Xu thế M&A: Bán hàng hay "bán mình"?

Đây là chia sẻ của chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan tại Hội thảo "Ngành hàng tiêu dùng và phân phối: Xu hướng M&A và chiến lược đầu tư gọi vốn cho doanh nghiệp Việt Nam", do Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao và Câu lạc bộ Doanh nghiệp dẫn đầu (LBC) tổ chức sáng nay tại TP.HCM.

M&A sẽ sôi động thời gian tới

Nhà báo Hồ Nguyên Thảo cho hay, thống kê của Viện Mua bán sáp nhập và liên minh (IMAA) cho thấy, kể từ năm 1996 đến hết năm 2022, có khoảng 6.550 thương vụ mua bán sáp nhập (M&A) tại Việt Nam, trong đó nổi bật là ba nhóm các nhà đầu tư chính: Thái Lan, Hàn Quốc và Nhật Bản.

Đối với nhóm nhà đầu tư Thái Lan, "đỉnh điểm" của làn sóng M&A là hai năm 2016-2017 với sáu thương vụ trong năm 2016 (3 bán lẻ, 2 F&B và 1 vật liệu xây dựng), và năm 2017 là hai thương vụ đình đám ThaiBev thâu tóm Sabeco (5 tỷ USD) và Central Group thâu tóm BigC (1 tỷ USD).

"Đến nay, người Thái vẫn tiếp tục quan tâm đến thị trường Việt Nam với các thương vụ M&A bán lẻ, tiêu dùng, F&B, năng lượng tái tạo và tài chính tiêu dùng (mới nhất là SCB - ngân hàng lâu đời nhất ở Thái Lan - thâu tóm Home Credit Vietnam)", ông Thảo dẫn chứng.

Trong giai đoạn 2018-2022, đến lượt người Hàn Quốc dẫn dắt cuộc chơi trên thị trường M&A Việt Nam.

Trong đó có thể kể đến các thương vụ tiêu biểu: Sơn Kim Land và GS Retail ký thỏa thuận hợp tác phát triển chuỗi cửa hàng tiện lợi GS25 theo tỷ lệ lần lượt là 70%-30% vào năm 2017; hoặc Hanwha chi 400 triệu USD mua đợt phát hành cổ phiếu của VinGroup vào tháng 8/2018; hoặc SK Group trả 470 triệu USD để mua 9,5% cổ phần của Masan tháng 9/2018.

Đến năm 2019, SK Group công bố thương vụ M&A lớn nhất năm, khi chi 1 tỷ USD mua 6,15% cổ phần của Vingroup; KEB Hana mua lại 15% cổ phần của BIDV giá 885 triệu USD. Năm 2022, Công ty đầu tư tài chính Hana trở thành cổ đông lớn thứ hai của Công ty chứng khoán BIDV, với số cổ phần chiếm 35%, giá trị 114 triệu USD; Tập đoàn tài chính Shinhan mua 10% cổ phần của Tiki với số vốn không tiết lộ và trở thành cổ đông lớn thứ ba của Tiki...

Đợt sóng M&A mới có thể đang manh nha hình thành do người Nhật Bản dẫn dắt với các thương vụ nổi bật như Ngân hàng Sumitomo Mitsui Banking Corporation (SMBC) chi 1,45 tỷ USD mua 15% cổ phần tại VPBank.

Trước đó, năm 2021 SMBC mua 49% cổ phần FE Credit (FE được định giá lúc đó là 2,8 tỷ USD), năm 2019 đầu tư vào Eximbank và Bảo Việt. Ngoài ra còn phải kể đến các thương vụ: Sojitz muốn mua đứt 100% Đại Tân Việt (New Viet Dairy) với số vốn không được tiết lộ. Sojitz cũng đầu tư vào Vinamilk (500 triệu USD), chuỗi cửa hàng Ministop của Aeon Mall.

Bổ sung thêm, TS Nguyễn Tuấn Anh (ĐH RMIT Việt Nam) cho rằng, trong những năm gần đây, các doanh nghiệp Nhật Bản tham gia rất mạnh vào các thương vụ M&A.

Tiêu biểu như Tập đoàn Nhật Bản Sojitz thông qua Sojitz Asia Pte.Ltd. và Công ty TNHH Sojitz Việt Nam mua lại toàn bộ công ty phân phối thực phẩm lớn nhất Việt Nam là Công ty cổ phần Đại Tân Việt (New Viet Dairy).

Sở dĩ có xu hướng này, theo TS Tuấn Anh là do đồng Yên đang mất giá nên các doanh nghiệp Nhật đang tìm cách “mang tiền đi đầu tư nước ngoài” (như vào Việt Nam), vẫn là lựa chọn tốt hơn, và xu hướng này sẽ tiếp tục trong thời gian sắp tới, đặc biệt là các lĩnh vực như logistics, chuỗi cung ứng lạnh...

