Nguyễn Quang Trị, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Bến Tre
Thứ hai, ngày 22/08/2022 08:00 GMT+7
Bình luận
0
Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh tên thật là Nguyễn Thị Khuê, sinh ngày mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864) tại huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.
Cho đến bây giờ, tên tuổi, năm sinh, năm mất của bà vẫn được thể hiện khác nhau trên nhiều sách, báo. Tấm bia mộ của bà được dựng lên từ năm 1959, đến nay, cũng còn nhiều ý kiến khác nhau.
Bia mộ Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh. Ảnh: Q. trị
Hiện trạng nội dung bia mộ được gói gọn những từ như sau: Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh; Nhũ danh Nguyễn Ngọc Khuê. Hưởng thọ 58 tuổi. Từ trần ngày 12 tháng 12 năm Tân Dậu 1922.
Bên trái, có ghi hai dòng thơ thẳng đứng song song: “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”.
Trước hết, nói về tên của bà. Theo Gia phả Nguyễn Chi Thế Phổ (阮枝世譜) thì các con của cụ Nguyễn Đình Chiểu với bà Lê Thị Điền gồm có: Nguyễn Thị Hương (1855); Nguyễn Đình Chúc (1858); Nguyễn Thị Xuyến (1861); Nguyễn Thị Khuê (1864); một người con mất sớm (khuyết danh); Nguyễn Đình Chiêm (1869); Nguyễn Đình Ngưỡng (1872) mất sớm.
Vậy tên thật của bà chính là Nguyễn Thị Khuê. Nhưng trên bia mộ ghi là Nguyễn Ngọc Khuê, còn bia ở khu nhà cũ (thị trấn Ba Tri) ghi là Nguyễn Thị Ngọc Khuê. Vì sao vậy?
Theo Hán Việt Từ Điển của Đào Duy Anh, trang 471, Khuê (圭) (tức là hòn ngọc trên tròn dưới vuông, hoặc trên nhọn dưới vuông). Trường hợp của bà Khuê, tên hình thành một bên chữ “Ngọc” (玉), một bên chữ “Khuê” (圭). Nếu đọc rời ra hai bộ thì có hai từ “Ngọc Khuê”; nếu đọc gộp lại làm một từ cũng gọi là “Khuê” (珪).
Vấn đề ở đây là “nhũ danh” (tức tên đặt khi mới đẻ) chỉ có thể là Nguyễn Thị Khuê mà thôi! (không gọi Nguyễn Ngọc Khuê hoặc Nguyễn Thị Ngọc Khuê).
Cũng có một số bài báo cho rằng tên thật của bà là Nguyễn Xuân Khuê hoặc Nguyễn Thị Xuân Khuê? Phần này, trước đây, học giả Hồ Hữu Tường đã có phân tích: “Một nhà nho (như cụ Nguyễn Đình Chiểu) không thể nào lấy chữ “Xuân Khuê” (có nghĩa là “cái hĩm”, tức “âm hộ”) mà đặt tên cho con gái mình” (Tạp chí Bách Khoa số 382, ra ngày 30-11-1972). Đây cũng là cơ sở để ta xem xét từ “Xuân Khuê” được gán cho bà.
Ngoài ra vẫn còn không ít nơi (tỉnh, thành bạn) ngộ nhận tên tự của bà Sương Nguyệt Anh là Sương Nguyệt Ánh? (kể cả tên đường, tên trường). Vấn đề này, thiết nghĩ không có lời giải thích nào hợp lý, hợp tình hơn bằng mượn ý thơ của người cháu ruột (tức bà Nguyễn Thị Long) trong bài “Khóc cô mẫu” để xác định tên tự Nguyệt Anh là đúng.
“Dựng mồ kỷ niệm Nguyệt Anh cô/ Vóc dạng ngày nay biết ở mô?/ Tờ báo Giới Chung còn dấu tích/ Tấm bia liệt nữ nét nào khô/ Sông Tri rày đặng nương hồn phách/ Đất khách từ đây lánh bụi hồ/ Phận cháu Thoại Long lòng kính mến/ Nguyệt Anh cô, hỡi Nguyệt Anh cô!”.
Nếu là Nguyệt Ánh thì ắt bà Nguyễn Thị Long sẽ không gieo vần như bài thơ trên.
Về hai câu thơ trên bia mộ, từ lâu, đã gắn với giai thoại văn học Việt Nam. Rằng, sau khi chồng mất, bà thêm từ “sương” vào bút danh Nguyệt Anh (sương phụ = đàn bà góa) với ngụ ý thủ tiết.
