Đừng để người lao động "gánh nặng kép" giữa bão giá và chính sách thuế thu nhập cá nhân lạc hậu

Bộ Tài chính đang lấy ý kiến rộng rãi đối với các chính sách thuế có tác động trực tiếp đến người lao động. Đáng chú ý, dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân (thay thế) đề xuất áp dụng Biểu thuế lũy tiến từng phần đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công. Cùng với đó, dự thảo cũng quy định mức giảm trừ gia cảnh mới đối với người nộp thuế.

Những con số biết nói

Chia sẻ về đề xuất tại Dự thảo Luật Thuế Thu nhập cá nhân (thay thế), Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân (Đoàn ĐBQH tỉnh Bình Dương) cho biết, Bộ Tài chính đề xuất rút gọn số bậc trong biểu thuế thu nhập cá nhân từ 7 bậc xuống còn 5 bậc, đồng thời nới rộng khoảng cách thu nhập giữa các bậc. Theo đó, mức thu nhập khởi điểm chịu thuế được đề xuất là 10 triệu đồng/tháng, với thuế suất 5%, cao hơn so với quy định hiện hành.

Tuy nhiên, theo ông Huân, mức khởi điểm này vẫn chưa phản ánh đúng thực tế đời sống, đặc biệt tại các đô thị lớn, nơi chi phí sinh hoạt ngày càng tăng cao. Do đó, cần tiếp tục nghiên cứu để nâng ngưỡng tính thuế phù hợp hơn, đồng thời mở rộng khoảng thu nhập ở từng bậc, giúp giảm áp lực thuế đối với người lao động có thu nhập trung bình.

Thực tế cho thấy, giá nhiều mặt hàng và dịch vụ thiết yếu đã tăng mạnh trong vòng 5 năm qua, thậm chí có mặt hàng tăng nhanh hơn tốc độ tăng thu nhập. Bên cạnh đó, thu nhập bình quân của người dân cũng đã được cải thiện đáng kể, đặc biệt từ ngày 1/7/2024 khi mức lương cơ sở được điều chỉnh tăng 30%, kéo theo mức lương tối thiểu vùng liên tục tăng qua các năm.

Theo dữ liệu của cơ sở dữ liệu trực tuyến Numbeo (6/2025), chi phí sinh hoạt hàng tháng tại Hà Nội ước tính khoảng 12,6 triệu đồng/người độc thân và 43,9 triệu đồng/hộ gia đình 4 người (không kể tiền thuê nhà). Trong khi đó, tổng mức GTGC cho một gia đình 4 người chỉ 30,8 triệu đồng/tháng. Rõ ràng, mức giảm trừ hiện tại không còn phù hợp, đặc biệt tại các thành phố lớn với chi phí sinh hoạt cao.

Phó Tổng Giám đốc Khối Dịch vụ Tư vấn Thuế, Deloitte Việt Nam, bà Vũ Thu Hà nhận định, hệ thống thuế suất lũy tiến và mức thu nhập tính thuế theo từng bậc tại Việt Nam hiện đang thuộc nhóm cao so với mặt bằng chung khu vực Đông Nam Á.

Cụ thể, thuế suất thu nhập cá nhân tối đa của Việt Nam đang ở mức 35% – tương đương với Thái Lan và Philippines, trong khi cao hơn đáng kể so với Singapore (24%) hay Malaysia và Myanmar (30%). Tuy nhiên, mức thu nhập tính thuế tại từng bậc ở Việt Nam lại thấp hơn đáng kể so với các quốc gia trong khu vực, tạo ra gánh nặng thuế lớn đối với người lao động có thu nhập trung bình.

Có thể đơn cử thu nhập bình quân đầu người của các nước trong khu vực ASEAN và một số nước khu vực Châu Á để có thể so sánh tương quan. Theo Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF), thu nhập bình quân đầu người năm 2024 của các nước ASEAN như sau: Singapore: 87.450 USD; Brunei: 34.871 USD; Malaysia: 13.310 USD; Thái Lan: 7.810 USD; Indonesia: 5.270 USD; Việt Nam: 4.620 USD; Philippines: 4.130 USD; Campuchia: 2.744 USD; Lào: 1.945 USD; Đông Timor: 1.454 USD; Myanmar: 1.179 USD

Ngoài ra, theo Ngân hàng thế giới, thu nhập bình quân đầu người năm 2024 của một số nước khác trong khu vực châu Á như của Hàn Quốc đạt 36.624 USD, Nhật Bản đạt 34.500 USD, Đài Loan đạt 35.188 USD, Ấn Độ đạt khoảng 2.615,95 USD và Trung Quốc đạt khoảng 12.565,73 USD.

