi phối về năng lượng, không để Mỹ phụ thuộc thị trường bên ngoài mà bất lợi cho Mỹ.

Văn kiện 5 liên quan an ninh quốc phòng và cả đối ngoại: Xây dựng vòm sắt chống tên lửa với Mỹ, dù vẫn còn nhiều tranh cãi, nhưng có việc sử dụng công nghệ ưu việt của Mỹ để bảo vệ chống tên lửa và các loại vũ khí mới như hypersonic, chia sẻ và cùng phát triển công nghệ với đồng minh, vừa hợp tác vừa triển khai tên lửa ở những nơi Mỹ cần trên lãnh thổ đồng minh.

Chỉ nhìn các văn kiện đó có thể thấy bức tranh chính sách ưu tiên chủ thuyết Nước Mỹ trên hết cả về kinh tế, ngoại giao, an ninh quốc phòng…, qua đó đã bắt đầu định hình khung chính sách và ưu tiên lớn của chính quyền Trump 2.0.

Tuy nhiên vẫn chưa rõ nét nhiều vấn đề. Các chính sách này cho thấy Mỹ vẫn coi Trung Quốc là đối thủ, nhưng chính sách Châu Á – Thái Bình Dương như thế nào, chính Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ra sao.

Tóm lại, ông Trump đã rất tự tin định hình khung chính sách rất sớm, có một loạt hành động theo ưu tiên Nước Mỹ trên hết. Về đối nội là cải tổ bộ máy và lấy lại giá trị cốt lõi của nước Mỹ theo hướng đó, chưa kể "ân oán" 4 năm, 8 năm trước. 

Về đối ngoại là hàng loạt việc dọa thuế quan, dùng thuế quan không chỉ về thương mại mà các mục tiêu chính trị khác như về fetannyl, người nhập cư, và rất quyết liệt nhưng cũng sẵn sàng ngả bài.

Những mục tiêu chiến lược về lãnh thổ và cuộc chiến thuế quan

Ông Trump đã có nhiều tuyên bố lãnh thổ rất bất ngờ với Canada, Panama, Greenland, Gaza. Xin Đại sứ lý giải những tuyên bố đó?

- Các đòi hỏi mang tính yêu sách lãnh thổ này có lẽ nên đặt trong khung cảnh không chỉ là các vấn đề cụ thể của Mỹ, cọ xát của Mỹ với các nước đó, mà nên nhìn trong bức tranh địa chiến lược của Mỹ. Kênh đào Panama có ảnh hưởng lớn đến lợi ích của Mỹ, song cả Tổng thống Trump và Ngoại trưởng Rubio đều cho rằng Trung Quốc đang kiểm soát ở đây và ông Rubio đã đạt được thỏa thuận trong chuyhến thăm Panama.

Greenland Mỹ coi là vấn đề an ninh của Mỹ, không chỉ khu vực Bắc Băng Dương có nhiều tài nguyên thiên nhiên, với nhiệt độ đang lên thì đây có thể trở thành đường thông thương thuận lợi, vị trí rất sát Bắc Mỹ, ngày càng trở thành vị trí địa chiến lược quan trọng với Mỹ, và rõ ràng có thể nhắm vào 2 đối thủ Nga, Trung Quốc, có thể tăng cường quân sự của Mỹ tại đây… Vì thế bầu cử sắp tới ở Greenland vào 1/3 có thể ông Trump tác động, dù việc này động chạm ngay đồng minh của Mỹ trong NATO là Đan Mạch.

Gaza là việc Mỹ giành thế chủ động không chỉ về kiến tạo hòa bình mà còn là tái phát triển sau chiến tranh, phân chia cục diện ở Trung Đông ra sao…

Báo chí thế giới cũng nói đến chiến tranh thương mại đã bắt đầu ngay những tuần đầu tiên của ông Trump. Đại sứ bình luận thế nào về sức nóng của các động thái thương mại vừa qua?