Nhưng dòng đời vẫn chuyển động, vẫn có người muốn “bước tới” với bà, trong số đó có ông Bảy Nguyện ở Mỏ Cày đã “tỏ tình” qua bài thơ tứ tuyệt: Ai về nhắn với Nguyệt Anh cô/ Chẳng biết lòng cô tính thể mô?/ Không phải vãi chùa toan đóng cửa/ Đây hòng gấm ghé bắc cầu ô.
Không chút nao lòng, bà trả lời bằng hai khổ thơ tứ tuyệt, trong đó có 4 câu: Chẳng phải tiên cô cũng đạo cô/ Cuộc đời dâu bể biết là mô?/ Lọng sương dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô/.
Chẳng hiểu vì sao, trên bia mộ của bà, câu thứ ba được ghi là “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng”? Đã qua, không ít người nghĩ rằng, chỉ cần bỏ chữ “g” sau từ “sường” thì xóa được lỗi chính tả (Lọng sườn, sườn lọng). Nhưng vấn đề không phải chỉ ở chỗ chính tả, mà là ở hồn cốt của lời thơ!
Theo học giả Hồ Hữu Tường, khi viết câu thơ trên, nữ sĩ Sương Nguyệt Anh đã vận dụng câu ca dao Nam Bộ tuyệt hay: “Lọng che sương dầu sườn cũng lọng/ Ô bịt vàng dầu trọng cũng ô”. Bà đã bớt đi từ “che”, thay từ “sườn” bằng từ “rách” trong câu thứ nhứt của ca dao. Vì lọng rách rồi thì mới phơi ra sườn. “Lọng sườn dầu rách còn kêu lọng” thì hai chữ “sườn” và “rách” đã trùng ý, tất dư một chữ” (Tạp chí Bách Khoa số 384, ngày 28-12-1972).
Nhận xét này rất tinh tế và càng chí lý khi hiểu ở góc độ sâu xa của từ “sương” - trung trinh, trong sáng, thánh thiện… của bà! Còn ô là cái dù. Ô đồng âm với ô uế, ô nhiễm, ô trọc, ô danh… Một kiểu “chơi chữ” thật tài tình, thật lý thú! Đọc lên hai câu, ta nghe thấm đậm hồn cốt thanh cao, thần thơ lan tỏa!...
Về ngày, tháng, năm sinh và mất của bà vẫn là cái lõi của câu chuyện cần bàn. Căn cứ vào bản gia phả (Nguyễn Chi Thế Phổ) mà hiện nay, chị Âu Dương Thị Yến (cháu cố ngoại của cụ Nguyễn Đình Chiêm) nắm giữ thì ngày, tháng, năm sinh và ngày, tháng, năm mất của bà được ghi như sau:
Phiên âm: Đệ ngũ hàng Nguyễn Thị Khuê. Sinh vu Quý Hợi niên thập nhị nguyệt chấp tứ nhật. Giá vu Mỹ Tho Thạch Hồ xứ nhân thị Nguyễn tính. Vong ư Canh Thân thập nhị nguyệt thập nhị nhật, táng tại Bảo Thuận Mỹ Nhơn thôn. Vong niên ngũ thập bát tuế.
Dịch nghĩa: Hàng thứ năm Nguyễn Thị Khuê. Sinh ngày 24 tháng 12 năm Quý Hợi. Gả cho người họ Nguyễn ở xứ Thạch Hồ, Mỹ Tho. Mất ngày 12 tháng 12 năm Canh Thân, táng tại thôn Mỹ Nhơn, Bảo Thuận. Mất năm 58 tuổi.
Nhưng căn cứ ý kiến của bà 8 Phụng (vào tháng 8-1975) khi trả lời với Nhà thơ Vũ Đình Liên (có Nguyễn Quang Trị cùng nghe), thì: “Chị tôi (tức bà Bảy Long) đã thống nhất với tôi và Mai Huỳnh Hoa lấy ngày mất của cô tôi là 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (chứ không phải năm Canh Thân) và ngày sinh là mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (chứ không phải năm Quý Hợi)”. Vậy là, cả năm sinh và năm mất đều chênh nhau một năm. Hai bà căn cứ vào ngày, tháng, năm âm lịch để làm cơ sở.
