Rừng cây cổ thụ rễ bò như con rắn ở Yên Tử của Quảng Ninh là cây gì mà mấy trăm năm vẫn sừng sững?

Bởi lẽ, vừa ngắm nhìn những hàng cây xích tùng to, toả bóng rợp mát vừa cảm nhận không khí linh thiêng, trầm mặc của vùng đất Phật khi tản bộ dưới hàng tùng cổ là một trải nghiệm đáng nhớ…

Tùng cổ ở Yên Tử vốn được người xưa trồng chứ không phải cây mọc tự nhiên, có lẽ bởi những giá trị văn hoá, tâm linh đặc biệt của nó. 

Thượng toạ Thích Đạo Hiển, Phó Ban trị sự GHPG Quảng Ninh, phân tích: Cây tùng có sức sống hàng nghìn năm, sống được ở những địa hình, khí hậu khắc nghiệt nên được ví như bậc chân nhân quân tử, các nho sĩ sống cuộc đời thanh bạch. Tương truyền, giống xích tùng này vốn chỉ có ở Ấn Độ, sau này được mang sang nước ta và được Phật hoàng Trần Nhân Tông và các tăng sĩ của giáo phái đem trồng ở các di tích, tuyến đường hành hương của Yên Tử.

Hiện nay ở Yên Tử còn rất nhiều xích tùng, đẹp nhất là con đường tùng cổ, với những hàng tùng lớn. Bước chân qua những rễ tùng giống như đang thể nghiệm đi lại trên con đường mà các vị tiền nhân từng đi; vừa đi vừa chiêm nghiệm lại những giá trị bất hủ mà Phật hoàng Trần Nhân Tông và các tổ sư minh triết ở Yên Tử để lại cho chúng ta, giúp chúng ta sống đẹp hơn, xứng đáng với tiền nhân hơn.

Cứu xích tùng cổ

Là loài cây cổ có giá trị đặc biệt như thế nhưng xích tùng ở Yên Tử cũng không tránh khỏi quy luật của thời gian và những tác động từ con người. 

Quần thể cây xích tùng cổ ở Yên Tử theo thống kê trong vòng 10 năm trở lại đây, đã giảm từ 247 cây sống đến nay chỉ còn 237 cây. Đó là những cây chết vì sét đánh, đổ gẫy do mưa bão và sâu bệnh xâm hại. Những cây tùng cổ còn sống cũng gặp nhiều vấn đề như bị sâu bệnh, mối đục ruỗng gốc, ảnh hưởng tới thân, cành…

Tuy nhiên, tác động từ con người lên sức sống của tùng cổ theo các nhà khoa học vẫn là chủ yếu, đặc biệt là ở đường tùng. 

Con đường hành hương đi qua đường tùng cổ trước đây là lối đi duy nhất dành cho du khách khi về với các điểm chùa, tháp của Yên Tử. 

Khoảng chục năm trở lại đây thì lượng khách về Yên Tử ngày càng tăng, mặc dù có thêm tuyến cáp treo đưa du khách lên thẳng khu vực tháp Tổ, chùa Hoa Yên thì hàng năm vẫn có hàng trăm nghìn khách đi qua đường tùng, vô tình có, cố ý có gây tác động có hại lên các cây tùng cổ.

Chỉ quan sát cũng dễ dàng nhận thấy, những bộ rễ tùng nổi trên mặt đất do mưa xói lở, bị người đi giẫm lên làm trơ cả phần lõi…

Chính vì vậy, việc tuyên truyền trực quan thông qua nhiều hình thức đã được Ban Quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử thực hiện tới các du khách thường xuyên từ nhiều năm qua. Bên cạnh đó, họ cũng đã có không ít giải pháp để “chữa bệnh” cho các “lão tùng”. Đồng thời tìm cách nhân giống tùng Yên Tử từ hạt.

Người kiên trì ươm gieo và thành công trong việc ươm giống cây xích tùng này phải kể đến anh Phạm Văn Sự, người có 13 năm công tác tại Yên Tử. 

Trò chuyện với chúng tôi về quá trình nhân giống tùng, anh Sự chia sẻ: Từ năm 2003, tôi bắt đầu thu lượm hạt xích tùng cổ Yên Tử để gieo nhân giống. Hạt nảy mầm đạt 80% nhưng cây lại hay bị thối nõn, thối rễ cho đến năm 2005 - 2008 thì tôi mới thành công trong việc xử lý được bệnh nấm của rễ và lá non. Đến năm 2010, tôi mới chắc chắn và dám báo cáo lãnh đạo đơn vị và thành phố là có thể gieo và phát triển được xích tùng Yên Tử…

Có nguồn giống tốt nhưng để hội đủ các yếu tố cần thiết để “cứu” các “lão tùng” Yên Tử một cách bài bản thì phải cho đến khi Dự án Chăm sóc, bảo tồn các cây xích tùng cổ tại Rừng quốc gia Yên Tử, TP Uông Bí, với tổng vốn trên 26 tỷ đồng, được triển khai.

Ông Nguyễn Đỗ Tuấn, cán bộ phụ trách Đầu tư Xây dựng cơ bản Ban quản lý Di tích và Rừng quốc gia Yên Tử, cho biết: Từ vườn ươm tại nhà của anh Sự, 50 cây xích tùng con từ 7-10 năm tuổi đã được đưa về trồng ở Yên Tử, thay thế những cây xích tùng cổ đã chết. 

