Xã Thượng Quan chuyển mình từ Chương trình Mục tiêu quốc gia: Từ giữ rừng, làm đường đến mở lối sinh kế cho vùng cao

Địa bàn đặc thù, xuất phát điểm nhiều thách thức

Nằm biệt lập giữa những dãy núi cao giáp ranh tỉnh Cao Bằng, xã Thượng Quan (tỉnh Thái Nguyên) được xem là một trong những địa bàn khó khăn bậc nhất của tỉnh. Với hơn 99% dân số là đồng bào dân tộc thiểu số, tỷ lệ hộ nghèo còn ở mức cao, hạ tầng thiếu đồng bộ, bài toán phát triển kinh tế - xã hội nơi đây chưa bao giờ là dễ.

Trong bối cảnh đó, Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi năm 2025 đã trở thành “đòn bẩy” quan trọng, từng bước tạo ra những chuyển động mới trên vùng đất đặc thù này.

Theo báo cáo của UBND xã Thượng Quan, xã có diện tích tự nhiên 154,86 km² với 3.753 nhân khẩu, phân bố tại 13 thôn, chủ yếu là đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Dao và Mông. Sau khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, Thượng Quan giữ nguyên địa giới và tổ chức bộ máy do điều kiện địa lý biệt lập, khó kết nối. Đây cũng là lý do xã được xác định là địa bàn “đặc thù” trong triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia.

Kinh tế của xã chủ yếu dựa vào sản xuất nông – lâm nghiệp, trong khi công nghiệp, dịch vụ gần như chưa phát triển. Tỷ lệ hộ nghèo lên tới 54,24%, hộ cận nghèo chiếm hơn 10%, thể hiện rõ những khó khăn kéo dài của địa bàn vùng cao này. Tuy nhiên, chính từ điểm xuất phát thấp, các chính sách của Chương trình Mục tiêu quốc gia đã phát huy rõ vai trò “đúng và trúng”, tập trung vào những nhu cầu thiết yếu nhất của người dân.

Nguồn lực lớn cho một địa bàn khó

Năm 2025, tổng nguồn vốn thực hiện Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn xã Thượng Quan đạt hơn 17,3 tỷ đồng, trong đó vốn đầu tư hơn 6,7 tỷ đồng, vốn sự nghiệp hơn 10,6 tỷ đồng. Đây là nguồn lực rất lớn đối với một xã vùng cao, tạo điều kiện để địa phương triển khai đồng thời nhiều dự án từ nhà ở, sinh kế, hạ tầng đến văn hóa – xã hội.

Đến thời điểm kiểm tra, xã đã giải ngân hơn 3,48 tỷ đồng, chủ yếu tập trung vào các công trình hạ tầng và một số nội dung sản xuất, bảo vệ rừng. Dù tỷ lệ giải ngân vốn sự nghiệp còn thấp, song trong bối cảnh địa bàn rộng, dân cư thưa, hạ tầng thông tin còn hạn chế, đây là nỗ lực đáng ghi nhận của chính quyền cơ sở.

Nhà ở cho hộ nghèo: Nền tảng an cư để thoát nghèo

Một trong những điểm sáng rõ nét nhất trong năm 2025 của xã Thượng Quan là việc triển khai Dự án 1 về hỗ trợ nhà ở. Từ nguồn vốn 484 triệu đồng, xã Thượng Quan đã hoàn thành xây dựng và giải ngân 11/11 căn nhà cho hộ nghèo. Những căn nhà mới không chỉ giúp người dân có chỗ ở kiên cố, an toàn trước mưa lũ, mà còn tạo tâm thế ổn định để họ yên tâm phát triển kinh tế, vươn lên thoát nghèo bền vững.

Giữ rừng để tạo sinh kế lâu dài

Với địa hình chủ yếu là rừng núi, Thượng Quan xác định phát triển lâm nghiệp bền vững là hướng đi chiến lược. Tiểu dự án phát triển kinh tế nông – lâm nghiệp gắn với bảo vệ rừng đã được triển khai trên quy mô lớn, với 522 hộ dân tham gia khoán bảo vệ hơn 6.383 ha rừng. Các hợp đồng giao khoán đã được ký kết đầy đủ, nghiệm thu và giải ngân dự kiến hoàn thành trong tháng 12/2025.

Song song với đó, xã còn hỗ trợ trồng rừng sản xuất và lâm sản ngoài gỗ cho 5 hộ dân với diện tích hơn 25 ha, hỗ trợ phân bón kịp thời, giúp người dân yên tâm đầu tư dài hạn. Đáng chú ý, chính sách hỗ trợ gạo trong thời gian bảo vệ và phát triển rừng đã đến với 113 hộ, với hơn 19 tấn gạo được cấp phát, góp phần bảo đảm an sinh cho các hộ tham gia giữ rừng.

Sinh kế mới từ chăn nuôi cộng đồng

Một hướng đi mới đang được Thượng Quan triển khai là các dự án phát triển sản xuất theo hình thức cộng đồng, tập trung vào chăn nuôi đại gia súc. Trong năm 2025, xã xây dựng và phê duyệt 6 dự án chăn nuôi, chủ yếu là nuôi ngựa sinh sản và trâu sinh sản, với sự tham gia của hàng chục hộ nghèo và cận nghèo tại các thôn Ma Nòn, Nà Kéo, Bằng Lãng, Pác Đa, Cốc Lùng.

Dù các dự án đang trong giai đoạn hoàn thiện hồ sơ, mua sắm con giống, song mô hình này được kỳ vọng sẽ tạo sinh kế bền vững, phù hợp điều kiện tự nhiên và tập quán sản xuất của đồng bào vùng cao, góp phần giảm nghèo trong những năm tới.

Hạ tầng từng bước được “đánh thức”

Bên cạnh sinh kế, hạ tầng thiết yếu tiếp tục là lĩnh vực được ưu tiên. Trong năm 2025, xã Thượng Quan triển khai công trình Nhà sinh hoạt cộng đồng thôn Nà Pò, giải ngân gần như toàn bộ vốn được giao. Công trình đường Sáo Sào – Tềnh Kiết với tổng mức đầu tư hơn 5,4 tỷ đồng đang được thi công, đã giải ngân gần 42%, hứa hẹn cải thiện đáng kể khả năng kết nối, đi lại của người dân.

Ngoài ra, nhiều tuyến kênh mương, công trình thủy lợi được duy tu, bảo dưỡng, góp phần đảm bảo nước tưới phục vụ sản xuất nông nghiệp, yếu tố sống còn đối với vùng cao.

Kỳ vọng cho chặng đường tiếp theo

Để các dự án phát huy hiệu quả, UBND xã Thượng Quan kiến nghị các cấp tiếp tục quan tâm tổ chức tập huấn, hướng dẫn cụ thể hơn cho cơ sở trong việc triển khai, nhất là các nội dung mới được phân cấp về xã. Đây được xem là giải pháp then chốt để Chương trình Mục tiêu quốc gia đi sâu hơn vào đời sống người dân vùng cao.

Có thể khẳng định, năm 2025 chưa phải là năm “bứt phá” mạnh mẽ của Thượng Quan, nhưng là năm đặt nền móng quan trọng. Từ những căn nhà mới, cánh rừng được giữ gìn, đến các mô hình sinh kế đang hình thành, Chương trình Mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đang từng bước mở ra hướng phát triển bền vững cho xã vùng cao đặc thù này, nơi hành trình thoát nghèo vẫn còn nhiều gian nan nhưng đã có những tín hiệu tích cực từ chính sách đúng đắn và sự vào cuộc đồng bộ của chính quyền và người dân.

×