Có điều lạ là, thời điểm năm 1959, lúc cải táng hài cốt nữ sĩ Sương Nguyệt Anh thì gia phả nằm trong tay bà Nguyễn Thị Long. Bà Bảy Long là người rất giỏi chữ Hán Nôm. Nếu bà đã quyết định ngày, tháng, năm sinh và mất thì tại sao không có sự đính chính kịp thời trong gia phả? Và tại sao trên bia mộ bà Sương Nguyệt Anh chỉ có ngày, tháng, năm mất mà không có ngày, tháng, năm sinh?
Dẫu sao, ngày, tháng, năm mất đã được ba người nhà có uy tín (Bảy Long, Tám Phụng, Huỳnh Hoa) xác định trên bia mộ rồi thì không nên bàn cãi nữa! Chỉ nên phiên cho đúng ngày, tháng, năm dương lịch là được. Theo đó, bà Sương Nguyệt Anh mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu, nhằm ngày 9-1-1922.
Còn ngày, tháng, năm sinh, bà Mai Huỳnh Hoa xác định (trong Từ Điển Văn học, bộ mới) ngày 1 tháng 2 là ngày âm, tức ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (qui đổi ra ngày dương là 8-3-1864). Địa chí Bến Tre cũng ghi: sinh ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864).
Từ những cơ sở trên, bia mộ bà Sương Nguyệt Anh có thể hình thành nội dung như sau: Nữ sĩ SƯƠNG NGUYỆT ANH; Nhũ danh NGUYỄN THỊ KHUÊ; Sinh ngày mùng 01 tháng 02 năm Giáp Tý (8/3/1864); Mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (9/1/1922)
Hai câu thơ cần chỉnh lại một từ: sương
“Lọng sương dầu rách còn kêu lọng,/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”
Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu (1-7-1822 - 1-7-2022), thiết nghĩ, nội dung bia mộ của Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh vốn nằm trong Khu di tích Quốc gia đặc biệt Mộ và Khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu cần được tham khảo ý kiến để xác định sớm, tạo sự thống nhất tư liệu về một nữ chủ bút đầu tiên của báo giới Nam Kỳ, phục vụ thiết thực cho công tác giáo dục truyền thống hiện tại và mai sau.
Phút thứ 110, tức là chỉ 5 phút sau khi ghi bàn vào lưới U22 Thái Lan, giúp U22 Việt Nam vượt lên dẫn 3-2, Nguyễn Thanh Nhàn đã bị đau và không thể thi đấu tiếp. HLV Kim Sang-sik đã đưa Nguyễn Quốc Việt vào thay thế...
Chia sẻ
Từ những lớp “bình dân học vụ số” tại cơ sở, người dân nông thôn TP.HCM tiếp cận và sử dụng dịch vụ công trực tuyến, các tiện ích số... Phong trào này góp phần đưa chuyển đổi số đi vào thực chất, làm nền tảng xây dựng nông thôn mới thông minh.
Chia sẻ
Ngoài tiền lương, cuối năm công nhân, công chức, người lao động còn có thể được nhận nhiều khoản tiền khác nhau. Đó là những khoản tiền nào?
Chia sẻ
Một KOL tại Trung Quốc bắt chước Rosé - thành viên nhóm nhạc K-pop Blackpink đã làm dấy lên tranh cãi gay gắt trên mạng xã hội về cộng đồng người hâm mộ và ranh giới giữa người hâm mộ với người nổi tiếng.
Chia sẻ
Phát biểu tại lễ khởi công, khánh thành và thông xe kỹ thuật đồng loạt 234 công trình, dự án lớn trên cả nước, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh việc đầu tư hàng loạt công trình trọng điểm không chỉ tạo động lực tăng trưởng mới mà còn thể hiện rõ tư duy chiến lược, khát vọng đưa Việt Nam vươn ra biển lớn trong giai đoạn phát triển tiếp theo.
Chia sẻ
Sáng 19/12, tại Đặc khu Phú Quốc (1 trong 12 điểm cầu trực tuyến toàn quốc), UBND tỉnh An Giang tổ chức lễ khởi công 4 công trình, dự án trọng điểm phục vụ Tuần lễ cấp cao APEC 2027, với tổng vốn đầu tư hơn 12.100 tỷ đồng.
Chia sẻ
Sáng 19/12, tại điểm cầu trung tâm ga Lào Cai, Bộ Xây dựng phối hợp với UBND các tỉnh, thành phố liên quan long trọng tổ chức Lễ khởi công Dự án thành phần 1 thuộc Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai – Hà Nội – Hải Phòng.
