Nền tảng tự chủ lương thực khi Việt Nam-Cuba "bắt tay" trồng lúa năng suất cao chưa từng thấy ở quốc gia vùng Caribe

Nhân kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam- Cuba (1960-2025), KTSG Online có cuộc trao đổi với TS Trần Vũ Hải đến từ Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long, một trong những chuyên gia trực tiếp hỗ trợ dự án vừa trở về từ Cuba về những thuận lợi, khó khăn cũng như kết quả đạt được…

Quan hệ hợp tác “anh em” và bước tiến vượt bậc về năng suất lúa Cuba

KTSG Online: Việt Nam- Cuba đã có chương trình hợp tác phát triển sản xuất lúa từ nhiều năm qua. Là người trực tiếp hỗ trợ, ông đánh giá thế nào về điều kiện nông nghiệp của Cuba đối với cây lúa?

TS Trần Vũ Hải: Mối quan hệ Việt Nam- Cuba từ xưa đến nay luôn là tình nghĩa anh em thân thiết. Năm nay, đúng dịp kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước (2/12/1960-2/12/2025) càng có ý nghĩa hơn.

Trước đây, bạn đã giúp Việt Nam rất nhiều, đặc biệt trong thời Chủ tịch Fidel Castro. Hiện nay, Cuba vẫn đang bị cấm vận và đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế, nhất là vấn đề an ninh lương thực khi sản xuất trong nước chưa đáp ứng đủ nhu cầu ổn định lương thực hàng ngày cho người dân.

Chính phủ Việt Nam, thông qua Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường), đã cử nhiều đoàn chuyên gia sang hỗ trợ Cuba phát triển nông nghiệp, nhất là sản xuất lúa.

Dự án hợp tác lúa gạo Việt Nam- Cuba được triển khai qua năm giai đoạn, mỗi giai đoạn 4 năm và kéo dài đến năm 2025.

Kết quả đạt được rất tốt, nhất là về năng suất khi giúp Cuba phát triển lúa từ khoảng 2 tấn/héc ta ở thời điểm trước hợp tác lên bình quân 5 tấn/héc ta, thậm chí có vùng đạt 7 tấn/héc ta như hiện nay.

Cuba có đất đai rộng, khí hậu khá giống Đồng bằng sông Cửu Long khi có mùa mưa và khô rõ rệt. Đất còn giữ độ phì nhiêu và mật độ sâu bệnh thấp, rất phù hợp phát triển các giống lúa Việt Nam.

Trồng lúa ở Cuba: Từ thiếu nhiên liệu, máy móc đến lao động và trở ngại ngôn ngữ

Quá trình phát triển có gặp khó khăn gì không, thưa ông?

- Khó khăn rất nhiều. Trước hết, Cuba thiếu nghiêm trọng nhiên liệu. Đơn cử, muốn chuẩn bị đất phải có dầu để vận hành máy cày nhưng nhiều thời điểm không có. Máy móc thu hoạch của Cuba là loại dùng cho lúa mạch, kích thước lớn, chưa phù hợp canh tác lúa nước như ở Việt Nam.

TS Trần Vũ Hải, Viện lúa ĐBSCL, chuyên gia hỗ trợ Cuba phát triển sản xuất lúa gạo, trồng lúa ở Cuba. Ảnh: Trung Chánh.

Một điểm nữa, Cuba thiếu lao động khi dân số nước này khoảng 10 triệu người, trong đó, có khoảng hai triệu người sống ở nước ngoài, dẫn đến thiếu hụt nhân công trầm trọng trong nông nghiệp.

Ngôn ngữ cũng là một trở ngại lớn dẫn đến khó khăn trong việc truyền đạt thông tin, hướng dẫn kỹ thuật và chỉ đạo sản xuất.

Còn hệ thống thủy lợi phục vụ sản xuất ra sao? 

- Hệ thống thủy lợi phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu và điện, trong khi ở Cuba mỗi ngày chỉ có điện khoảng 4 giờ. Khi có điện mới bơm nước từ tầng ngầm vào hồ dự trữ và theo hệ thống kênh dẫn vào ruộng. Do phụ thuộc hoàn toàn vào điện và nhiên liệu nên việc cấp nước cho sản xuất cũng rất khó khăn.