- Về việc đánh thuế, ông Trum chọn nhắm tới vấn đề fetannyl đầu tiên với Trung Quốc. Đây chỉ là một vấn đề rất nhỏ trong tổng thể bức tranh cả về chính trị, an ninh, kinh tế. Tại sao Trung Quốc bị đánh thuế chỉ 10% mà không phải 25% như với Mexico và Canada? Với hai nước này Mỹ có thỏa thuận giải pháp tạm thời. Còn với Trung Quốc cả 2 bên trả đũa nhau và có hiệu lực rồi.

Thứ hai, ông Trump đánh thuế 10% với tất cả các mặt hàng xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ, trong khi Trung Quốc đánh 10-15% chỉ một số mặt hàng của Mỹ.

Hơn nữa, đòn với Mexico và Canada là đòn mạnh, đòi những nhân nhượng cụ thể. Trong khi đòn với Trung Quốc thì nội dung vấn đề fetannyl nhỏ, báo hiệu lộ trình dài hơn mạnh hơn, vì ông đã từng cảnh báo sẽ áp thuế 60% với nước này.

Nếu cộng với sắc lệnh hành pháp liên quan đến thương mại theo chủ thuyết Nước Mỹ trên hết, có thể thấy ở đây có độ trễ thời gian để ông Trump và đội ngũ tìm bước đi có lợi nhất cho chính sách Nước Mỹ trên hết.

Việc Trung Quốc đáp trả đã thể hiện quan điểm của họ là không lép vế nhưng vẫn có giới hạn, vẫn để ngỏ cho đối thoại giữa hai nhà lãnh đạo Trump - Tập Cận Bình. Liệu mức thuế 10% giải quyết được đến đâu và khi nào sẽ áp dụng thuế cao hơn.

Ngoài ra ông Trump đưa ra khái niệm "đánh thuế đối đẳng", tức anh làm khó tôi thế nào, tôi sẽ đáp trả như vậy, với tất cả các nước. Ông đánh thuế ngay 25% với nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ vốn trước đây chỉ ở mức 10% hoặc được miễn trừ thuế.

Như vậy trong 3 tuần đầu đã có một loạt cảnh báo vốn có từ khi ông Trump tranh cử đến các hành động thực tế. Riêng vấn đề thuế quan sẽ được áp dụng phổ biến theo cách rất riêng của ông Trump không ai lường trước được cả về kinh tế, an ninh, mục đích chính trị.

Cũng đã có những cảnh báo liệu EU có phải đối tượng tiếp theo không? Rất nhiều khả năng như vậy. Ông Trump đã yêu cầu đồng minh NATO chia sẻ trách nhiệm như tăng chi tiêu quốc phòng không chỉ 2% GDP mà lên 5%. Ở đây vấn đề không chỉ là tăng cường năng lực quốc phòng của NATO mà còn tạo ra thế mạnh mới của NATO ở Châu Âu mang sức răn đe.

Về cuộc chiến Ukraine, ông cảnh báo Nga cần ngồi đàm phán nếu không Mỹ sẽ tạo áp lực, chẳng hạn như thuế quan, hoặc Mỹ có thể tiếp tục viện trợ cho Ukraine, hay phát biểu tại WEF Davos ông cảnh báo sẽ phối hợp với Arab Sạudi hạ giá dầu để đánh vào kinh tế Nga,

Ông Trump đã triển khai quyết liệt chính sách Nước Mỹ trên hết về đối ngoại với thế giới, dường như trong 2 tuần đầu đã nhắm tới 2 việc: Những việc có kết quả ngay để đáp ứng yêu cầu của cử tri đã hứa, nhiều nhất là sử dụng công cụ thuế quan để giải quyết vấn đề an toàn biên giới và nhập cư, nhận người trở lại.