Chia sẻ
Trung tâm chăm sóc, khám và điều trị chất lượng cao cho cán bộ quy mô 10 tầng nổi, vốn đầu tư gần 786 tỷ đồng, vừa được khởi công sáng 19/12 tại Bệnh viện Thống Nhất (TP.HCM)
Chia sẻ
Võ sư Lý Tiểu Long theo nhiều sử sách là người bất bại, chưa từng thua tuy nhiên theo như trong phim thì ông đã bị hạ bởi một kẻ khá vô danh.
Chia sẻ
Xã Quảng Lâm, tỉnh Điện Biên là địa bàn vùng cao, biên giới, nơi sinh sống chủ yếu của đồng bào các dân tộc thiểu số. Được thành lập trên cơ sở sáp nhập hai xã Na Cô Sa (huyện Nậm Pồ cũ) và xã Quảng Lâm (huyện Mường Nhé cũ), xã Quảng Lâm mới vẫn đang phải đối mặt với nhiều khó khăn về điều kiện tự nhiên, hạ tầng kinh tế – xã hội còn thiếu thốn, tỷ lệ hộ nghèo ở mức cao, đời sống người dân còn nhiều khó khăn.
Chia sẻ
Sáng 19/12, tại Nhà thi đấu Hà Nội (số 12 Trịnh Hoài Đức), bầu không khí thể thao sôi động đã bao trùm lễ khai mạc Giải vô địch bóng bàn Cúp Hội Nhà báo Việt Nam năm 2025. Đây là sự kiện thể thao thường niên được mong chờ nhất trong năm của giới báo chí, quy tụ hàng trăm tay vợt từ các cơ quan thông tấn, báo chí cả nước về tranh tài.
Chia sẻ
Sau cuộc nhậu, Hiếu không có bằng lái vẫn lái ô tô chở Thành thì bị CSGT phát hiện, yêu cầu dừng xe nhưng các đối tượng không chấp hành, cả 2 hoán đổi vị trí cho nhau.
Chia sẻ
Sáng 19/12, tại buổi tiếp xúc cử tri của Đoàn ĐBQH TP Đà Nẵng, nhiều ý kiến tập trung phản ánh tình trạng xả lũ thủy điện trong các đợt mưa lũ lịch sử vừa qua, gây thiệt hại nghiêm trọng cho vùng hạ du và đặt ra yêu cầu cấp thiết về kiểm soát vận hành hồ chứa, phòng chống thiên tai bền vững.
Chia sẻ
Hà Nội phân cấp 30 gói vệ sinh môi trường về xã, phường từ 1/12 đặt ra yêu cầu cấp xã, phường phải thực hiện trách nhiệm toàn diện trong công tác môi trường, đảm bảo không "đứt gãy", đảm bảo nguyên tắc cạnh tranh, minh bạch.
Chia sẻ
Nguyễn Anh Tú dù đã rất nỗ lực nhưng không thể tạo bất ngờ trước tay vợt số 1 Đông Nam Á Izaac Quek (Singapore) và chấp nhận dừng bước tại vòng bán kết môn bóng bàn nội dung đơn nam.
Chia sẻ
Thắng ngược chủ nhà U22 Thái Lan 3-2, HLV Kim Sang-sik đã thay đổi chiến thuật thế nào để đảo ngược thế trận trong hiệp 2?
Chia sẻ
Việc tịch thu các tài sản Nga đang bị phong tỏa để tiếp tục rót tiền cho Kiev chẳng khác nào một lời tuyên chiến, Thủ tướng Hungary Viktor Orbán viết trên mạng xã hội X.
Chia sẻ
Theo Bộ trưởng Bộ Xây dựng, năm 2025 đã khởi công, khánh thành 564 dự án với tổng mức đầu tư trên 5,14 triệu tỷ đồng. Trong đó, nguồn vốn tư nhân góp 3,84 triệu tỷ đồng chiếm 74,6%.
Chia sẻ
Siêu dự án Trục Đại lộ cảnh quan sông Hồng trị giá 855.000 tỷ đồng khởi công sáng nay 19/12 quy tụ loạt tỷ phú hàng đầu như Trần Bá Dương, Trần Đình Long và Bầu Hiển, Ngô Chí Dũng. Sự hội tụ của những tập đoàn tư nhân lớn nhất Việt Nam không chỉ cho thấy quy mô dự án, mà còn phản ánh tiềm lực tài chính, năng lực triển khai và vai trò ngày càng lớn của khu vực tư nhân trong các đại công trình quốc gia.
