Nguyễn Quang Trị, Chủ tịch Hội Di sản tỉnh Bến Tre
Thứ hai, ngày 22/08/2022 08:00 GMT+7
Bình luận
0
Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh tên thật là Nguyễn Thị Khuê, sinh ngày mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864) tại huyện Ba Tri, tỉnh Bến Tre.
Cho đến bây giờ, tên tuổi, năm sinh, năm mất của bà vẫn được thể hiện khác nhau trên nhiều sách, báo. Tấm bia mộ của bà được dựng lên từ năm 1959, đến nay, cũng còn nhiều ý kiến khác nhau.
Bia mộ Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh. Ảnh: Q. trị
Hiện trạng nội dung bia mộ được gói gọn những từ như sau: Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh; Nhũ danh Nguyễn Ngọc Khuê. Hưởng thọ 58 tuổi. Từ trần ngày 12 tháng 12 năm Tân Dậu 1922.
Bên trái, có ghi hai dòng thơ thẳng đứng song song: “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”.
Trước hết, nói về tên của bà. Theo Gia phả Nguyễn Chi Thế Phổ (阮枝世譜) thì các con của cụ Nguyễn Đình Chiểu với bà Lê Thị Điền gồm có: Nguyễn Thị Hương (1855); Nguyễn Đình Chúc (1858); Nguyễn Thị Xuyến (1861); Nguyễn Thị Khuê (1864); một người con mất sớm (khuyết danh); Nguyễn Đình Chiêm (1869); Nguyễn Đình Ngưỡng (1872) mất sớm.
Vậy tên thật của bà chính là Nguyễn Thị Khuê. Nhưng trên bia mộ ghi là Nguyễn Ngọc Khuê, còn bia ở khu nhà cũ (thị trấn Ba Tri) ghi là Nguyễn Thị Ngọc Khuê. Vì sao vậy?
Theo Hán Việt Từ Điển của Đào Duy Anh, trang 471, Khuê (圭) (tức là hòn ngọc trên tròn dưới vuông, hoặc trên nhọn dưới vuông). Trường hợp của bà Khuê, tên hình thành một bên chữ “Ngọc” (玉), một bên chữ “Khuê” (圭). Nếu đọc rời ra hai bộ thì có hai từ “Ngọc Khuê”; nếu đọc gộp lại làm một từ cũng gọi là “Khuê” (珪).
Vấn đề ở đây là “nhũ danh” (tức tên đặt khi mới đẻ) chỉ có thể là Nguyễn Thị Khuê mà thôi! (không gọi Nguyễn Ngọc Khuê hoặc Nguyễn Thị Ngọc Khuê).
Cũng có một số bài báo cho rằng tên thật của bà là Nguyễn Xuân Khuê hoặc Nguyễn Thị Xuân Khuê? Phần này, trước đây, học giả Hồ Hữu Tường đã có phân tích: “Một nhà nho (như cụ Nguyễn Đình Chiểu) không thể nào lấy chữ “Xuân Khuê” (có nghĩa là “cái hĩm”, tức “âm hộ”) mà đặt tên cho con gái mình” (Tạp chí Bách Khoa số 382, ra ngày 30-11-1972). Đây cũng là cơ sở để ta xem xét từ “Xuân Khuê” được gán cho bà.
Ngoài ra vẫn còn không ít nơi (tỉnh, thành bạn) ngộ nhận tên tự của bà Sương Nguyệt Anh là Sương Nguyệt Ánh? (kể cả tên đường, tên trường). Vấn đề này, thiết nghĩ không có lời giải thích nào hợp lý, hợp tình hơn bằng mượn ý thơ của người cháu ruột (tức bà Nguyễn Thị Long) trong bài “Khóc cô mẫu” để xác định tên tự Nguyệt Anh là đúng.
“Dựng mồ kỷ niệm Nguyệt Anh cô/ Vóc dạng ngày nay biết ở mô?/ Tờ báo Giới Chung còn dấu tích/ Tấm bia liệt nữ nét nào khô/ Sông Tri rày đặng nương hồn phách/ Đất khách từ đây lánh bụi hồ/ Phận cháu Thoại Long lòng kính mến/ Nguyệt Anh cô, hỡi Nguyệt Anh cô!”.
Nếu là Nguyệt Ánh thì ắt bà Nguyễn Thị Long sẽ không gieo vần như bài thơ trên.