Nhìn chung, theo nhận định của TS Nguyễn Tuấn Anh, trong năm 2024, các thị trường M&A sẽ tiếp tục sôi động, bởi vì các nhà đầu tư sẽ nhắm tới những doanh nghiệp có chiến lược đầu tư sản phẩm ổn định và lâu dài trong các ngành nông nghiệp và thực phẩm. Nhà đầu tư cũng muốn chốt thương vụ trong lĩnh vực có thể tận dụng được mức định giá rẻ như bất động sản, xây dựng.

Doanh nghiệp Việt có nên "bán mình"?

Theo TS Nguyễn Tuấn Anh, sự tích cực và sôi động trên thị trường M&A thời gian tới còn đến từ nguyên nhân nội tại của các doanh nghiệp nội địa. Theo đó, khi nguồn vốn trong nước bị thắt chặt, nhiều doanh nghiệp đang buộc phải tái cấu trúc, bán bớt tài sản, kêu gọi đầu tư để giải quyết sức ép về tài chính.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan thì cho rằng, tìm kiếm nguồn vốn ở bên ngoài là xu hướng lớn của các doanh nghiệp Việt Nam. Bởi vì hiện nay, nguồn vốn trong nước cũng có nhưng đắt đỏ, chi phí vốn cao so với các nước xung quanh, chưa kể đến nước phát triển. Thậm chí, có thể vốn có sẵn nhưng làm cách nào để huy động và phân bổ nguồn vốn đến doanh nghiệp, có tiếp cận được thì vẫn rất khó khăn.

Mặt khác, bên cạnh nguồn vốn, các doanh nghiệp còn tìm kiếm các yếu tố khác khi mời gọi các nhà đầu tư nước ngoài qua các thương vụ M&A, đó là về công nghệ, kỹ năng, quản trị, thị trường, tận dụng các FTA mà Việt Nam đã ký kết.

“Tìm kiếm các nhà đầu tư mới, tìm kiếm các nhà đầu tư từ bên ngoài là điều mà các doanh nghiệp Việt Nam đang cần, nhưng cái cần hơn là chính sách vĩ mô phải tốt để doanh nghiệp có thể dễ dàng tiếp cận với nguồn vốn bên ngoài và giúp nâng cao vị thế của doanh nghiệp Việt trong quá trình M&A", bà Chi Lan nói.

Dù vậy, chuyên gia kinh tế cao cấp này cũng tỏ ra lo ngại khi các chính sách vĩ mô để DN tiếp cận nguồn vốn bên ngoài vẫn đang còn chưa tốt.

"Số doanh nghiệp ngưng hoạt động từ cuối năm ngoái đến đầu năm nay vẫn tăng cao, nếu doanh nghiệp được vốn kịp thời thì không như vậy”, bà Phạm Chi Lan nói thêm.

Đặc biệt, theo bà Phạm Chi Lan, khi nói đến M&A thì có hai kiểu M&A. Thứ nhất là các doanh nghiệp tìm nhà đầu tư chung sức chung tay để cùng nhau phát triển bền vững phát triển lâu dài. Thứ hai là những doanh nghiệp muốn “bán đứt”, rút lui khỏi thị trường.

"Nếu doanh nghiệp đi theo hướng "bán mình" luôn thì chắc chắn sẽ làm suy yếu nội lực Việt Nam. Một số ngành hàng Việt Nam đang có vị thế nhất định kể cả trong nước lẫn xuất khẩu có thể bị rơi vào tay các nhà đầu tư nước ngoài. Chúng ta không thể có nền kinh tế trung bình cao hay cao nếu không chịu tự lực tự cường mà chỉ dựa vào đầu tư nước ngoài", bà Chi Lan nhấn mạnh.

Còn theo TS Nguyễn Tuấn Anh, để thu hút vốn đầu tư nước ngoài, nhất là những nhà đầu tư có chiến lược đầu tư dài hạn thì môi trường chính sách ở Việt Nam phải thuận lợi hơn nữa cho hoạt động thoái vốn. Bởi khi rót tiền vào, nhà đầu tư cân nhắc phải lấy ra được.

Một yếu tố khác là phải làm sao để tạo điều kiện rút ngắn thời gian hoàn tất thương vụ. Chẳng hạn, theo ông Sam Yoshida, Giám đốc toàn cầu RECOF, thị trường nội địa Nhật Bản trong 3 tháng có thể hoàn tất một thương vụ, Nhật Bản với phương Tây là cần 6 tháng, nhưng Nhật Bản với Việt Nam cần hơn 1 năm, nguyên nhân là do sự giới hạn, hệ thống kế toán và kỳ vọng định giá quá cao của bên bán...