Thứ hai là nhiều việc báo hiệu thời kỳ mới: Nước Mỹ thời Trump 2.0 rất thực dụng, sử dụng nhiều công cụ, để tạo những thỏa thuận và nhân nhượng có lợi cho Mỹ theo cách nhìn của ông Trump. Ông đã tung ra một loạt thứ khó lường nhưng cũng mang tính chiến lược để thăm dò định hình chinh sách mang tính dài hơi hơn về đối ngoại và an ninh quốc tế.

Nhiều ẩn số phía trước

Sau những tuần đầu tiên, xin Đại sứ dự báo về nhiệm kỳ Trump 2.0?

- Thời Trump 2.0 quan hệ với đồng minh sẽ thay đổi, vừa có cả khía cạnh chiến lược và khía cạnh thực dụng, chắc chắn ông Trump sẽ duy trì quan hệ với đồng minh, với đối tác chiến lược nhưng sẽ không giống trước, kể cả không giống nhiệm kỳ 1.0 của ông chứ không chỉ là không giống thời Biden: Khi có cọ xát nhưng vẫn thực dụng với nhau, nhưng 2 bên sẽ tìm cách không để đổ vỡ quan hệ liên minh đồng minh đó, tăng cường chia sẻ trách nhiệm là yếu tố quan trọng, không chỉ với NATO mà cả Hàn Quốc, Nhật Bản, Úc…

Vẫn còn ẩn số trong quan hệ với các nước lớn khác, đặc biệt Trung Quốc và Nga. Có lẽ sự cạnh tranh chiến lược và việc coi Trung Quốc là đối thủ hàng đầu trong thời Trump 2.0 vẫn tiếp tục nhưng cách xử lý sẽ khác, công nghệ và thuế quan được dùng nhiều hơn trong khi vẫn giữ cầu về đối thoại, khả năng khó có nhiều thỏa thuận lớn, nhưng từng bước vẫn có thỏa thuận nhỏ về TM nhưng Trump sẽ đòi hỏi nhiều hơn.

Trong khi đó Trung Quốc có điểm mạnh và cả yếu hơn so với thời kỳ Trump 1.0, nên Trung Quốc sẽ phản ứng theo cách vừa thể hiện mình là nước lớn nhưng vẫn không để đổ vỡ trong quan hệ và vẫn giữ cầu về đối thoại.

Trung Quốc đang gặp khó khăn nhiều hơn về kinh tế và địa chiến lược sau khi ông Biden tiếp tục chính sách của Trump về củng cố đồng minh và thuế quan, công nghệ, kinh tế Trung Quốc sau đại dịch và vấn đề bất động sản nên Trung Quốc khó hơn.

Nhưng Trung Quốc cũng chuẩn bị nhiều hơn. Họ triển khai chiến lược kinh tế "vòng tuần hoàn kép" vừa củng cố nội lực vừa thích ứng bên ngoài, tạo ra những chuỗi cung ứng và vành đai kinh tế của Trung Quốc. Họ đã củng cố vị trí cuiả mình trong các nhóm họ có vai trò như BRICS, Hợp tác Thượng Hải, củng cố quan hệ với phương Nam…

Quan hệ Trung - Nga vừa là chỗ Mỹ có thể chích vào nhưng cũng là chỗ giảm sốc trong cuộc cạnh tranh. Chưa kể nếu ông Trump quá thực dụng trong quan hệ với đồng minh, thì đồng minh của Mỹ có thể tranh thủ quan hệ cả với Trung Quốc, mà cả với Nga, không thành đồng minh nhưng có thể thành một mặt trận.

Ông đang tính toán lại việc Mỹ tham gia các thiết chế đa phương: Ông rút khỏi Tổ chức Y tế Thế giớiWHO, rút khỏi thỏa thuận về biến đổi khí hậu, cho rằng các vấn đề này không thiết thưc, BĐKH tốn kém, những gì liên quan WHO liên thiên, nhưng lần này rút khỏi WHO, khí hậu, Hội đồng Nhân quyền, UNWRA, yêu cầu rà soát lại sự tham gia và đóng góp của Mỹ với toàn bộ hệ thống LHQ. Đây là cách nhìn rất khác.