Về hai câu thơ trên bia mộ, từ lâu, đã gắn với giai thoại văn học Việt Nam. Rằng, sau khi chồng mất, bà thêm từ “sương” vào bút danh Nguyệt Anh (sương phụ = đàn bà góa) với ngụ ý thủ tiết.
Nhưng dòng đời vẫn chuyển động, vẫn có người muốn “bước tới” với bà, trong số đó có ông Bảy Nguyện ở Mỏ Cày đã “tỏ tình” qua bài thơ tứ tuyệt: Ai về nhắn với Nguyệt Anh cô/ Chẳng biết lòng cô tính thể mô?/ Không phải vãi chùa toan đóng cửa/ Đây hòng gấm ghé bắc cầu ô.
Không chút nao lòng, bà trả lời bằng hai khổ thơ tứ tuyệt, trong đó có 4 câu: Chẳng phải tiên cô cũng đạo cô/ Cuộc đời dâu bể biết là mô?/ Lọng sương dầu rách còn kêu lọng/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô/.
Chẳng hiểu vì sao, trên bia mộ của bà, câu thứ ba được ghi là “Lọng sường dầu rách còn kêu lọng”? Đã qua, không ít người nghĩ rằng, chỉ cần bỏ chữ “g” sau từ “sường” thì xóa được lỗi chính tả (Lọng sườn, sườn lọng). Nhưng vấn đề không phải chỉ ở chỗ chính tả, mà là ở hồn cốt của lời thơ!
Theo học giả Hồ Hữu Tường, khi viết câu thơ trên, nữ sĩ Sương Nguyệt Anh đã vận dụng câu ca dao Nam Bộ tuyệt hay: “Lọng che sương dầu sườn cũng lọng/ Ô bịt vàng dầu trọng cũng ô”. Bà đã bớt đi từ “che”, thay từ “sườn” bằng từ “rách” trong câu thứ nhứt của ca dao. Vì lọng rách rồi thì mới phơi ra sườn. “Lọng sườn dầu rách còn kêu lọng” thì hai chữ “sườn” và “rách” đã trùng ý, tất dư một chữ” (Tạp chí Bách Khoa số 384, ngày 28-12-1972).
Nhận xét này rất tinh tế và càng chí lý khi hiểu ở góc độ sâu xa của từ “sương” - trung trinh, trong sáng, thánh thiện… của bà! Còn ô là cái dù. Ô đồng âm với ô uế, ô nhiễm, ô trọc, ô danh… Một kiểu “chơi chữ” thật tài tình, thật lý thú! Đọc lên hai câu, ta nghe thấm đậm hồn cốt thanh cao, thần thơ lan tỏa!...
Về ngày, tháng, năm sinh và mất của bà vẫn là cái lõi của câu chuyện cần bàn. Căn cứ vào bản gia phả (Nguyễn Chi Thế Phổ) mà hiện nay, chị Âu Dương Thị Yến (cháu cố ngoại của cụ Nguyễn Đình Chiêm) nắm giữ thì ngày, tháng, năm sinh và ngày, tháng, năm mất của bà được ghi như sau:
Phiên âm: Đệ ngũ hàng Nguyễn Thị Khuê. Sinh vu Quý Hợi niên thập nhị nguyệt chấp tứ nhật. Giá vu Mỹ Tho Thạch Hồ xứ nhân thị Nguyễn tính. Vong ư Canh Thân thập nhị nguyệt thập nhị nhật, táng tại Bảo Thuận Mỹ Nhơn thôn. Vong niên ngũ thập bát tuế.
Dịch nghĩa: Hàng thứ năm Nguyễn Thị Khuê. Sinh ngày 24 tháng 12 năm Quý Hợi. Gả cho người họ Nguyễn ở xứ Thạch Hồ, Mỹ Tho. Mất ngày 12 tháng 12 năm Canh Thân, táng tại thôn Mỹ Nhơn, Bảo Thuận. Mất năm 58 tuổi.
Nhưng căn cứ ý kiến của bà 8 Phụng (vào tháng 8-1975) khi trả lời với Nhà thơ Vũ Đình Liên (có Nguyễn Quang Trị cùng nghe), thì: “Chị tôi (tức bà Bảy Long) đã thống nhất với tôi và Mai Huỳnh Hoa lấy ngày mất của cô tôi là 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (chứ không phải năm Canh Thân) và ngày sinh là mùng 1 tháng 2 năm Giáp Tý (chứ không phải năm Quý Hợi)”. Vậy là, cả năm sinh và năm mất đều chênh nhau một năm. Hai bà căn cứ vào ngày, tháng, năm âm lịch để làm cơ sở.
