Thổ Dục Hồn - Vương quốc hùng mạnh từng thống trị phía Tây Bắc Trung Hoa, đã biến mất ra sao?

Thổ Dục Hồn - Vương quốc hùng mạnh của người Tiên Ti từng thống trị phía Tây Bắc Trung Hoa, đã biến mất ra sao?

Thổ Dục Hồn, hay còn gọi là Thổ Cốc Hồn, Đột Dục Hồn, là một trong những vương quốc đặc biệt trong lịch sử khu vực Tây Bắc Trung Hoa, hình thành trên cơ sở các bộ tộc Tiên Ti di cư về phía Tây. Trong suốt gần bốn thế kỷ tồn tại, từ năm 285 đến năm 670, Thổ Dục Hồn không chỉ tạo dựng được một quốc gia hùng mạnh với lãnh thổ rộng lớn mà còn đóng vai trò trung tâm trong các hoạt động giao lưu thương mại và văn hóa trên Con đường tơ lụa. Song song với thời kỳ huy hoàng là những bi kịch chính trị, xung đột quân sự và sự chia rẽ nội bộ, để rồi cuối cùng vương quốc này bị cuốn vào vòng xoáy lịch sử, tan rã và bị tiêu diệt.

Nguồn gốc Thổ Dục Hồn gắn với nhân vật Mộ Dung Thổ Dục Hồn – trưởng tử của thiền vu Mộ Dung Thiệp Quy, thủ lĩnh bộ lạc Mộ Dung thuộc dân Tiên Ti. Khi bộ lạc Tiên Ti tan rã, Mộ Dung Thổ Dục Hồn cùng tộc nhân di cư về phía Tây, vượt Hoàng Hà, tiến vào vùng đất Kỳ Liên Sơn và hồ Thanh Hải. Vùng đất này khi ấy là nơi cư trú của hơn một trăm bộ lạc Khương vốn phân tán, không chịu sự thống trị tập trung nào. Bằng sức mạnh quân sự và tài năng lãnh đạo, ông đã nhanh chóng khuất phục họ, đặt nền móng cho vương quốc Thổ Dục Hồn vào khoảng cuối thế kỷ III. Từ những bước đi ban đầu đó, một quốc gia du mục đã hình thành, với trung tâm là đồng cỏ phì nhiêu quanh hồ Thanh Hải.

Thổ Dục Hồn đạt đến thời kỳ phát triển hưng thịnh vào thế kỷ IV và V. Các đời con cháu Mộ Dung Thổ Dục Hồn tiếp tục mở rộng lãnh thổ, đánh bại các nước Tây Tần, Hạ, thu phục thêm các bộ tộc Tiên Ti khác như Thanh Hải, Thốc Phát, Khất Phục, Hách Liên. Đô thành được dời về phía Tây hồ Thanh Hải, biến nơi đây thành trung tâm chính trị và quân sự quan trọng. Ở thời kỳ cực thịnh, lãnh thổ của Thổ Dục Hồn kéo dài từ Thanh Hải, Cam Túc, Ninh Hạ, phía Bắc Tứ Xuyên, Đông Thiểm Tây đến phía Nam Tân Cương và nhiều phần của Tây Tạng. Đế quốc này trải dài hơn 1.500 km theo chiều Đông – Tây và khoảng 1.000 km theo chiều Bắc – Nam, thống nhất một vùng rộng lớn mà trước đó chưa từng có thế lực nào kiểm soát. Với dân số ước tính lên tới hơn 3 triệu người, Thổ Dục Hồn trở thành trung tâm quyền lực lớn ở phía Tây Trung Hoa, lần đầu tiên thống nhất khu vực Tây Bắc vốn đầy chia rẽ.

Không chỉ mạnh về quân sự, Thổ Dục Hồn còn phát triển kinh tế và thương mại. Họ kiểm soát tuyến phía Nam của Con đường tơ lụa, nối liền Trung Nguyên với Trung Á và Tây Vực. Nhờ đó, vương quốc này trở thành điểm trung chuyển hàng hóa, từ lụa, trà, gốm sứ của phương Đông đến ngọc, ngựa và các sản vật của phương Tây. Cùng với trao đổi thương mại, sự giao lưu văn hóa, tôn giáo cũng diễn ra mạnh mẽ. Phật giáo, từ Ấn Độ truyền sang, đã đi qua con đường này để đến Trung Quốc và trở thành một phần của đời sống tinh thần cư dân khu vực.

