Xây dựng lớp nông dân chuyên nghiệp - trung tâm của chuỗi nông sản xanh, hệ sinh thái xanh

Chuỗi giá trị xanh - xu thế tất yếu

Theo TS. Đào Xuân Hưng, Tổng Biên tập Tạp chí Nông nghiệp và Môi trường, phát triển chuỗi giá trị xanh là xu hướng tất yếu và là nhiệm vụ chiến lược trong tiến trình chuyển đổi nông nghiệp theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững. Chuỗi giá trị xanh không chỉ giúp giảm phát thải và bảo vệ môi trường, mà còn tạo nền tảng để nâng cao giá trị gia tăng cho nông sản, xây dựng thương hiệu quốc gia và tăng cường sức cạnh tranh trong bối cảnh thị trường quốc tế ngày càng yêu cầu tiêu chuẩn cao.

"Liên kết vùng sẽ hình thành các vùng nguyên liệu tập trung, đồng bộ; thúc đẩy chế biến sâu, tối ưu hóa logistics và giảm thất thoát sau thu hoạch và là nền tảng quan trọng để phát triển chuỗi giá trị xanh sẽ góp phần thúc đẩy sản xuất nông nghiệp giảm phát thải; nâng cao chất lượng và giá trị sản phẩm thông qua chuẩn hóa quy trình và truy xuất nguồn gốc; mở rộng thị trường xuất khẩu, đặc biệt là những thị trường cao cấp ưu tiên sản phẩm bền vững; phát triển kinh tế nông thôn ổn định, nâng cao thu nhập cho nông dân, đồng thời tiến gần hơn mục tiêu phát thải ròng bằng “0” theo định hướng phát triển bền vững", TS. Đào Xuân Hưng khẳng định và nhấn mạnh, để đạt được những mục tiêu này, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước, doanh nghiệp, nhà khoa học, hợp tác xã và người nông dân; đồng thời phải đẩy mạnh chuyển giao công nghệ, hoàn thiện cơ chế liên kết vùng và khuyến khích đổi mới sáng tạo.

Đồng quan điểm, TS.Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách nông nghiệp và môi trường nhấn mạnh, chuỗi giá trị xanh trong nông nghiệp là mọi quá trình sản xuất, thu hoạch, chế biến, vận chuyển, phân phối đến tiêu dùng và xử lý chất thải đều được tổ chức giảm tác động môi trường, tiết kiệm tài nguyên và phát thải thấp, đảm bảo sinh kế bền vững cho nông dân.

"Việt Nam đã cam kết với thế giới thực hiện Net-zero vào năm năm 2050; Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh 2021-2030, tầm nhìn 2050 (ban hành theo Quyết định 1658/QĐ-TTg năm 2021 của Thủ tướng Chính phủ: Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn bền vững đến 2030, tầm nhìn 2050 (theo Quyết định số 150/QĐ-TTg); các đề án phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam; đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp; đề án sản xuất giảm phát thải lĩnh vực trồng trọt,... đều đang hướng đến mục tiêu sản xuất xanh", TS.Trần Công Thắng nói.

Tuy nhiên, theo TS.Trần Công Thắng, việc phát triển các chuỗi giá trị xanh tại Việt Nam còn hạn chế do q uy mô diện tích, sản lượng, số hộ nông dân tham gia liên kết còn ít; quy mô liên kết của doanh nghiệp, HTX còn nhỏ; chưa nhiều HTX, doanh nghiệp thực hiện liên kết; nhiều liên kết thiếu bền vững, thay đổi đối tác, không thực hiện đúng HĐ, năm thực hiện năm không...

Xây dựng nông dân chuyên nghiệp, trung tâm của sản xuất xanh

Để đẩy mạnh các chuỗi sản xuất xanh, TS. Trần Công Thắng cho rằng, phải đẩy mạnh xây dựng thế hệ nông dân chuyên nghiệp, những người biết nắm vững quy trình sản xuất xanh, đáp ứng yêu cầu truy xuất – chứng nhận quốc tế, từ đó tổ chức sản xuất thông qua HTX nòng cốt – tổ nhóm nông dân chuyên nghiệp; đồng hành cùng doanh nghiệp để mở rộng thị trường và tăng giá trị gia tăng; tăng thu nhập, giảm rủi ro, nâng cao chất lượng sống nông thôn.

