Đất đai đang bị suy thoái

Việt Nam là một quốc gia có truyền thống sản xuất nông nghiệp, sở hữu nguồn tài nguyên đất phong phú. Tuy nhiên, dưới áp lực của sản xuất thâm canh, sử dụng hóa chất vô tội vạ và thiếu quy hoạch, nhiều diện tích đất nông nghiệp đang đối mặt với tình trạng suy thoái nghiêm trọng.

Theo số liệu từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Tài nguyên và Môi trường), tình trạng xói mòn, rửa trôi, bạc màu, hoang hóa, nhiễm mặn, nhiễm phèn… đang diễn ra trên nhiều vùng đất, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất cây trồng và sinh kế của người nông dân.

Việc khai thác đất đai chưa bền vững thể hiện rõ qua việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Việc này giúp tăng năng suất ngắn hạn, nhưng về lâu dài, lại hủy hoại cấu trúc đất, làm giảm đa dạng sinh học trong đất và gây ô nhiễm nguồn nước.

Bên cạnh đó, việc canh tác độc canh, không luân canh cây trồng cũng là một nguyên nhân khiến đất mất đi dinh dưỡng tự nhiên, trở nên cằn cỗi, thoái hóa. Ý thức về bảo vệ đất đai cgywa titis, chạy theo lợi nhuận trước mắt bỏ qua các nguyên tắc khoa học trong canh tác dần đẩy tài nguyên đất đến bờ vực cạn kiệt.

Trong chuỗi giá trị nông nghiệp, người nông dân trực tiếp canh tác và tác động lên tài nguyên đất đai hàng ngày. Họ chính là nhân tố then chốt quyết định sự bền vững của nguồn tài nguyên này. Ý thức và trách nhiệm của người nông dân không chỉ dừng lại ở việc canh tác để có sản phẩm, mà còn phải nâng tầm lên việc bảo vệ, cải tạo và phát triển đất.

Một người nông dân có ý thức sẽ hiểu rõ giá trị của đất, biết cách lắng nghe "tiếng nói" của đất để đưa ra những quyết định canh tác phù hợp. Họ sẽ chủ động tìm hiểu và áp dụng các phương pháp canh tác bền vững như: luân canh, xen canh cây trồng, sử dụng phân bón hữu cơ, quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), áp dụng nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp sinh thái. Những hành động nhỏ này, khi được nhân rộng, sẽ góp phần bảo vệ và phục hồi độ phì nhiêu của đất.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường (trước đây là Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đã nhiều lần nhấn mạnh vai trò của người nông dân trong định hướng phát triển nông nghiệp bền vững. Chương trình tái cơ cấu nông nghiệp gắn với tăng trưởng xanh cũng đặt người nông dân vào vị trí trung tâm, khuyến khích họ tham gia vào các chuỗi giá trị bền vững, hướng tới sản xuất an toàn và thân thiện với môi trường.

Những con số biết nói

Thực tế đã chứng minh, ở những nơi người nông dân có ý thức và trách nhiệm cao, tài nguyên đất được bảo vệ và phát triển rõ rệt. Chẳng hạn, tại các mô hình canh tác hữu cơ, mặc dù năng suất ban đầu có thể chưa cao bằng canh tác hóa học, nhưng độ phì nhiêu của đất được cải thiện đáng kể, lượng vi sinh vật trong đất tăng lên, khả năng giữ nước tốt hơn và giảm thiểu rủi ro dịch bệnh. Điều này giúp giảm chi phí đầu vào về lâu dài, mang lại hiệu quả kinh tế bền vững hơn cho người nông dân.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, tỷ lệ diện tích canh tác áp dụng các biện pháp thân thiện môi trường như tưới tiết kiệm, canh tác không làm đất, sử dụng phân bón hữu cơ đang có xu hướng tăng lên, mặc dù vẫn còn khiêm tốn so với tổng diện tích canh tác. Điều này cho thấy nhận thức của người nông dân đang dần được nâng cao, nhưng vẫn cần những cú hích mạnh mẽ hơn nữa từ chính sách và thực tiễn.

Cụ thể, việc sử dụng phân bón hữu cơ, mặc dù đã được khuyến khích mạnh mẽ, vẫn còn hạn chế. Theo thống kê, lượng phân bón hữu cơ sử dụng chỉ chiếm một phần nhỏ so với phân bón hóa học.

Để đất đai thực sự được "nghỉ ngơi" và phục hồi, việc sử dụng phân bón hữu cơ cần phải được tăng hơn nữa. Điều này đòi hỏi người nông dân phải thay đổi thói quen canh tác, từ bỏ tư duy "nhanh, mạnh" bằng hóa chất để hướng tới sự bền vững dài lâu.

Nâng cao ý thức và hỗ trợ hành động cho người nông dân

Để nâng cao ý thức và trách nhiệm của người nông dân trong việc khai thác sử dụng bền vững tài nguyên đất, cần có một chuỗi các giải pháp đồng bộ từ cấp Nhà nước đến cộng đồng và từng hộ gia đình.

Một là, tăng cường các chương trình tập huấn, hội thảo, đưa thông tin về lợi ích của canh tác bền vững đến từng người nông dân thông qua nhiều kênh khác nhau (phương tiện truyền thông, cán bộ khuyến nông, các mô hình điểm). Nội dung phải dễ hiểu, thực tế và minh họa rõ ràng bằng những câu chuyện thành công.

Hai là, Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần tiếp tục đầu tư, xây dựng và nhân rộng các mô hình sản xuất nông nghiệp bền vững, nông nghiệp hữu cơ, nông nghiệp tuần hoàn… để người nông dân có cơ hội tham quan, học hỏi và áp dụng thực tiễn. Những mô hình này cần được đánh giá hiệu quả kinh tế và môi trường một cách minh bạch.

Có chính sách hỗ trợ cụ thể cho người nông dân khi chuyển đổi sang các phương thức canh tác bền vững như hỗ trợ mua phân bón hữu cơ, thiết bị tưới tiết kiệm, chuyển đổi đất sang sản xuất hữu cơ). Đồng thời, cần có chính sách khuyến khích, ưu đãi về thuế, tín dụng cho các doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất nông nghiệp bền vững, thu mua sản phẩm từ nông dân canh tác thân thiện môi trường.

Ba là, đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu các giống cây trồng có khả năng chịu hạn, chịu mặn, ít phụ thuộc vào hóa chất; các công nghệ canh tác tiên tiến giúp bảo vệ đất (như công nghệ vi sinh, công nghệ thông minh trong quản lý dinh dưỡng đất).

Tạo cầu nối giữa người nông dân sản xuất bền vững với thị trường tiêu thụ, xây dựng thương hiệu cho các sản phẩm nông nghiệp sạch, hữu cơ, giúp người nông dân yên tâm sản xuất và có đầu ra ổn định, tăng thêm thu nhập.

Rà soát, bổ sung và thực thi nghiêm các quy định về quản lý, sử dụng đất nông nghiệp; xử phạt nghiêm các hành vi gây suy thoái đất.

Bảo vệ tài nguyên đất không chỉ là trách nhiệm của riêng ai, mà là nghĩa vụ chung của toàn xã hội, trong đó người nông dân đóng vai trò trọng tâm. Một khi ý thức và trách nhiệm này được nâng cao, được cụ thể hóa bằng hành động, chúng ta hoàn toàn có thể tin tưởng vào một nền nông nghiệp Việt Nam bền vững, đảm bảo an ninh lương thực và môi trường sống trong lành cho thế hệ mai sau.

×