Nhạc sĩ Đỗ Bảo: “Thời nay đồng tiền có vẻ là thước đo thành công”

Sau nhiều năm ấp ủ, nhạc sĩ Đỗ Bảo ra mắt cuốn sách nhạc đầu tay mang tên Đỗ Bảo: Ca khúc giai đoạn 1997-2022. Tác phẩm dày 450 trang, tập hợp 100 ca khúc tiêu biểu trải dài trong suốt 25 năm sáng tác, bao gồm cả phần lời, hòa âm và những đoạn tản văn mang tính ghi chép nội tâm.

Mới đây, anh đã có cuộc trò chuyện cởi mở với Dân Việt về tác phẩm mới của mình, cũng như những quan điểm của anh về nghiệp viết.

Tôi không nghĩ nên "rao bán mình" hoặc "câu khách"

Có thể coi cuốn sách “Ca khúc giai đoạn 1997 – 2022” là một cột mốc đáng nhớ trong sự nghiệp âm nhạc của anh. Điều gì khiến anh quyết định chọn thời điểm này để xuất bản tác phẩm?

-Tôi bắt tay vào việc làm cuốn sách này cũng nhiều năm trước và nghĩ là khi nào xong thì giới thiệu nó ngay thôi. Tức là không hẳn tôi chọn thời điểm này - cuốn sách xong hồi năm 2022. Tôi chỉ phải gác lại thêm ít ngày tháng vì bận rộn và chờ mọi điều kiện thuận lợi.

Nhìn chung, thời điểm này là phù hợp khi lớp trẻ có những cập nhật và phát triển mạnh mẽ. Họ sẽ dễ dàng hiểu và đồng điệu với những gì tôi viết - cả giai điệu, lời ca, các khía cạnh chuyên môn hay ngay cả những ý tưởng từ các dòng viết tản mạn. Trước đây tôi không nghĩ mọi người (hoặc giới trẻ) dễ dàng hiểu hoặc sẵn sàng đi sâu vào việc tôi làm hay phong cách của tôi. Tình cờ là việc trì hoãn ra sách đến lúc này cũng lại có điều mừng.

Sau năm 2023, với một số tác phẩm mới diễn trong live concert Một mình bao la, bây giờ người mua cuốn sách nhạc của tôi sẽ có thêm các bản ghi âm tại sân khấu đó để tham khảo và tìm hiểu.

Anh có thể chia sẻ quá trình chọn lựa 100 ca khúc trong số rất nhiều sáng tác của mình? Những tác phẩm nào để lại nhiều cảm xúc nhất trong anh khi đưa vào sách?

Trong cuốn sách này chỉ có một số rất ít bài mà tôi đưa vào với mục đích lưu lại như những kỷ niệm, nhắc nhớ giai đoạn sáng tác. Những bài như thế tôi ít xúc động hơn, còn lại tôi yêu phần lớn mọi tác phẩm của mình ở trong cuốn sách. Trong đó những tác phẩm tôi viết gần đây, bởi cảm xúc gần với tâm tư tôi hôm nay hơn, nên tôi sẽ dễ rung động. Chẳng hạn như Nhớ chiếc hồn trong, Cứ mãi ngây thơ và biết đợi chờ, Lời tình ta hy vọng, Mắt ngày thăm thẳm, Một mình bao la... có những lần tôi giở sách mà rơi nước mắt với dù chỉ một câu hát nào đó. Chẳng hạn những lời hát thế này:

“Bạn ơi giữ đức tin nơi sâu kén lòng

Dẫu đời cơm áo còn nặng trên vai

Kể tôi nghe về những mặt sông tĩnh lặng

Về ngọn lúa chín cúi đầu thơm hương

Tuổi nào người sống chính trực khiêm nhường…”

(Cứ mãi ngây thơ và biết đợi chờ)

Hay thế này: 

“Tình ta ơi, có khi như sông một lòng xuôi biển rộng

Có khi như hoa gọi ong đến cho mật

Ngày ta lạc mất niềm vui lẽ sống

Xin hãy tha thứ cho ta lỗi lầm…”

(Lời tình ta hi vọng)

Tôi có thể rơi nước mắt được khi nghe và biết rằng chính mình viết những điều đó. 

Với anh, việc biên soạn sách nhạc khác gì so với sản xuất một album hay thực hiện một concert?

Không khác và cũng khác. Không khác ở chỗ tất cả đều cần gắng mang lại cảm quan tốt, nhịp điệu hài hòa tối đa, có thể tương thích với nhịp điệu cảm thụ của khán giả, độc giả. Khác ở chỗ sách thể hiện và bộc lộ cái tôi tác giả ở nhiều khía cạnh hơn, chẳng hạn là những câu chuyện bên lề của sự nghiệp, một số quan điểm sống hay quan điểm làm âm nhạc chẳng hạn. Những điều đó một khi vào sách sẽ đứng trước sự soi xét, nhận định kỹ lưỡng hơn từ độc giả qua năm tháng, cũng bởi vậy tôi phải nghĩ kỹ vậy mình chia sẻ gì, chia sẻ đến đâu.

