Kể chuyện làng: Truyền kỳ về những cây đa ở làng Phú Nhơn

Sau nhiều lần hội ý với Hội sinh vật cảnh và một vài người am hiểu về phong thủy cũng như địa linh vùng đất này, nhà chức trách quyết định đưa cây đa về núi Thiên Bút. Thiên Bút, ngọn núi nằm giữa lòng thành phố Quảng Ngãi, nơi gần một ngàn năm trước, người Chăm đã chọn để xây trên đỉnh núi này một ngọn tháp, nay chỉ còn phế tích. Nhìn từ xa, núi này giống như một cây bút vờn mây trời. Mỹ danh "Thiên Bút phê vân" (bút trời vẽ mây) là dựa vào đặc điểm này. Chọn Thiên Bút để cây đa cổ thụ ẩn mình chờ ngày hồi sinh cũng là một sự lựa chọn đầy toan tính của những người am tường về cây cũng như về phong thủy.

Ông Bùi Văn Quang, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Môi trường Đô thị Quảng Ngãi tất bật như một con thoi giữa núi Bút và nơi cây đa vừa đổ bên Sơn Tịnh, vừa để chỉ huy việc cắt chặt sao cho khỏi ảnh hưởng đến thân thể của cây vừa phải lo tìm xem nơi nào có loại cẩu siêu trường siêu trọng để thuê. 

Ông Quang kể: Tán của cây đa hàng trăm mét vuông như thế, chu vi gốc đến 6m, nặng 120 tấn thì không một loại cẩu bình thường nào có thể kham nổi cây đa này. Cũng may là Nhà máy thép Hòa Phát ngoài Khu công nghiệp Dung Quất có loại cẩu mà chúng tôi cần thuê nên cũng khá thuận lợi. 

Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ngãi Đặng Văn Minh theo dõi sát quá trình vận chuyển cây đa và ông đã có mặt đúng vào thời điểm cây đa rời xe cẩu để tìm một chỗ yên vị mới tại chân núi Bút. Ông dặn dò những vị lãnh đạo ở Hội Sinh vật cảnh Quảng Ngãi và Công ty Môi trường Đô thị là phải cố gắng hết sức để cứu cho được cây đa này. Hẳn là có lý do để "cây đa Sơn Tịnh" thu hút sự chú ý không chỉ của người dân mà ngay cả lãnh đạo như thế.

"Cây đa Sơn Tịnh"

Vị trí tọa lạc của cây đa vừa đổ nằm trên đường Nguyễn Văn Linh (Quốc lộ 1 cũ), thuộc phường Trương Quang Trọng, TP.Quảng Ngãi nhưng dân Quảng Ngãi vẫn gọi đó là "cây đa Sơn Tịnh" dù ở Sơn Tịnh thì có đến hàng chục cây đa cổ thụ hàng trăm năm tuổi. Trước đây, phường Trương Quang Trọng (hiện nay là thị trấn Sơn Tịnh) còn có tên là làng Phú Nhơn.

Đến bây giờ cũng không ai lý giải vì sao, cùng thổ nhưỡng và khí hậu như nhau nhưng đất Sơn Tịnh lại "ưa" cây đa mà các huyện khác lại không có hoặc có thì cũng chỉ một vài cây mà thôi, trong khi Sơn TỊnh có đến hàng chục cây đa, thậm chí có cả một hàng đa, thành địa danh "Hàng Da" luôn! Lại nữa, khi ai đó gọi "cây đa Sơn Tịnh" thì mặc nhiên người ta nghĩ đó là cây đa tọa lạc ngay cạnh đường số 1, cách chợ Hàng Rượu chừng vài trăm mét (tức cây đa vừa đổ). 

Có lẽ, nó được khoác lên mình tấm áo lịch sử và cũng là nhân chứng sống của vùng đất cách đây mấy trăm năm, khi tiền nhân mở cõi về phương Nam nên người đời sau xem cây đa ấy như một "già làng".

Hôm cây đa vừa bật gốc, người ta phát hiện dưới tầng tầng lớp lớp trong bộ rễ của nó cơ man là ông táo, bình vôi. 

Tập tục của người dân vùng này là sau ngày đưa ông Táo về trời (23 tháng Chạp âm lịch), những bà mẹ quê thường mang ông táo, bình vôi và một vài thứ gia dụng bị hỏng hóc ra bỏ vào gốc đa như một cách nhờ giữ hộ chút kỷ niệm "còm" của gia chủ.

Cây đa vô tình chứng kiến bao cuộc bể dâu của vùng đất, bao no đủ của mỗi nếp nhà. Nhìn lớp vỏ sần sùi u nần đùn lên như những ụ mối đính vào thân cây đủ thấy cả một sự cổ kính, vừa chịu đựng một cách nhẫn nại và bền bỉ của nó.

Mỗi năm ở miền Trung đón khoảng 10 cơn bão lớn nhỏ thì vùng đất Sơn Tịnh - Quảng Ngãi này chiếm khoảng một nửa. Cứ thế nhân lên cho 200 - 300 năm thì đủ biết sự gồng mình của loài cây này khi phải đón nhận những trận cuồng phong trong quá khứ. Sự bền lòng của cây cũng là sự kiên gan của con người nơi vùng đất này. 

Dân Quảng Ngãi hay nói lái Sơn Tịnh là… sinh tợn quả không sai. Ngay sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, người ta đã thống kê chỉ riêng Sơn Tịnh đã đóng góp cho đất nước gần 20 tướng lĩnh, trong đó có những vị tướng lừng danh như: Trung tướng Phạm Kiệt - người ủng hộ tướng Giáp "kéo pháo ra" trong chiến dịch Điện Biên; tướng Nguyễn Chánh, nguyên Tư lệnh Quân khu 5, người từng làm cho quân Pháp ở Tây Nguyên điêu đứng suốt 9 năm trời 1945 - 1954, tướng Trần Văn Trà, Chủ tịch Ủy ban Quân quản TP Sài Gòn năm 1975… Tôi cứ băn khoăn mãi, không biết những cây đa ở Sơn Tịnh có một mối liên lạc ngầm nào với các vị tướng lĩnh của vùng đất này hay không?