Ký ức Hà Nội: Dòng chảy ký ức và khát vọng hồi sinh sông Tô Lịch

Câu chuyện về Tô Lịch không chỉ là câu chuyện của một dòng nước, mà là câu chuyện của một "long mạch" thiêng liêng, một "dòng chảy" ký ức, và một khát vọng hồi sinh cháy bỏng của cả một thế hệ người Hà Nội.

"Long mạch" của kinh thành Thăng Long

Người Hà Nội xưa vẫn thường kể cho nhau nghe câu chuyện về tên gọi của dòng sông này như một lời ru về nguồn cội. Sông Tô Lịch được đặt tên theo một vị già làng đức độ có tên là Tô Lịch, người đã có công khai phá, xây dựng nên vùng đất Long Đỗ. Dân gian truyền rằng, sau khi ông mất, người dân đã tôn ông làm thần, và ông trở thành Thành hoàng của cả kinh thành Thăng Long. Dòng sông không chỉ đơn thuần là một con sông, mà đã trở thành một biểu tượng tâm linh, một "linh hồn" thiêng liêng, trấn giữ sự bình yên cho mảnh đất này.

Cố giáo sư Trần Quốc Vượng từng ví von rằng, sông Tô Lịch cùng với các con sông, hồ khác đã tạo nên một "tứ giác nước" bao bọc và nuôi dưỡng kinh đô Thăng Long. Sông Tô Lịch như một người mẹ hiền, dang vòng tay ôm ấp, che chở cho mảnh đất rồng thiêng.

Ngày ấy, dòng nước ấy trong vắt, lấp lánh như bạc, là tuyến giao thương huyết mạch, nơi những con thuyền nan tấp nập ngược xuôi, chở nặng sản vật từ các vùng đất ven đô. Bên bờ, những làng nghề truyền thống trù phú, sầm uất mọc lên san sát: làng làm giấy Yên Thái với những mẻ dó trắng ngần, làng dệt lụa Bưởi với những tấm lụa mềm óng ả, làng trồng hoa Hạ Thái với hương hoa thơm ngát lan tỏa khắp một khúc sông...

Dòng sông không chỉ là nơi sinh kế mà còn là nơi nảy nở những câu chuyện tình lãng mạn, như câu chuyện buồn man mác gắn với Cầu Đông và quán Giò xưa. Có lẽ, bên bờ sông xưa đã từng có những ánh mắt lưu luyến, những lời hẹn ước thì thầm, để rồi khi xa cách, người ta lại tìm về con sông để gửi gắm nỗi nhớ.

"Trăm năm bến cũ còn đây

Chạnh lòng tôi đứng ngắm mây trôi dài".

Bước chuyển đau lòng

Rồi thời gian trôi đi, Hà Nội đổi thay. Dòng sông Tô Lịch không còn là một chi lưu tự nhiên của sông Hồng nữa. Lịch sử đã ghi chép lại một nhát dao vô tình và lạnh lùng cắt đứt huyết mạch của dòng sông: Người Pháp đã lấp một phần dòng chảy để xây dựng các con phố như Hàng Lược, Ngõ Gạch, Hàng Cá. Một dòng sông tươi đẹp bỗng chốc bị cắt đứt, bị chặn dòng, trở thành một con kênh thoát nước thải. Kể từ đó, nó không còn được cấp dưỡng bởi dòng nước trong lành của sông mẹ.

Từ một người mẹ hiền chở che, dòng sông Tô Lịch bỗng hóa thành một đứa con chịu đựng tất cả ô uế của thành phố. Thay vì đón nhận những chiếc thuyền nan, giờ đây sông Tô đón nhận hơn 150.000m³ nước thải sinh hoạt mỗi ngày. Dòng nước xưa trong veo giờ đã đen kịt, đặc quánh như nhựa đường, bốc lên mùi hôi thối nồng nặc. Trên mặt sông, bọt sủi lên, nổi lềnh bềnh như những mảng bám. Sông Tô Lịch như một "dòng sông chết" đúng nghĩa, một vết sẹo giữa lòng Thủ đô.

Dọc theo con sông, những ngôi nhà mọc lên san sát. Người dân sống bên sông, nhưng không được gần gũi với vẻ đẹp của nó nữa, chỉ còn là sự chịu đựng. Sông Tô Lịch không còn là niềm tự hào, mà trở thành nỗi trăn trở của biết bao thế hệ người Hà Nội.