Một album hay concert nhạc là tác phẩm của tác giả, chúng ẩn giấu cái tôi của tác giả trong những đường viền, khuôn khổ lấp lánh. Sách hé lộ thêm những cái nhìn khác. Trong trường hợp của tôi, sách giúp tôi giãi bày mọi điều tôi cần chia sẻ mà tác phẩm vốn không mang chức năng để thực hiện, chia sẻ về cái tôi của mình ngoài đường viền.

Được hiểu và đồng điệu là một hạnh phúc rất lớn của nghệ sĩ, do đó, ngược lại tôi cũng gắng mang hạnh phúc được hiểu, được rung cảm đến cho mỗi độc giả của mình, sách và những trang viết ngoài ca khúc có thể phần nào làm được việc đó.

Anh nói: “Sách nhạc chưa bao giờ dễ bán, lại trong bối cảnh văn hóa xem sách ngày càng thu gọn hơn”. Vậy anh có sợ mình lỗ ở dự án này?

Tất nhiên tôi có lo bởi tình hình chung. Tôi lo và không bao giờ muốn lỗ tiền trong khi mình là người làm nghề có vị trí nhất định. Thời nay đồng tiền có vẻ là một thước đo thành công và tôi đành chấp nhận việc đó như một thách thức hay phép thử. So với làm show hay album, ra một cuốn sách không làm tôi nghèo đi, nhưng nếu ta lỗ tiền khi ta là người chia sẻ cảm hứng, khi ta đàng hoàng và tâm huyết, thì đó là điều phi lí mà tôi rất sợ.

Ngày nay không ít tác giả in sách không có nhuận bút đáng kể, thậm chí mang cho tặng sách - đó là một thực tế rất khó chịu nhưng có vẻ lại trở thành điều khá hiển nhiên. Ngay nhiều anh chị bạn bè tôi thấy tôi ra sách hỏi sách tặng, tôi nói ngay lúc đấy rằng tôi có thể tặng tiền cho anh chị, nhưng sách thì mọi người hãy mua như một độc giả nếu muốn tìm hiểu, sử dụng.

Hay như tôi có gõ cửa một hai công ty phát hành sách lớn mời họ cộng tác nhưng tôi va đúng thực tế - mọi người dù chào đón ca ngợi cuốn sách nhưng than thở rằng kinh doanh sách thế này thế kia nên quyền lợi của tác giả sẽ chỉ là thế này thế kia… Tôi hơi thất vọng và cuối cùng quyết định tự bỏ tiền túi làm tất, tự chịu trách nhiệm lãi lỗ.

Tôi rất tôn trọng khán giả của mình, bất cứ họ là ai và họ là bao nhiêu người. Tôi tin mình chỉ mang những điều đủ xứng đáng đến với họ, cũng không bao giờ thiết tha bán đắt hay kiếm chác ở họ, thì họ sẽ cũng sẽ đồng cảm cách tôi nghĩ. Việc không lãi nhiều là điều tôi chọn lựa, chỉ cần bù cho phần nào công sức là được, còn lỗ tiền thì tôi không thể tin nổi.

Anh kỳ vọng điều gì khi độc giả, đặc biệt là các nghệ sĩ trẻ, tiếp cận cuốn sách này?

Dù ở cuốn này tôi chủ trương viết tản mạn không nhiều, rất tiết chế, bởi tôi không nghĩ nên "rao bán mình" hoặc "câu khách". Cuốn sách là nơi tôi chia sẻ gia tài âm nhạc của một giai đoạn rất dài rộng, chủ yếu hướng tới người chơi nhạc học nhạc và một phần khán giả yêu mến tôi. Điều đó đủ lớn và hấp dẫn hơn với những câu chuyện bên lề để "câu khách" hay thỏa mãn sự hiếu kỳ nào đó.

Ở tầm tuổi bây giờ, tôi chọn viết những câu chuyện rộng rãi một chút. Tôi mong độc giả của mình đọc thêm bên cạnh các bản nhạc và có gì đó tốt nảy nở trong họ dần dần. Chẳng hạn như với người trẻ, họ cảm thấy có cảm hứng kiên trì hơn trong âm nhạc. Họ được gợi mở trải nghiệm hiểu biết rộng rãi hơn xung quanh công việc nghệ thuật - điều đó tốt hơn là những chuyện vặt vãnh đời thường.