Tuy nhiên, sự hùng mạnh của Thổ Dục Hồn cũng khiến họ phải đối mặt với nhiều thế lực lớn. Trong thời Nam Bắc triều, họ lợi dụng tình trạng phân liệt giữa các triều đình để mở rộng thế lực, có lúc tấn công cả lãnh thổ nhà Tùy. Song sau khi Tùy thống nhất Trung Hoa vào năm 589, Thổ Dục Hồn phải lựa chọn hòa hiếu. Mối quan hệ giữa hai nước vừa có hợp tác vừa có đối đầu, khi thì thần phục, khi thì nổi dậy. Sự kiện năm 608 khi quân Thiết Lặc, dưới sự sắp đặt của quan Tùy là Bùi Củ, đánh bại quân Thổ Dục Hồn đã đánh dấu bước ngoặt suy yếu. Dù có lúc họ giành lại được lãnh thổ, song trước sức mạnh quân sự và sự quyết đoán của Tùy Dạng Đế, Thổ Dục Hồn buộc phải rút lui nhiều lần. Sang đến đầu thời Đường, vương quốc này đã suy yếu rõ rệt.

Nguyên nhân quan trọng khiến Thổ Dục Hồn dần đi xuống không chỉ do sức ép từ bên ngoài mà còn bởi sự chia rẽ nội bộ. Các phe phái thân Đường và thân Thổ Phồn ngày càng mâu thuẫn, dẫn đến sự bất đồng trong chiến lược đối ngoại. Trong khi đó, Thổ Phồn – một thế lực mới nổi ở Tây Tạng dưới sự lãnh đạo của Tùng Tán Cán Bố – đang trên đà mở rộng mạnh mẽ. Từ sau năm 634, quân Thổ Phồn liên tục đánh bại Thổ Dục Hồn, chiếm nhiều lãnh thổ ở phía Nam Cam Túc và Thanh Hải. Việc Đường gả công chúa cho Tùng Tán Cán Bố càng khiến vị thế của Thổ Dục Hồn thêm bấp bênh, trở thành mục tiêu bị kẹp giữa hai cường quốc.

Bước ngoặt cuối cùng đến khi quân Thổ Phồn hợp sức với phe thân Tạng trong nội bộ Thổ Dục Hồn, mở cuộc tấn công lớn. Trận Đại Phi Xuyên là đòn chí mạng, khi quân Đường phối hợp cùng Thổ Dục Hồn bị phục kích và thất bại nặng nề. Đây không chỉ là tổn thất quân sự mà còn chấm dứt hy vọng phục hồi của Thổ Dục Hồn. Sau thất bại ấy, đất nước nhanh chóng tan rã. Một số thủ lĩnh rút về phía Đông lập vương quốc nhỏ, số khác di tản về phía Tây, nhưng quyền lực trung ương đã hoàn toàn biến mất. Đến giữa thế kỷ VII, toàn bộ lãnh thổ Thổ Dục Hồn rơi vào tay Thổ Phồn, đánh dấu sự sụp đổ hoàn toàn của vương quốc từng xưng bá Tây Bắc.

Sự sụp đổ của Thổ Dục Hồn kéo theo một cuộc lưu vong lớn của người Tiên Ti. Họ tản mát khắp nơi, từ Tây Bắc đến miền Trung và miền Đông Trung Quốc. Một số hòa nhập vào các triều đại mới, một số lập nên những chính thể nhỏ, trong đó đáng kể nhất là sự hình thành của nước Tây Hạ vào thế kỷ XI – một quốc gia Tiên Ti kế tục phần nào truyền thống và sức mạnh của Thổ Dục Hồn, tồn tại cho đến khi bị Mông Cổ chinh phục vào thế kỷ XIII.

Nhìn lại, Thổ Dục Hồn là minh chứng điển hình cho sự thăng trầm của các quốc gia du mục trong lịch sử Á – Âu. Từ một nhóm di cư nhỏ, họ vươn lên xây dựng một vương quốc rộng lớn, kiểm soát tuyến thương mại huyết mạch, định hình cục diện chính trị Tây Bắc Trung Hoa suốt nhiều thế kỷ. Nhưng cũng chính vì dựa vào sức mạnh quân sự và thiếu nền tảng ổn định lâu dài, cùng với sự chia rẽ nội bộ và áp lực ngoại bang, Thổ Dục Hồn không tránh khỏi kết cục bị cuốn phăng trong cơn lốc của lịch sử.

×