TS.Trần Công Thắng cũng đề xuất cần tăng cường đầu tư hạ tầng số, thủy lợi, năng lượng sạch cho nông nghiệp; hỗ trợ thanh niên khởi nghiệp, chuyển đổi số trong nông nghiệp; khuyến khích doanh nghiệp xây dựng vùng nguyên liệu xanh; cần có chính sách tài chính xanh…

Trong khi đó, PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà - Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu cho rằng, trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, lan truyền theo không gian vùng và tác động mạnh đến sản xuất nông nghiệp, liên kết vùng trở thành yêu cầu tất yếu và là trụ cột của phát triển nông nghiệp xanh. Chỉ khi các địa phương phối hợp trên nền tảng dữ liệu chung, thông tin khí hậu thống nhất và quy hoạch liên thông theo lưu vực – sinh thái, nông nghiệp mới có thể nâng cao năng lực chống chịu, giảm thiểu tổn thất do thiên tai và duy trì sinh kế bền vững cho người dân.

"Liên kết vùng không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực đất – nước – khí hậu, mà còn tạo điều kiện hình thành vùng nguyên liệu lớn, củng cố chuỗi cung ứng xanh và tăng cường khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam trong thị trường quốc tế. Đồng thời, đây cũng là cơ sở để triển khai quản trị rủi ro khí hậu chủ động, tích hợp bản đồ hạn – mặn, ngập úng và bản đồ rủi ro khí hậu vào các quyết định phát triển kinh tế – xã hội, phù hợp với yêu cầu duy trì an ninh lương thực và an toàn môi trường trong dài hạn.

Quan trọng hơn, liên kết vùng là nền tảng cho việc chuyển đổi mô hình tăng trưởng nông nghiệp theo hướng phát thải thấp và kinh tế tuần hoàn, dựa trên các giải pháp công nghệ hiện đại, dữ liệu khí hậu chất lượng cao và cơ chế phối hợp đa ngành – đa cấp. Việc phát triển nông nghiệp xanh vì vậy không chỉ là xu hướng, mà còn là điều kiện để Việt Nam đáp ứng các cam kết quốc tế về khí hậu và phát triển bền vững", PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà nhấn mạnh.

Đại diện Liên minh HTX Việt Nam đề xuất một số định hướng, giải phápnhân rộng thành công mô hình HTX xanh. Một là, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ, trong đó Nhà nước giữ vai trò kiến tạo thể chế và định hướng hỗ trợ dài hạn. Trước hết, việc hoàn thiện hành lang pháp lý phải được đặt lên hàng đầu. Các văn bản hướng dẫn thi hành Luật HTX 2023 cần sớm được ban hành đầy đủ, chi tiết, bảo đảm 8 nhóm chính sách hỗ trợ HTX đi vào cuộc sống thực chất.

Hai là, bên cạnh khung chính sách, việc nâng cao năng lực cho các chủ thể trong chuỗi liên kết là giải pháp mang tính quyết định. Đối với HTX, cần đẩy mạnh các chương trình đào tạo bài bản về quản trị doanh nghiệp hiện đại, kỹ năng đàm phán hợp đồng, marketing và quản lý tài chính cho đội ngũ lãnh đạo HTX – vai trò này các cơ quan như Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và hệ thống Liên minh HTX các tỉnh/thành phố có thể đảm nhiệm hiệu quả. Đối với nông dân, cần tăng cường công tác khuyến nông và tập huấn kỹ thuật nhằm nâng cao hiểu biết về canh tác tiên tiến, đồng thời tuyên truyền về tư duy kinh tế hợp tác và ý thức tôn trọng hợp đồng.

Ba là, thúc đẩy liên kết thực chất với khoa học – công nghệ cũng là một định hướng quan trọng.

Bốn là, ở tầm vĩ mô, cách tiếp cận chính sách cần chuyển dịch dần từ hỗ trợ ngắn hạn sang đầu tư dài hạn có điều kiện và tập trung vào việc kiến tạo hệ sinh thái cho HTX phát triển.

Theo Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến, thế hệ nông dân ngày nay đang đứng trước những thách thức của cạnh tranh quốc tế, yêu cầu chất lượng ngày càng cao, đòi hỏi phải nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của sản xuất sạch, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, phát huy tiềm năng của các vùng sinh thái, địa lý đặc thù.

"Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tập trung thúc đẩy các chiến lược liên kết vùng, xây dựng các mô hình hợp tác toàn diện dựa trên nguyên tắc đóng vai trò trung tâm của cộng đồng người nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học và chính quyền địa phương. Các giải pháp về truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm, chứng nhận phù hợp tiêu chuẩn quốc tế, phát triển sản phẩm đặc trưng, chuyển giao công nghệ đều được xem là những trụ cột để tạo ra bước tiến vững chắc trong phát triển chuỗi giá trị xanh", Thứ trưởng Phùng Đức Tiến nhấn mạnh.

Thứ trưởng Phùng Đức Tiến cho rằng, phát triển chuỗi giá trị không chỉ là đơn thuần trách nhiệm của ngành nông nghiệp mà còn là trách nhiệm của toàn xã hội, từ đó tạo thành sức mạnh tổng thể đủ lớn để thay đổi căn bản hệ sinh thái sản xuất nông nghiệp của cả nước.

×