"Thủ phủ" trồng cây ăn quả trên đất dốc, Sơn La đang tiến tới trung tâm chế biến rau quả hàng đầu Việt Nam

Cuộc "cách mạng" trên đất dốc

Cách đây chừng một thập kỷ, nhắc đến Sơn La, người ta thường nghĩ ngay đến cây ngô, cây sắn trên đất dốc. Cây ngô, sắn dù là "cứu cánh" cho an ninh lương thực, nhưng cũng là tác nhân chính gây ra xói mòn, rửa trôi, khiến đất đai ngày một bạc màu. Vòng luẩn quẩn "trồng cây – phá rừng – đói nghèo" cứ đeo bám dai dẳng cuộc sống của hàng vạn hộ đồng bào dân tộc thiểu số.

Ông Lò Xuân Hồ, bản Phiêng Bay, xã Mường Chiên, nhớ lại: "Ngày xưa cả quả đồi này chỉ có ngô, sắn thôi. Làm quần quật cả năm, trừ chi phí giống, phân bón ra cũng chẳng còn lại được bao nhiêu. Mưa to thì lo sạt lở, nắng hạn thì lo cây chết cháy. Cái nghèo nó cứ bám riết lấy mình".

Nỗi trăn trở của ông Hồ cũng là bài toán lớn mà lãnh đạo tỉnh Sơn La phải đối mặt. Với hơn 80% diện tích là đồi núi dốc, việc tiếp tục bám víu vào cây lương thực ngắn ngày không chỉ kém hiệu quả về kinh tế mà còn hủy hoại môi trường. Một con đường mới, một tư duy mới là yêu cầu cấp thiết.

Và "hạt mầm" của sự thay đổi đã được gieo vào năm 2015, khi Ban Thường vụ Tỉnh ủy Sơn La ban hành nghị quyết, xác định trồng cây ăn quả trên đất dốc là khâu đột phá chiến lược. Đây là kết quả của sự nghiên cứu kỹ lưỡng, nhận thấy tiềm năng to lớn về khí hậu, thổ nhưỡng mà thiên nhiên đã ban tặng cho mảnh đất Sơn La.

Cây ăn quả không chỉ cho giá trị kinh tế cao gấp nhiều lần cây ngô, mà bộ rễ của nó còn giúp giữ đất, giữ nước, phủ xanh đất trống, đồi trọc và giải quyết tận gốc vấn đề môi trường.

Một chủ trương đúng, muốn đi vào cuộc sống cần những chính sách "mồi" đủ mạnh. Sơn La đã làm rất tốt điều này. Hàng loạt cơ chế, chính sách hỗ trợ về giống, vốn, kỹ thuật, liên kết sản xuất, cải tạo vườn tạp… đã được ban hành. Tỉnh đã thực hiện một cuộc tổng rà soát, quy hoạch lại toàn bộ diện tích đất nông nghiệp, chuyển đổi những vùng trồng cây công nghiệp, cây lương thực hiệu quả thấp sang cây ăn quả.

Kết quả của cuộc "cách mạng" trên đất dốc đã được đo đếm bằng những con số biết nói. Đến nay, tổng diện tích cây ăn quả và cây sơn tra toàn tỉnh ước đạt 85.050 ha, tăng 219% so với năm 2016, sản lượng tăng 332%. Sơn La từ một tỉnh thuần nông, tự cung tự cấp đã vươn lên trở thành một trong những vựa trái cây lớn nhất của cả nước.

Những "thủ phủ" cây ăn quả đã hình thành như xoài và nhãn ở Sông Mã, Mai Sơn; mận hậu ở Mộc Châu, Yên Châu; cam, bưởi ở Phù Yên... Đặc biệt, tỉnh đã xây dựng thành công 59 sản phẩm OCOP chất lượng cao, chủ yếu được sản xuất và chế biến từ trái cây. Những container xoài, nhãn, chanh leo mang thương hiệu Sơn La đã chính thức vượt biển, chinh phục các thị trường khó tính như EU, Mỹ, Úc, Nhật Bản, Trung Quốc...

Câu chuyện của ông Hồ là một minh chứng sống động. Được cán bộ khuyến nông vận động, hỗ trợ kỹ thuật, ông đã mạnh dạn chuyển đổi 1,5 ha đất trồng ngô, sắn sang trồng 1.500 cây bơ, mận hậu, xoài, mận tam hoa...

"Mấy năm đầu cũng vất vả, phải học hỏi nhiều. Nhưng giờ thì khác rồi. Mỗi năm thu hoạch mận, trừ hết chi phí, gia đình tôi cũng thu nhập gần 200 triệu đồng. Có tiền, tôi xây được nhà mới, cho con cái đi học đàng hoàng. Cuộc sống bây giờ so với trước kia đúng là một trời một vực", ông Hồ phấn khởi nói.