Đáng chú ý, hệ thống biểu thuế lũy tiến và ngưỡng thu nhập chịu thuế hiện hành của Việt Nam được xây dựng từ năm 2007 (Luật số 04/2007/QH12) và bắt đầu áp dụng từ năm 2009 đến nay vẫn chưa được điều chỉnh. Trong khi đó, thu nhập từ tiền lương, tiền công cũng như chi phí sinh hoạt của người dân đã tăng mạnh, khiến mức thu nhập chịu thuế hiện tại trở nên lạc hậu và kém hiệu quả trong việc hỗ trợ người lao động.

Bảng điều chỉnh lương cơ sở hàng năm

Bà Hà cũng cho rằng, chính điều này đang gây khó khăn trong việc thu hút nhân lực chất lượng cao từ nước ngoài. Khi thuế suất cao lại được áp cho các mức thu nhập tính thuế thấp, Việt Nam trở nên kém cạnh tranh hơn trong mắt chuyên gia quốc tế so với các nền kinh tế láng giềng.

Nên giảm trừ trực tiếp vào các chi phí thiết yếu

Bà Vũ Thu Hà, Phó Tổng Giám đốc Dịch vụ Tư vấn Thuế của Deloitte Việt Nam, phân tích: Chi phí sinh hoạt ngày càng leo thang, giá cả các mặt hàng thiết yếu liên tục tăng mạnh trong khi mức giảm trừ gia cảnh hiện hành vẫn được giữ nguyên từ năm 2020. Đây là bất cập đối với thuế thu nhập cá nhân hiện hành.

Theo bà, mức tăng 3% của chỉ số giá tiêu dùng (CPI) vào năm 2020 khác xa với mức tăng 3% vào năm 2024, bởi quy mô nền kinh tế và mặt bằng giá cả đã thay đổi rất lớn. Do đó, chính sách giảm trừ gia cảnh hiện tại đã không còn theo kịp thực tiễn đời sống.

Phóng viên Dân Việt cũng thống kê 1 vài con số để thấy được sự lạc hậu của thuế thu nhập cá nhân hiện hành và dự thảo Thuế thu nhập cá nhân (thay thế). Cụ thể, theo Cục thống kê (Bộ Tài chính), năm 2007, quy mô nền kinh tế Việt Nam đạt khoảng 83 tỷ USD, với GDP bình quân đầu người ước tính khoảng 960 USD. Và năm 2024 ước đạt 11.511,9 nghìn tỷ đồng, tương đương 476,3 tỷ USD và dự kiến năm 2025 vượt mốc 500 tỷ USD, thu nhập bình quân đầu người đạt 4.620 USD.

Một ví dụ khác, tỷ giá USD/VND năm 2007 là 16.194 VND/USD, trong khi tỷ giá năm 2025 (tính đến ngày 31/7/2025) là 25.240 VND/USD.

Hay như giá vàng SJC 9999 vào cuối năm 2007 (ngày 31/12) khoảng 16,15 triệu đồng/lượng, năm 2025 (ngày 31/7) khoảng 121 triệu đồng/lượng.

Trong khi đó, thuế thu nhập doanh nghiệp, một sắc thuế có tính chất tương đồng, đã được điều chỉnh giảm tới 4 lần, từ 28% xuống 25%, rồi 22%, 20% và hiện nay còn 15-17% đối với doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Để có cái nhìn khách quan và toàn diện hơn, bà Hà đề xuất tham khảo các mô hình giảm trừ thuế của một số quốc gia trong khu vực:

Giảm trừ cố định: Singapore và Thái Lan hiện áp dụng cơ chế cho phép trừ một khoản tuyệt đối khỏi thu nhập chịu thuế, áp dụng đồng đều cho mọi đối tượng. Ngoài ra, các quốc gia này cũng thiết kế mức giảm trừ khác nhau cho người phụ thuộc, tùy theo độ tuổi, khả năng lao động hay tình trạng sinh sống.