Về phần mình, tôi kỳ vọng lớp nghệ sĩ trẻ thế hệ sau đâu đó sẽ có những người yêu thích, muốn đi sâu với âm nhạc của tôi hơn. Có thể sẽ có ít người lại chắp cánh các tác phẩm của tôi, ai đó sẽ đến và ở lại.

Tôi từng tuyệt vọng và thấy mình không còn tương lai với âm nhạc

Nhìn lại hành trình 25 năm sáng tác, anh thấy mình đã thay đổi như thế nào trong cách viết và cảm nhận âm nhạc?

- Khởi đầu của tôi là những gì rất bản năng, ngây thơ mà không có ý thức định hình phong cách nào. Việc sáng tác là cô đơn một mình đi khai mở, tìm kiếm. Sau này tôi đi qua những giai đoạn thử nghiệm, đúc rút, rồi xác lập những tiêu chí chẳng hạn. Lúc đó mình cũng muốn thể hiện những ưu việt của thế hệ, cũng vun đắp làm giàu hệ sinh thái tác phẩm, khẳng định phong cách. Cứ thế khi tác phẩm đủ nhiều, đến thời điểm nhìn xem còn gì thiếu hay thừa thì điều chỉnh. Đến lúc ổn định, ta trở về thong dong hơn với chỉ cảm xúc, không cần phải chứng minh thể hiện kĩ thuật hay ưu điểm hay những gì tương tự như thế nữa.

Sáng tác cũng là một hành trình tu tâm trí và đi tìm chính mình rất tốt. Một khi đã tìm thấy mình rồi thì viết ít đi, khắt khe hơn mà thoải mái hơn. Về cảm nhận âm nhạc trong tôi - có lẽ ít có sự thay đổi. Tôi không bao giờ thích những tác phẩm đơn tuyến quá nông hay quá nhỏ về ý tứ ngữ nghĩa. Tác phẩm cũng luôn phải có yếu tố cảm xúc đứng đầu, hình tượng âm nhạc.

Đâu là giai đoạn khó khăn nhất trong sự nghiệp âm nhạc của anh?

- Nhìn chung, tôi vẫn thấy mình đã gặp may mắn và tương đối thuận lợi trên từng chặng đường. Tuy cũng nhiều giai đoạn khó khăn, đỉnh điểm vẫn là những năm 1997-1998, tôi có hai năm bị quá mẫn âm thanh. Những thứ bình dị thường ngày như tiếng nói, tiếng máy móc, nhạc cụ, xe cộ… đều trở nên quá to, đau tai. Hai năm đó, tôi tuyệt vọng vì không còn tương lai với đam mê âm nhạc của mình nữa, tồi tệ lắm.

Còn lại, nhìn chung tôi luôn trong những giai đoạn thuận lợi cùng khó khăn trộn lẫn, nên tôi không quên năm tháng nào cả.

Anh từng hợp tác với nhiều nghệ sĩ hàng đầu. Điều gì khiến một mối quan hệ cộng tác trong âm nhạc trở nên lâu bền và có chiều sâu, theo anh?

- Tôi cho là nếu hai người hay một nhóm người cùng chung cách họ hiểu về âm nhạc, đồng điệu trong những mục đích sống mà chưa (hoặc không) bị chi phối ảnh hưởng từ môi trường âm nhạc hay đời sống nói chung, có tin tưởng, sự hấp dẫn và cả sự trung thành thì mới có những mối quan hệ cộng tác bền sâu.

Bây giờ điều đó rất hiếm hoi. Mọi người thực tế hơn nhiều nên chọn đến và gắn bó vì lợi ích trước mắt. Nghệ thuật hay âm nhạc nói riêng cũng giảm tính thiêng hơn nhiều.

Âm nhạc của Đỗ Bảo vẫn luôn được đánh giá là giàu chất thơ và chiều sâu triết lý. Anh lấy cảm hứng từ đâu để giữ được phong độ như vậy qua nhiều năm?

- Phần lớn mọi người biết tôi là một tác giả, nhưng thực sự tôi khá thường xuyên ở vào nhiều vai trò khác nhau. Ngoài những vai trò như bất cứ ai, tôi còn công việc ở trường nhạc Quân đội, có khi sản xuất album hay concert, đôi khi làm giám đốc âm nhạc, có khi chương trình nhạc trẻ, khi thì giao hưởng. Tôi lại là một người của công chúng có khán giả hâm mộ và kỳ vọng ở mình... Tự nhiên tôi buộc phải gắng dung nạp nhiều điều và dần dần tôi cũng yêu thích những thuận lợi cùng cả hỗn loạn đó.

Từ việc phải cân bằng mỗi ngày, có lẽ tôi viết tác phẩm của mình đều từ những cảm hứng sinh ra nơi tâm thế đó.

Cảm ơn những chia sẻ của anh!

×