Hỗ trợ máy móc, vật tư đến kỹ thuật trồng lúa nước

Vậy, Việt Nam đã triển khai những nội dung hỗ trợ gì cho Cuba trong sản xuất lúa, thưa ông?

- Có ba nhóm nội dung lớn. Thứ nhất, Việt Nam hỗ trợ máy móc, trang thiết bị như: máy cày, máy xới, máy san phẳng đồng ruộng bằng tia laser cùng phương tiện đi lại như: xe máy, ô tô.

Thứ hai, là vật tư nông nghiệp, gồm phân đạm, NPK và thuốc bảo vệ thực vật phục vụ canh tác lúa- những thứ Cuba đang thiếu.

Thứ ba, là hỗ trợ kỹ thuật khi trong 5 năm gần đây, Việt Nam đã tổ chức khoảng 2.000 hội thảo đầu bờ và chuyển giao tiến bộ khoa học kỹ thuật.

Ngoài ra, về chuyên môn, Việt Nam triển khai 5 mô hình giúp Cuba phát triển sản xuất lúa, gồm mô hình sản xuất giống siêu nguyên chủng; mô hình sản xuất giống nguyên chủng và mô hình giống cấp xác nhận; mô hình sản xuất hai vụ lúa/năm và mô hình một vụ lúa/năm.

Với mô hình 2 vụ/năm cho kết quả tốt nhất khi năng suất bình quân đạt trên 5 tấn/héc ta- đạt mục tiêu dự án đề ra; mô hình sản xuất giống đạt từ 6–7 tấn/héc ta nhờ kiểm soát tốt do quy mô nhỏ; mô hình 1 vụ/năm năng suất 3-4 tấn/héc ta do sản xuất trong mùa mưa, cây lúa thụ phấn kém và bị thất thoát khi thu hoạch.

Đến hiện tại, Việt Nam đã chuyển giao cho Cuba 4 giống lúa có năng suất cao, kháng sâu bệnh và phẩm chất lượng gạo tốt, gồm LTH31, OM8017, OM5451 và OM6976. Tuy nhiên, để thuận lợi trong việc phổ biến và thương mại hoá, Cuba đặt tên mới cho các giống theo bộ nhận diện chung “Viba”, gồm Viba31, Viba 17, Viba51 và Viba76.

Ruộng lúa OM8017-một giống lúa chất lượng cao của Viện lúa ĐBSCL mang sang Cuba trồng tại tỉnh Matanzas. Ảnh: TS Trần Vũ Hải cung cấp.

Một điểm đáng quý nữa là tình cảm giữa chuyên gia Việt Nam và nông dân Cuba ngày càng gắn bó, xem nhau như anh em.

Cuba trồng lúa: Chuyển sang hợp tác theo cơ chế thị trường

Từ kết quả đạt được và bức tranh thực tế của Cuba, khả năng phát triển trong giai đoạn tiếp theo ra sao, thưa ông?

- Dự án hỗ trợ kết thúc trong năm 2025. Sau đó, thông qua mô hình hợp tác, giữa doanh nghiệp Việt Nam và nông dân Cuba sẽ “bắt tay” nhau phát triển giai đoạn mới theo cơ chế thị trường.

Cụ thể, một số công ty Việt Nam sẽ đầu tư giống, máy móc thiết bị, phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, trong khi phía Cuba sẽ hỗ trợ đất đai và huy động nguồn nhân công tại chỗ để mở rộng phát triển.

Doanh nghiệp sẽ hạch toán đầy đủ chi phí đầu tư sản xuất và lúa gạo làm ra phải đảm bảo có lợi nhuận. Đây là bước chuyển quan trọng từ cơ chế hỗ trợ sang cơ chế thị trường.

Đã có doanh nghiệp nào quan tâm đầu tư chưa, thưa ông?

- Hiện đã có một vài đơn vị tham gia triển khai dự án ở Cuba rồi, như Tổng công ty Thái Bình, Công ty TNHH Agri VMA thuộc Tập đoàn Fujinuco…

Cảm ơn ông!

×