Có điều lạ là, thời điểm năm 1959, lúc cải táng hài cốt nữ sĩ Sương Nguyệt Anh thì gia phả nằm trong tay bà Nguyễn Thị Long. Bà Bảy Long là người rất giỏi chữ Hán Nôm. Nếu bà đã quyết định ngày, tháng, năm sinh và mất thì tại sao không có sự đính chính kịp thời trong gia phả? Và tại sao trên bia mộ bà Sương Nguyệt Anh chỉ có ngày, tháng, năm mất mà không có ngày, tháng, năm sinh?
Dẫu sao, ngày, tháng, năm mất đã được ba người nhà có uy tín (Bảy Long, Tám Phụng, Huỳnh Hoa) xác định trên bia mộ rồi thì không nên bàn cãi nữa! Chỉ nên phiên cho đúng ngày, tháng, năm dương lịch là được. Theo đó, bà Sương Nguyệt Anh mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu, nhằm ngày 9-1-1922.
Còn ngày, tháng, năm sinh, bà Mai Huỳnh Hoa xác định (trong Từ Điển Văn học, bộ mới) ngày 1 tháng 2 là ngày âm, tức ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (qui đổi ra ngày dương là 8-3-1864). Địa chí Bến Tre cũng ghi: sinh ngày 1 tháng 2 năm Giáp Tý (1864).
Từ những cơ sở trên, bia mộ bà Sương Nguyệt Anh có thể hình thành nội dung như sau: Nữ sĩ SƯƠNG NGUYỆT ANH; Nhũ danh NGUYỄN THỊ KHUÊ; Sinh ngày mùng 01 tháng 02 năm Giáp Tý (8/3/1864); Mất ngày 12 tháng Chạp năm Tân Dậu (9/1/1922)
Hai câu thơ cần chỉnh lại một từ: sương
“Lọng sương dầu rách còn kêu lọng,/ Ô bịt vàng ròng cũng tiếng ô”
Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh Danh nhân Nguyễn Đình Chiểu (1-7-1822 - 1-7-2022), thiết nghĩ, nội dung bia mộ của Nữ sĩ Sương Nguyệt Anh vốn nằm trong Khu di tích Quốc gia đặc biệt Mộ và Khu lưu niệm Nguyễn Đình Chiểu cần được tham khảo ý kiến để xác định sớm, tạo sự thống nhất tư liệu về một nữ chủ bút đầu tiên của báo giới Nam Kỳ, phục vụ thiết thực cho công tác giáo dục truyền thống hiện tại và mai sau.
Lần đầu tiên, tại Việt Nam, các nhà khoa học của Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản I (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) đã sản xuất thành công giống cá cam, một loài cá cao cấp trong ngành nuôi trồng thủy sản biển.
Trong cuộc tiếp đón Ninh Bình FC ở vòng 1/8 Cúp Quốc gia, Hải Phòng sớm có lợi thế dẫn trước nhưng bất ngờ để thua ngược 1-2.
Chia sẻ
Công an TP Hà Nội cảnh báo, thời gian qua, xuất hiện thủ đoạn mạo danh ngân hàng tuyển dụng nhân viên online. Sau khi có người đăng ký tuyển dụng, các đối tượng sẽ yêu cầu nạn nhân phải đóng tiền tham gia dự án của ngân hàng rồi chiếm đoạt số tiền đó.
Chia sẻ
Đoàn Văn Hậu khoác áo ĐT Việt Nam đấu Malaysia?; Chính phủ Malaysia sẵn sàng cùng FIFA điều tra FAM; tỷ phú Ả Rập Saudi sẵn sàng chi 1,5 tỷ USD vì Messi; Liverpool tái hiện kỷ lục tồi tệ; HLV Guardiola nhắm mua biệt thự trị giá 13,5 triệu bảng.
Chia sẻ
Chiều 23/11/2025 giờ địa phương (tối cùng ngày, giờ Hà Nội), tại thành phố Johannesburg, Nam Phi, Thủ tướng Phạm Minh Chính tham dự và phát biểu tại Phiên thảo luận III Hội nghị Thượng đỉnh G20.
