Việc bỏ hình phạt tử hình cũng thể hiện việc Việt Nam đang nỗ lực hiện đại hóa tư pháp theo hướng nhân đạo và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người.​

Bộ Tư pháp vừa công bố hồ sơ thẩm định dự thảo tờ trình, dự thảo Bộ luật Hình sự sửa đổi do Bộ Công an xây dựng. Dự thảo gồm 3 phần, 26 chương, 433 điều. So với Bộ luật hiện hành đã giữ nguyên 181 điều, sửa đổi 245 điều, bổ sung 6 điều, bỏ 18 điều.

Điều đáng chú ý là trong dự thảo, Bộ Công an đề xuất bỏ tử hình đối với 8/18 tội danh (chiếm 44,44%) và thay bằng hình phạt “tù chung thân không xét giảm án”- vẫn bảo đảm cách ly người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội. Dự kiến, dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến, thông qua theo trình tự, thủ tục rút gọn tại kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV (tháng 10/2025).

8 tội danh bỏ hình phạt tử hình gồm: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh (Điều 194); Vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); Phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); Gián điệp (Điều 110); Tham ô tài sản (Điều 353); Nhận hối lộ (Điều 354).

Việt Nam hiện vẫn là nước áp dụng hình phạt tử hình (năm 2023 ít nhất 122 bản án tử hình đã được tuyên).

Theo lý giải của Bộ Công an, sau hơn 8 năm thi hành Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) tình hình đất nước đã có nhiều thay đổi lớn về mọi mặt, nên bộ luật bộc lộ nhiều vướng mắc. Đặc biệt là các quy định về hình phạt tử hình còn nhiều bất cập; các mức định lượng và loại hình phạt trong khung có mức hình phạt cao nhất là tử hình ở một số tội danh còn tương đối rộng.

Từ đó dẫn đến căn cứ để tuyên hình phạt tử hình gặp khó khăn trên thực tế. Ví dụ, các tội Sản xuất, Vận chuyển, Mua bán trái phép chất ma túy tại khoản 4 Điều 248, 250, 251 Bộ luật Hình sự hiện hành đều quy định “phạt tù 20 năm, chung thân hoặc tử hình”.

Luật hiện hành có 18 tội danh có mức hình phạt cao nhất là tử hình, song trên thực tiễn thời gian qua cho thấy một số tội danh có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không cần thiết phải duy trì hình phạt cao nhất. Ngoài ra, những năm qua tòa án cũng không áp dụng hình phạt tử hình với các tội: Hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, Phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, Sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh.

Việc Bộ Công an đề xuất bỏ hình phạt tử hình đối với 8 trong số 18 tội danh trong Dự thảo Bộ luật Hình sự (sửa đổi) đánh dấu một bước tiến quan trọng trong cải cách tư pháp của Việt Nam. Đề xuất này không chỉ phản ánh xu hướng toàn cầu về hạn chế và tiến tới xóa bỏ án tử hình mà còn thể hiện cam kết của Việt Nam đối với các giá trị nhân đạo và bảo vệ quyền con người. Điều này cũng phản ánh sự nhận thức ngày càng tăng về tính không hiệu quả và những hệ lụy tiêu cực của án tử hình.​

Việc giảm thiểu hoặc loại bỏ án tử hình dựa trên nguyên tắc tôn trọng quyền sống, quyền cơ bản nhất của con người được ghi nhận trong Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền và Công ước Quốc tế về các quyền dân sự và chính trị.

Mặc dù, một số quốc gia vẫn tiếp tục áp dụng án tử hình với tần suất cao. Chẳng hạn, Iran đã thực hiện ít nhất 975 vụ hành quyết trong năm 2024, tăng 17% so với năm trước đó. Tại Ả Rập Xê Út, ít nhất 338 người đã bị xử tử trong năm 2024, con số cao nhất trong nhiều thập kỷ qua. Tuy nhiên nhiều quốc gia đã nhận ra rằng án tử hình không phải là biện pháp răn đe hiệu quả hơn so với các hình phạt khác và có thể dẫn đến những sai lầm không thể khắc phục.

Hơn nữa, việc thi hành án tử hình thường gây ra những đau khổ kéo dài cho gia đình của người bị kết án và không phù hợp với các giá trị nhân đạo.​ Theo báo cáo của Tổ chức Ân xá Quốc tế, tính đến cuối năm 2023, có 112 quốc gia đã hoàn toàn bãi bỏ án tử hình trong luật pháp với mọi tội danh, cho thấy xu hướng toàn cầu hướng tới việc loại bỏ hình phạt này. ​

Tóm lại, việc đề xuất giảm bớt áp dụng án tử hình là một bước đi tích cực, thể hiện sự cam kết của Việt Nam trong việc cải cách hệ thống tư pháp theo hướng nhân đạo và phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người.​

Các quốc gia đã chính thức bãi bỏ hình phạt tử hình:

- Châu Âu: Gần như toàn bộ đã bãi bỏ (Pháp bãi bỏ năm 1981; Đức bãi bỏ từ năm 1949 - Tây Đức, thống nhất 1990 vẫn giữ nguyên; Anh bãi bỏ hoàn toàn năm 1998: Ý, Tây Ban Nha, Na Uy, Thụy Điển, Phần Lan, Hà Lan… đều đã bãi bỏ).

- Châu Mỹ: Canada bãi bỏ năm 1998; Mexico bãi bỏ hoàn toàn năm 2005: Argentina, Colombia, Uruguay, Chile, Costa Rica: không áp dụng tử hình. Riêng Mỹ vẫn còn áp dụng ở 27 bang, nhưng một số bang đã bãi bỏ như New York, Illinois, California (tạm hoãn), New Jersey, Colorado.

- Châu Phi: Nam Phi bãi bỏ năm 1995; Mozambique, Rwanda, Senegal, Angola đều đã bãi bỏ.

- Châu Á - Thái Bình Dương: Mông Cổ bãi bỏ năm 2017; Nepal, Campuchia, Timor Leste, Bhutan đều đã bãi bỏ. Trong khi đó Úc, New Zealand không áp dụng tử hình.

Ngoài ra có một số quốc gia chưa bao giờ áp dụng hình phạt tử hình kể từ khi lập quốc hoặc độc lập. Những quốc gia này thường là nhỏ, có truyền thống pháp trị mạnh mẽ, có nền chính trị ổn định, dân chủ gắn liền với giá trị nhân đạo và tôn trọng quyền con người từ sớm như: Iceland, Liechtenstein, San Marino, Andorra, Vatican (Thành quốc Vatican), Nauru…

Theo Tổ chức Ân xá Quốc tế -Amnesty International

×