Đề xuất xe không dán thẻ ETC không được đăng kiểm: Liệu có lạm quyền?

Bộ Giao thông vận tải gần đây đã yêu cầu Cục Đăng kiểm VN nghiên cứu đề xuất sửa quy định theo hướng: Xe không dán thẻ thu phí không dừng sẽ không được đăng kiểm. Ngay lập tức, ý tưởng này vấp phải sự phản ứng của dư luận xã hội vì sắc thái cưỡng bức đối với việc dán thẻ thu phí. Tuy nhiên, không chỉ có thế, ý tưởng này gián tiếp hành chính hoá cơ quan  chuyên môn là các cơ sở đăng kiểm.

Tôi hoàn toàn hiểu, và cảm thông với áp lực của Bộ Giao thông vận tải  trước nhiệm vụ đảm bảo mục tiêu tất cả các trạm thu phí đường bộ phải vận hành công nghệ thu phí không dừng. Sự lo lắng đối với việc có những chiếc xe không dán thẻ đi qua trạm gây ùn tắc, hoặc vô tình tạo cản trở cho sự vận hành của hệ thống là có cơ sở. Tuy nhiên, đó không phải là lý do để các cơ sở đăng kiểm từ chối thực hiện nhiệm vụ chuyên môn của mình. 

Về nguyên tắc, các cơ sở đăng kiểm có nhiệm vụ kiểm định và xác nhận phương tiện giao thông có đảm bảo các tiêu chuẩn vận hành hay không. Đó là một nhiệm vụ thuần tuý chuyên môn, đòi hỏi sự chuẩn mực về quy trình kỹ thuật, và không bị tác động bởi các yếu tố phi kỹ thuật. Khi người dân mang phương tiện của mình tới đăng kiểm thì nhiệm vụ của cơ sở đăng kiểm là phải tiếp nhận và thực hiện các quy trình kỹ thuật để xác nhận phương tiện có đảm bảo an toàn hay không. Những phương tiện đó có dán thẻ thu phí hay không, đã hoàn thành trách nhiệm nộp phạt vi phạm luật giao thông hay chưa, đều là những yếu tố thuộc phạm vi hành chính, hoặc quan hệ dân sự đối với các chủ thể khác, không liên quan đến các tiêu chuẩn kỹ thuật an toàn của phương tiện.

Trước khi có yêu cầu từ chối đăng kiểm phương tiện không dán thẻ thu phí, các cơ quan đăng kiểm cũng từng bị buộc tham gia vào hoạt động xử phạt vi phạm luật giao thông bằng việc từ chối đăng kiểm đối với các xe vi phạm chưa nộp phạt. 

Điều đó không đúng với chức năng nhiệm vụ của một cơ quan chuyên môn. Việc cơ quan đăng kiểm từ chối đăng kiểm vì những lý do như chưa dán thẻ thu phí, hay chưa nộp phạt, về bản chất cũng giống như cán bộ tư pháp xã phường không xác nhận lý lịch tư pháp của công dân chỉ vì chưa đóng tiền điện, nước. Đó là hành động không đúng, tạo nên sự phản cảm trong quan hệ của các cơ quan chuyên môn với người dân vì cảm giác về sự lạm quyền.

Quyền lực của các cơ quan chuyên môn đối với xã hội đến từ sự nghiêm ngắn, chính xác mang tính kỹ thuật, tuyệt đối không phải thứ quyền lực được uỷ nhiệm từ các pháp nhân khác trong xã hội. 

Khi một đơn vị chuyên môn phải làm thêm nhiệm vụ hành chính thì hệ luỵ tiêu cực có thể phát sinh từ nhiều hướng. Tiêu cực có thể đến từ sự lạm quyền. Tiêu cực cũng có thể đến từ việc phân tán nguồn lực chuyên môn để gánh vác nhiệm vụ hành chính. Thêm việc đồng nghĩa với thêm chi phí cho vị trí việc làm. Và chi phí đó, dĩ nhiên sẽ được cộng vào chi phí chuyên môn.

Khi một đơn vị chuyên môn phải gánh thêm nhiệm vụ hành chính, điều đó cũng có nghĩa các đơn vị hành chính không nhất thiết phải hoàn thiện quy trình tác nghiệp của mình, có quyền dễ dãi và có quyền khiếm khuyết.

Khi cơ sở đăng kiểm bị biến thành chốt chặn để xử phạt vi phạm giao thông, động lực để hoàn thiện quy trình tống đạt quyết định xử phạt đến người vi phạm của lực lượng chấp pháp sẽ giảm đi.

Khi cơ quan đăng kiểm bị biến thành cái barie thu phí không dừng thì động lực để khuyến khích người dân dán thẻ một cách tự nguyện của các nhà cung cấp dịch vụ đường cao tốc cũng mất đi.

Khi các cơ quan quản lý nhà nước sử dụng các cơ quan chuyên môn cho các mục đích phi chuyên môn, như hoạt động hành chính, hoặc dịch vụ dân sinh thì vô tình đã tạo nên những hệ luỵ kép. Các cơ quan chuyên môn sẽ có xu hướng lạm quyền, và các dịch vụ hành chính, dân sinh được quyền không hoàn thiện.