Chia sẻ
Những ngày qua, Nha Trang oằn mình trong mưa lớn và ngập lụt. Giữa thời điểm khó khăn, "ông trùm truyền thông" một thời Color Man (Điền Quân) đã có những chia sẻ đầy xúc động về tình hình gia đình, công việc và những trăn trở dành cho bà con vùng lũ.
Chia sẻ
Một đơn vị tuyệt mật cực kỳ nguy hiểm của Nga mang tên Rubicon, đặt tại Moscow, đang làm thay đổi cục diện chiến trường bằng drone, biến lợi thế từng thuộc về Ukraine giờ đây thành điểm yếu chí tử, theo CNN.
Chia sẻ
Thay mặt Ban Bí thư, ông Trần Cẩm Tú, Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư đã ký ban hành Quy định số 384-QĐ/TW ngày 19/11/2025 về kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan đảng với các cơ quan, tổ chức khác trong hệ thống chính trị.
Chia sẻ
Tiền đạo Nguyễn Xuân Son đã có màn tái xuất ấn tượng trong đội hình Thép xanh Nam Định, góp phần giúp đội chủ sân Thiên Trường giành chiến thắng 2-0 trước Long An, qua đó tiến vào vòng Tứ kết Cúp Quốc gia 2025/2026.
Chia sẻ
Bộ Công Thương đang dự thảo Nghị định quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực dầu khí, kinh doanh xăng dầu và khí.
Chia sẻ
"Nông dân” của nhà thơ, nhà báo Nguyễn Sĩ Đại được nhà phê bình văn học Phạm Xuân Nguyên gọi là “một bài báo bằng thơ” và là một tác phẩm “mang tính chưng cất, tập trung vào cảm xúc và có tính khái quát cao”.
Chia sẻ
Theo Bộ Công an, giữa lúc mưa lũ miền Trung đang vô cùng khắc nghiệt, mạng xã hội lại tràn ngập những video, hình ảnh AI ngụy tạo thiệt hại, dựng cảnh kêu cứu, thổi phồng mức độ tàn phá.
Chia sẻ
Tử vi ngày mai cho biết, 4 con giáp nhận tiền thưởng cuối năm, các khoản thu nhập phụ khác sẽ nhanh chóng lấp đầy ví tiền, cuộc sống thăng hoa.
Chia sẻ
Ngày 23/11, Phòng An ninh mạng và Phòng chống tội phạm công nghệ cao Công an tỉnh Đắk Lắk phối hợp Công an xã Ea Kar đã làm việc với bà Nguyễn Thị Ngọc V. (trú thôn Tân Yên, xã Ea Ly).
Chia sẻ
Các phương án thay thế kế hoạch mới của Mỹ nhằm chấm dứt xung đột sẽ còn tồi tệ hơn nhiều đối với Ukraine, tờ Responsible Statecraft viết.
Chia sẻ
Công viên và hồ điều hòa CV1 (phường Cầu Giấy, Hà Nội) đã khoác lên mình diện mạo sạch đẹp, thông thoáng hơn sau đợt tổng vệ sinh quy mô.
Chia sẻ
Ngày 23/11, Công an TP Hà Nội cho biết, mới đây Công an phường Cửa Nam tiếp nhận việc một công dân Trung Quốc đến trình báo về việc bị lừa đảo và nhập cảnh trái phép vào Việt Nam.
Chia sẻ
Phòng cảnh sát hình sự Công an TP Đà Nẵng đã khởi tố 14 thanh, thiếu niên liên quan vụ phóng xe tốc độ cao, la hét, dàn hàng ngang trên nhiều tuyến phố gây rối trật tự công cộng trong đêm.
Chia sẻ
Pickleball hiện đang là môn thể thao thu hút người tập luyện và thi đấu từ phong trào tới chuyên nghiệp rất mạnh mẽ tại Việt Nam. Nhưng vẫn là pickleball lại không được đón nhận mặn mà tại châu Âu bằng các môn khác như tennis hay padel.
Chia sẻ
Một cỗ quan tài đá La Mã được bảo tồn gần như nguyên vẹn vừa được phát hiện tại thủ đô Budapest, mở ra cánh cửa hiếm hoi để tìm hiểu cuộc sống của cô gái trẻ bên trong và thế giới mà cô từng sống cách đây khoảng 1.700 năm.