Một điểm chưa được nêu nhiều trong bầu cử và trong 3 tuần qua là khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, ngoài yếu tố Trung Quốc và một vài động thái liên quan đến Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan.

Dự báo đây vẫn là khu vực trọng yếu liên quan đến lợi ích kinh tế và chiến lược của Mỹ. Châu Á – Thái Bình Dương không có liên minh mặc nhiên với Mỹ như Châu Âi, đặc biêt EU, NATO. Để triển khai và tăng vị thế chiến lược của Mỹ, nhất là với đối thủ cạnh tranh trọng yếu là Trung Quốc, thì Mỹ dù thực dụng song vẫn phải củng cố liên minh ở đây.

Ngoài tranh thủ củng cố đồng minh với Nhật Bản, Hàn Quốc, ông Trump còn phải triển khai các cơ chế tiểu đa phương, không chỉ Quad hay AUKUS mà đã manh nha hình thành những liên kết linh hoạt hơn, Mỹ - Nhật - Hàn, Mỹ - Nhật - Úc - Philippines… Xu hướng này vẫn sẽ tiếp tục.

Ấn Độ vẫn quan trọng với Mỹ trong chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhưng sẽ phải tính toán lại thực dụng hơn để hai bên có lợi.

ASEAN có thể vẫn còn vai trò, nhưng có lẽ theo ưu tiên của ông Trump và những gì ông ứng xử bây giờ thì sẽ khác nhiều và không còn quan trọng như trước, nhưng ASEAN vẫn là một thiết chế khu vực kết nối với tất cả đối tác khu vực trong đó có Mỹ, Trung Quốc và các đồng minh của Mỹ. Song ông Trump có tham gia đầy đủ các hội nghị cấp cao khu vực hay không thì vẫn là nghi vấn, ngay cả ông Biden trong 4 năm ông chỉ dự 2 cuộc dù coi trọng ASEAN như vậy.

Tuy ASEAN là một phần trong chiến lược Ấn Thái, có thể kém quan trọng đi, nhưng cách của ông Trump là có thể chú ý quan hệ song phương với một số đối tác trong ASEAN. Nhưng vẫn phải nhìn theo cách gia tăng quan hệ chung đi đôi giải quyết những cọ xát lợi ích, trong đó có kinh tế thương mại.

Việc duy trì vai trò của Mỹ trong các vấn đề Biển Đông, Đài Loan về nguyên tắc vẫn quan trọng trong chiến lược đối ngoại và an ninh của Mỹ trong vai trò nước lớn, nhưng vẫn cần chờ xem. Ông Rubio các phát biểu đều phản đối hành vi lấn át của Trung Quốc ở Biển Đông, đó cũng là một tín hiệu.

Trump 2.0 trở lại có thế mạnh mới cả trong nước và nước ngoài, ông có đa số không chỉ phiếu bầu của mình mà cả 2 viện QH, nên có thể nhiều quyền lực hơn trong quyết định hành pháp cộng với quyết định lập pháp.

Team Trump lần nàylà một đội ngũ đa dạng, ông toàn quyền lựa chọn những người ủng hộ MAGA, chủ thuyết Nước Mỹ trên hết nhưng vẫn bảo đảm cân đối vừa ngắn hạn và dài hạn mang tính chiến lược, khác Trump 1.0 có nhiều người khác quan điểm với ông.

Mới 3 tuần, ông Trump đã có nhiều động thái  gây bất ngờ, đảo lộn nhưng một số tín hiệu có thể dự báo những nét lớn trong nhiệm kỳ của ông sắp tới.

- Xin trân trọng cảm ơn Đại sứ!

×