Chia sẻ
Sáng 19/12, Trưởng đoàn Thể thao Việt Nam tại SEA Games 33 Nguyễn Hồng Minh đã chủ trì buổi gặp mặt phóng viên các cơ quan thông tấn, báo chí đang tác nghiệp tại SEA Games 33 để thông tin về tình hình thi đấu của Đoàn Thể thao Việt Nam.
Chia sẻ
Trong bối cảnh chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) bước sang giai đoạn phát triển cao hơn, NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu, vai trò của trưởng thôn ngày càng trở nên quan trọng. Trưởng thôn không chỉ “giữ vai” trong kết nối chính quyền với người dân, mà còn là “đầu tàu” trong triển khai tiêu chí, vận động cộng đồng, giải quyết các vấn đề phức tạp nảy sinh từ thực tiễn.
Chia sẻ
Nhiều người nghe nói tới mắm còng Gò Công là thèm. Đặc sản mắm còng Gò Công (ở xứ Gò, vùng ven biển của tỉnh Tiền Giang) từng là món ngon tiến cung từ thời nhà Nguyễn, được mẹ vua Tự Đức là Hoàng Thái hậu Từ Dụ (người miền Nam đọc chệch thành Từ Dũ) phổ biến mắm còng khắp xứ Huế.
Chia sẻ
Radio online Nhịp sống nông thôn mới hôm nay có nội dung: Đại hội Đại biểu Hội Nông dân tỉnh Lạng Sơn lần thứ XI; mô hình thâm canh cà phê hữu cơ hiệu quả của nông dân Sơn La; nông dân Quảng Ngãi phát huy lợi thế gần biển sau hợp nhất; Khánh Hòa có gần 12.800 hộ đạt danh hiệu sản xuất, kinh doanh giỏi…
Chia sẻ
Theo Đông y, loại cá này có vị ngọt, tính bình, có công năng bổ thận khí, mạnh tỳ dưỡng vị, bình can sáng mắt, hóa thấp, khứ phong, lợi thủy.
Chia sẻ
Sáng 19/12, Đồng Nai đồng loạt khởi công, khánh thành, thông xe kỹ thuật nhiều dự án trọng điểm chào mừng Đại hội XIV của Đảng. Nổi bật là dự án thành phần 3 đường Vành đai 3 qua Đồng Nai chính thức thông xe, đánh dấu mốc quan trọng sau hơn hai năm thi công.
Chia sẻ
Sáng 19/12, tại Hội nghị toàn quốc tổng kết công tác Tuyên giáo và Dân vận năm 2025, triển khai nhiệm vụ năm 2026, nhà báo Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng - Tổng Biên tập Báo Nhân dân, đã có tham luận nói về việc Báo Nhân dân đã đổi mới, dám nghĩ, dám làm trong tổ chức các sự kiện trọng đại của đất nước. Báo Dân Việt trân trọng giới thiệu bài tham luận này.
Chia sẻ
Năm 2025, tình hình mại dâm trên địa bàn TP.HCM diễn biến phức tạp, chuyển dịch mạnh sang không gian mạng với nhiều hình thức trá hình, tổ chức tinh vi. Thành phố đã triển khai đồng bộ các giải pháp phòng, chống, đạt nhiều kết quả nhưng vẫn đối mặt không ít thách thức.
Chia sẻ
Tháng 11, sản lượng thép thô đạt hơn 2,2 triệu tấn, tăng 21% so với cùng kỳ; tiêu thụ xấp xỉ 2,1 triệu tấn. Lũy kế 11 tháng, cả sản xuất và tiêu thụ đều tăng trên 11%, nhưng xuất khẩu tiếp tục lao dốc.
Chia sẻ
Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Đại Thắng nhấn mạnh, dự án Trục Đại lộ cảnh quan sông Hồng hướng tới phát triển đồng bộ hạ tầng giao thông, mở rộng không gian đô thị dọc hai bên bờ sông, hình thành các khu chức năng mới gắn với cảnh quan, môi trường và bản sắc văn hóa.
Chia sẻ
Madam Pang đã chia sẻ cảm xúc sau thất bại của U22 Thái Lan trên sân nhà trước U22 Việt Nam.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