Dự án cũng đã và đang thực hiện nhiều nội dung khác nữa, như chăm sóc, “chữa bệnh” cho các cây xích tùng cổ còn lại (cắt tỉa cành chết khô, xử lý sâu bệnh, cắt dây leo, phát quang, tạo không gian dinh dưỡng cho cây…); nâng cấp, cải tạo cơ sở hạ tầng vườn ươm thực vật; gieo ươm 300 cây giống xích tùng; sưu tầm và chăm sóc 50 cây tái sinh tự nhiên.

Với các bộ rễ tùng nổi trên mặt đất, giải pháp của đơn vị thi công là kè lại toàn bộ và phủ đất lên các rễ tùng. Chúng tôi cũng mở thêm đường trúc song song với đường tùng để giảm tải lượng khách lên đường tùng...

 Khuyến khích du lịch có trách nhiệm

Dạo bước trên đường tùng Yên Tử, anh Vũ Thái Sơn, du khách đến từ TP Hạ Long chia sẻ: 10 năm nay, năm nào tôi cũng hành hương về Yên Tử và lần nào cũng chọn đi lối đường tùng.

Đi dưới đường tùng, tôi rất thích vẻ cổ kính, thâm trầm của các cây cổ ở đây. Quan sát, tôi thấy nhiều rễ cây ăn nổi lên mặt đất nên thường tránh giẫm chân hay chọc gậy vào các rễ cây này. Tôi mong đến đời con, cháu mình khi về Yên Tử thấy đường tùng vẫn còn, cây tùng vẫn xanh, sống mãi như thế...

Anh Sơn là một du khách rất có trách nhiệm với di sản, không chỉ yêu mến mà còn biết thể hiện trách nhiệm bằng những việc làm cụ thể, giảm thiểu việc xâm hại lên các cây tùng cổ. Tuy nhiên, không phải du khách nào cũng ý thức hết điều đó như thế. 

Vì vậy, việc khai thác đường tùng cho du lịch văn hoá tâm linh ở Yên Tử, bên cạnh việc tăng cường công tác tuyên truyền nâng cao ý thức du khách, rất cần khuyến khích, ưu tiên phát triển các loại hình du lịch có trách nhiệm hơn.

Công ty CP Phát triển Tùng Lâm hiện đang đi theo hướng này. Trò chuyện với chúng tôi, ông Lê Trọng Thanh, Phó Tổng Giám đốc Công ty CP Phát triển Tùng Lâm, chia sẻ: Sau rất nhiều những cuộc khảo sát, đánh giá, chúng tôi thấy rằng, du khách được đi qua hàng cây xích tùng cổ dưới chân tháp Tổ thì với họ đấy là cơ duyên rất lớn. Thiên nhiên giao hoà trong không gian của Yên Tử tạo cho họ rất nhiều cảm xúc mà không phải nơi nào cũng có được.

Chính vì vậy, khi xây dựng các sản phẩm trải nghiệm cho du khách tại Yên Tử thì chúng tôi lấy chất liệu, hình ảnh, nội dung cao quý của hàng tùng cổ tại đây để xây dựng các sản phẩm, như: Hành hương theo dấu chân Phật hoàng, thiền ca, trà thiền, trà đạo dưới hàng xích tùng cổ... Tất cả quyện lại làm cho giá trị của Yên Tử lan toả hơn.

Nhận thức rõ về giá trị của các cây tùng cổ, công ty đã phát tâm làm các cột bê tông giả gỗ để chống cho các cây bị nghiêng, sâu trong các năm 2003, 2004, 2005, cho đến giờ các cây này vẫn rất khoẻ mạnh. Rồi chúng tôi làm các con đường có bậc đá dễ đi, có lan can vào khu thác Vàng, để du khách có thể khám phá thiên nhiên, hành thiền trên cung đường đó…

Thiết nghĩ, bên cạnh các dự án chăm sóc, bảo tồn xích tùng thì khai thác bền vững các giá trị của tùng cổ cũng góp phần chung tay bảo tồn loài cây quý này của Yên Tử. Tuy nhiên, qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, dự án hiện đang gặp khó khăn về kinh phí.

Ông Nguyễn Đỗ Tuấn cho biết: Dự án kể trên được bố trí kinh phí từ nguồn trích nộp ngân sách nhà nước từ nguồn thu phí tham quan Yên Tử hàng năm. 

Nhưng sau khi chúng tôi tổ chức lựa chọn nhà thầu và ký hợp đồng với đơn vị thi công từ cuối năm 2019, hai năm nay, đại dịch Covid-19 bùng phát và kéo dài, khiến lượng khách tới tham quan Yên Tử giảm sâu, ảnh hưởng rất lớn đến nguồn thu ngân sách đầu tư cho dự án cũng như tiến độ thực hiện dự án.

Vì vậy, đơn vị đã chủ động tuyên truyền về Dự án Chăm sóc, bảo tồn các cây xích tùng trên các phương tiện thông tin đại chúng để thu hút và kêu gọi các nguồn xã hội hóa cho dự án, góp phần gìn giữ, bảo tồn quần thể cây xích tùng cổ Yên Tử cho hôm nay và mai sau...

×