Giảm trừ lũy tiến: Tại Nhật Bản, hình thức giảm trừ được áp dụng tương ứng với từng bậc thuế suất lũy tiến – giúp hệ thống thuế linh hoạt và công bằng hơn.

Giảm trừ theo chi phí sinh hoạt thực tế: Một số quốc gia như Malaysia, Singapore và Thái Lan còn cho phép giảm trừ thuế dựa trên các chi phí thiết yếu như chi phí khám sức khỏe hay học phí cho con – phản ánh đúng gánh nặng tài chính thực tế của người nộp thuế.

Từ đó, bà Hà kiến nghị Chính phủ nên đa dạng hóa tiêu chí điều chỉnh mức GTGC, không chỉ dựa vào CPI mà cần bổ sung thêm các chỉ số như: lương tối thiểu vùng, tăng trưởng GDP, GDP bình quân đầu người, mức thu nhập trung bình theo khu vực, chi tiêu hộ gia đình và tỷ lệ lạm phát dự kiến hằng năm. Bên cạnh đó, hình thức GTGC cũng cần linh hoạt hơn, cho phép giảm trừ các khoản chi phí phát sinh thường xuyên trong đời sống như y tế, giáo dục – nhằm phản ánh sát thực tế và hỗ trợ tốt hơn cho người nộp thuế.

Ngoài ra, theo bà Hà, việc áp dụng mức giảm trừ khác nhau cho người phụ thuộc căn cứ vào độ tuổi, khả năng lao động, mức thu nhập và địa bàn sinh sống cũng là hướng đi cần thiết, góp phần hướng tới một hệ thống thuế nhân văn và phù hợp với bối cảnh xã hội đa dạng.

“Một hệ thống thuế thu nhập cá nhân được thiết kế hợp lý không chỉ góp phần điều tiết thu nhập mà còn thúc đẩy tiêu dùng, củng cố niềm tin vào chính sách thuế, từ đó đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế bền vững và công bằng xã hội trong dài hạn,” bà Vũ Thu Hà nhấn mạnh.

Cần áp dụng ngay trong kỳ tính thuế 2025

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Quang Huân (Đoàn Bình Dương) cho biết, trong thời gian qua, nhiều đại biểu Quốc hội và cử tri đã liên tục kiến nghị cần sớm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh (GTGC) để phù hợp với thực tiễn đời sống. Do đó, việc cập nhật mức GTGC không chỉ cần thiết mà đã trở thành yêu cầu cấp bách, cần được thực hiện ngay trong kỳ tính thuế gần nhất.Nói về lộ trình áp dụng, Đại biểu Nguyễn Quang Huân cho biết, trong thời gian qua, nhiều đại biểu Quốc hội, cử tri đã lên tiếng đề nghị phải sớm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh để phù hợp với thực tiễn. Do vậy, việc sớm điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh là yêu cầu cấp thiết, cần thực hiện ngay.

Hiện nay, Bộ Tài chính đang lấy ý kiến góp ý cho hồ sơ dự án Luật Thuế Thu nhập cá nhân (thay thế), trong đó có đề xuất giao Chính phủ quyền quy định mức GTGC phù hợp với tình hình kinh tế – xã hội trong từng thời kỳ. Theo ông Huân, đây là hướng tiếp cận đúng, giúp chính sách thuế trở nên linh hoạt, cập nhật và chủ động hơn trước các biến động thực tiễn.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng quá trình điều chỉnh hiện đang diễn ra khá chậm và chưa đáp ứng kỳ vọng của người dân. Cụ thể, Bộ Tài chính đưa ra hai phương án và dự kiến áp dụng mức giảm trừ gia cảnh mới từ kỳ tính thuế năm 2026. Theo ông Huân, điều này là không hợp lý.

“Ngay cả trong trường hợp được Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua, thì cũng còn vài tháng nữa mới đến kỳ quyết toán thuế năm 2025. Vì vậy, hoàn toàn có thể triển khai mức giảm trừ gia cảnh mới ngay từ kỳ tính thuế 2025, thay vì bắt người nộp thuế tiếp tục chờ đến năm 2026,” ông Huân nhấn mạnh.

×