Khát vọng trở thành trung tâm chế biến, xuất khẩu rau quả hàng đầu cả nước

Theo thống kê, toàn tỉnh Sơn La hiện có 17 nhà máy và 543 cơ sở chế biến nông sản… Tuy đạt nhiều kết quả tích cực, song vùng trồng cây ăn quả của tỉnh vẫn đứng trước không ít khó khăn, như chất lượng nguyên liệu chưa đồng đều, sản xuất manh mún, liên kết chuỗi còn lỏng lẻo. Tỷ lệ nông sản đưa vào chế biến còn thấp, mới đạt dưới 10%, phần lớn vẫn tiêu thụ tươi, phụ thuộc vào thương lái.

Ngoài ra, công nghệ bảo quản, chế biến sâu chưa tương xứng; hạ tầng logistics, kho lạnh, giao thông kết nối còn hạn chế. Việc áp dụng khoa học-công nghệ, cơ giới hóa trong canh tác, thu hoạch vẫn chưa phổ biến, dẫn đến năng suất và chất lượng sản phẩm chưa ổn định. Tình trạng “được mùa, rớt giá” vẫn xảy ra ở một số loại quả do chưa làm tốt công tác dự báo thị trường, quy hoạch vùng nguyên liệu còn thiếu đồng bộ…

Trước những khó khăn trên, Sơn La đang tập trung triển khai nhiều giải pháp mang tính chiến lược để xây dựng vùng trồng cây ăn quả theo hướng tập trung, bền vững, ứng dụng công nghệ cao, gắn với công nghiệp chế biến và thị trường tiêu thụ; đang tập trung quy hoạch vùng chuyên canh, gắn với công nghiệp chế biến.

Phấn đấu đến hết năm 2025 sẽ hình thành 10 vùng cây ăn quả ứng dụng công nghệ cao, gồm: Xoài, nhãn, mận, na và cây có múi… Các vùng này sẽ được đầu tư hạ tầng, áp dụng đồng bộ quy trình VietGAP, GlobalGAP, tiến tới nông nghiệp hữu cơ, tạo nguyên liệu ổn định cho các nhà máy chế biến.

Ông Vũ Tiến Đĩnh, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết: Tỉnh đang tiếp tục rà soát quy hoạch các khu, cụm công nghiệp tại xã Mai Sơn, Vân Hồ và các xã khác, ưu tiên bố trí quỹ đất cho các dự án chế biến, bảo quản, đóng gói nông sản, từng bước giảm tình trạng “dư thừa nguyên liệu mùa vụ”.

Sơn La quan tâm đưa vào sản xuất các giống cây ăn quả rải vụ, trái vụ như xoài, nhãn, cam, mận, dứa… bảo đảm cung ứng quanh năm, tránh dồn ứ vào chính vụ. Mục tiêu đến hết 2025, diện tích cây ăn quả rải vụ đạt 8.000 ha, sản lượng khoảng 85.000 tấn. Tỉnh cũng đang tập trung chuyển mạnh từ mô hình “chuỗi cung ứng” sang “chuỗi giá trị ngành hàng”; trong đó liên kết nhà nông-doanh nghiệp được coi là nòng cốt. Các hợp tác xã, doanh nghiệp đóng vai trò trung gian tổ chức sản xuất theo hợp đồng, gắn kết với hệ thống phân phối trong và ngoài nước.

Tỉnh đặt mục tiêu đến hết năm 2025 sẽ quản lý sản xuất theo mã số vùng trồng khoảng 15.000 ha cây ăn quả, đủ điều kiện xuất khẩu sang các thị trường khó tính như Mỹ, EU, Australia, Nhật Bản, Trung Quốc… Đồng thời, tiếp tục xây dựng, bảo hộ thương hiệu, chỉ dẫn địa lý cho các loại quả đặc sản như nhãn Sông Mã, xoài Yên Châu, mận hậu Mộc Châu, cam Phù Yên. Tập trung đẩy mạnh công nghiệp chế biến và logistics; phát triển mô hình nông nghiệp sinh thái, hữu cơ, kết hợp du lịch; đào tạo nhân lực, tăng cường khoa học công nghệ…

Với tầm nhìn đến năm 2030, Sơn La đặt mục tiêu xây dựng các vùng nguyên liệu cây ăn quả bền vững, quy mô lớn, sản lượng hàng triệu tấn, trở thành trung tâm chế biến, xuất khẩu rau quả hàng đầu cả nước. Các sản phẩm chủ lực như xoài, nhãn, mận, chanh leo, dứa, cây có múi sẽ tiếp tục được đầu tư đồng bộ từ sản xuất đến chế biến và tiêu thụ. Theo đó, tỉnh xác định rõ phải luôn gắn chặt với quan điểm “Phát triển bền vững, hài hòa lợi ích kinh tế với bảo vệ môi trường, nâng cao đời sống người dân, góp phần xây dựng nông thôn mới và bảo đảm an ninh biên giới”.

×