"Sông Tô nước chảy trong veo

Bắc cầu qua lại, người đèo lơ thơ".

Câu ca dao xưa cũ ấy giờ chỉ còn là một ký ức xa xôi, một lời nhắc nhở buồn bã, khiến người ta phải chạnh lòng khi nhìn vào dòng nước đen ngòm, ô nhiễm của hiện tại.

Khát vọng hồi sinh và con đường phía trước

Trước thực trạng đau lòng ấy, khát vọng hồi sinh sông Tô Lịch chưa bao giờ nguôi ngoai. Đã có rất nhiều đề án được đưa ra. Từ đề án dùng nước sông Hồng để "rửa" sông, đến thí điểm công nghệ nano-bioreactor của Nhật Bản.

Gần đây nhất là đề xuất biến sông thành một "công viên lịch sử - văn hóa - tâm linh", kết hợp xây dựng hầm ngầm chống ngập. Mỗi dự án, dù thành công hay chưa, đều là minh chứng cho tình yêu và khát vọng của người Hà Nội muốn trả lại sự trong xanh cho dòng sông.

Nhìn sang thế giới, chúng ta có thể học hỏi từ những ví dụ thành công, như việc hồi sinh suối Cheonggyecheon ở Seoul, Hàn Quốc. Sau nhiều năm bị cống hóa và biến thành đường cao tốc, con suối đã được khơi lại dòng chảy, trở thành một điểm đến xanh mát giữa lòng thành phố hiện đại. Đó là một viễn cảnh tươi đẹp mà người Hà Nội vẫn hằng mơ ước cho dòng sông Tô Lịch.

Hồi sinh sông Tô Lịch không chỉ là câu chuyện của việc xử lý nước thải hay xây dựng công trình, mà đó còn là hành trình khơi thông "long mạch" văn hóa, tìm lại ký ức đã ngủ quên và trả lại một phần linh hồn cho Hà Nội. Sông Tô Lịch trong xanh trở lại sẽ không chỉ mang đến một không gian sống trong lành, mà còn đánh thức những giá trị tinh thần, lịch sử đã từng bị lãng quên.

Sông Tô Lịch vẫn lặng lẽ chảy, mang trong mình cả một quá khứ huy hoàng và một hiện tại đầy trăn trở. Mỗi người dân Hà Nội đều mang trong mình ký ức và khát vọng về một dòng sông Tô Lịch trong xanh. Việc hồi sinh dòng sông ấy là trách nhiệm của cả một thế hệ, để mai này con cháu chúng ta không chỉ nghe câu chuyện mà còn được nhìn thấy vẻ đẹp của một dòng sông huyền thoại.

Liệu một ngày nào đó, người Hà Nội có thể tự hào mà nói rằng, "Sông Tô Lịch đã trở lại" hay không? Câu trả lời nằm ở hành động của chúng ta ngay từ hôm nay.

Mời độc giả gửi bài dự thi cuộc thi viết "Ký ức Hà Nội". Tác phẩm gửi dự thi về Báo NTNN/Điện tử Dân Việt cần ghi rõ họ tên tác giả, bút danh (nếu có), năm sinh, nghề nghiệp, giới tính, quê quán, địa chỉ liên hệ, email, số điện thoại.

Mỗi tác giả có thể gửi nhiều tác phẩm nhưng phải thống nhất một bút danh. Tác phẩm dự thi gửi về email của chương trình: cuocthikyuchanoi@gmail.com hoặc qua đường Bưu điện về Ban Bạn đọc, tầng 10 Tòa nhà Báo Nông thôn Ngày nay 68 Dương Đình Nghệ, Cầu Giấy, Hà Nội.

Cơ cấu giải thưởng của Cuộc thi viết Ký ức Hà Nội lần thứ IV năm 2025 bao gồm: 01 giải nhất trị giá 20.000.000 đồng; 02 giải nhì, mỗi giải trị giá 10.000.000 đồng; 03 giải ba, mỗi giải trị giá 5.000.000 đồng; 05 giải khuyến khích, mỗi giải trị giá 2.000.000 đồng.

×