Chia sẻ
Nhà tù Sơn La - “địa ngục trần gian” giữa núi rừng Tây Bắc thời thuộc Pháp, nơi hun đúc ý chí cách mạng, trở thành cái nôi lan tỏa ánh sáng đấu tranh giải phóng dân tộc giữa đại ngàn mênh mông.
Chia sẻ
Tội nhận hối lộ mà Đỗ Hữu Tuấn, nguyên Phó Cục trưởng Cục An toàn thực phẩm bị khởi tố có khung hình phạt cao nhất là 20 năm hoặc tù chung thân.
Chia sẻ
Trương Phi từng tuyên bố sẽ dùng một mũi giáo để đánh bại hoàn toàn Triệu Vân.
Chia sẻ
Trước thiệt hại nghiêm trọng tại Đắk Lắk, nơi còn gần 100.000 khách hàng chưa thể cấp điện trở lại, Tổng công ty Điện lực miền Trung (EVNCPC) đã huy động khẩn cấp hơn 252 cán bộ, kỹ sư, công nhân viên từ các Đội xung kích của 4 Công ty Điện lực: Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng và Quảng Ngãi, cùng Ban chỉ huy tiền phương EVNCPC, tăng cường hỗ trợ xử lý sự cố tại hiện trường.
Chia sẻ
Con đường dẫn vào bản Nậm Sin, xã Mường Nhé, tỉnh Điện Biên được đổ bê tông phẳng phiu, như một giải lụa mềm lặng lẽ băng qua rừng. Ít ai hình dung rằng, đây là nơi sinh sống duy nhất của dân tộc Si La ở tỉnh Điện Biên, một trong những dân tộc ít người nhất của cả nước.
Chia sẻ
Với phong độ ấn tượng cùng việc đã có quốc tịch Việt Nam, nhiều khả năng tiền vệ Đỗ Hoàng Hên sắp được gọi lên ĐT Việt Nam.
Chia sẻ
Đối tượng vô cớ đâm thủng bụng chị bán bánh mì đang mang thai 36 tuần ở Cần Thơ có thể sẽ phải đối mặt với trách nhiệm hình sự, với khung hình phạt nghiêm khắc.
Chia sẻ
Những lùm xùm và tranh cãi bùng lên từ đầu mùa giải Miss Universe 2025 đến nay vẫn chưa hạ nhiệt, dù ngôi vị hoa hậu đã tìm được chủ nhân.
Chia sẻ
Một người đàn ông lớn tuổi ở Thượng Hải, từng nổi tiếng trên mạng vì hình ảnh “đứng chờ tình yêu” mỗi tối, vừa bị phanh phui là con nợ không chịu trả khoản tiền thuê nhà lên tới 27.000 USD và sống trong căn hộ “nhơ nhớp” đầy rác.
Chia sẻ
Đêm nhạc thiện nguyện “Nghĩa tình phương Nam 2025” nhằm gây quỹ hỗ trợ các địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề của mưa lũ miền Trung sẽ diễn ra tối 30/11 tại công viên bờ sông Sài Gòn.
Chia sẻ
Trận lũ lụt được người dân xã Hòa Thịnh, tỉnh Đắk Lắk xem là “đêm lũ lớn nhất trong nhiều năm trở lại đây”. Mưa lớn kéo dài khiến nước lũ dâng nhanh, cuốn trôi nhà cửa, tài sản của nhiều hộ dân. Hai gia đình anh Phạm Văn Hảo và anh Đỗ Như Tưởng là những trường hợp điển hình chịu thiệt hại nặng nề: Nhà bị đánh sập, tài sản trôi sạch, con cái phải được hàng xóm dìu dắt thoát thân trong đêm.
Chia sẻ
Tin tức 
Thế giới 
Nhà nông 
Hội và Cuộc sống 
Đại đoàn kết dân tộc 
Kinh tế 
Thể thao 
Văn hóa - Giải trí 
Xã hội 
Bạn đọc 
Nhà đất 
Media 
Chuyển động Sài Gòn 
Pháp luật 
Dân Việt trò chuyện 
Gia đình 
Đông Tây - Kim Cổ 
Hà Nội hôm nay 
Radio Nông dân 
Doanh nghiệp 
Đăng nhập
