Làm sao thu hút 100 nhân tài, chuyên gia Việt kiều về nước? - Kinh nghiệm và bài học từ quốc tế (Bài 4)

LTS: Tại Hội nghị của Ban Chỉ đạo T.Ư về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sơ kết công tác 6 tháng đầu năm và nhiệm vụ trọng tâm 6 tháng cuối năm 2025 thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW, Tổng Bí thư Tô Lâm, đã yêu cầu Bộ Nội vụ chủ trì khẩn trương xây dựng, ban hành cơ chế, chính sách thu hút nguồn nhân lực, nhân tài khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong và ngoài nước...

Đặc biệt, Tổng Bí thư yêu cầu xây dựng chính sách đãi ngộ đặc biệt (vượt khung lương, nhà ở, môi trường làm việc) để thu hút ít nhất 100 chuyên gia hàng đầu về nước làm việc”, đề nghị nghiên cứu xây dựng cơ sở dữ liệu về lực lượng trí thức trong và ngoài nước (bao gồm người Việt Nam ở nước ngoài) đang hoạt động trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ để phục vụ công tác hoạch định chính sách nhân lực chất lượng cao.

Nhân dịp này, báo Dân Việt triển khai loạt bài “Làm sao thu hút 100 nhân tài, chuyên gia Việt kiều về nước?” giúp bạn đọc có cái nhìn toàn diện hơn xung quanh lời hiệu triệu của Tổng Bí thư Tô Lâm, qua đó có thể thấy được giá trị to lớn, cấp thiết của việc kêu gọi các nhà khoa học, chuyên gia Việt kiều quay trở về đóng góp cho sự phát triển của đất nước trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Đảo chiều "chảy máu chất xám"

"Không ngờ tôi lại tìm được một công việc hoàn hảo đến thế ngay trên quê hương", China Daily dẫn lời một sinh viên sau đại học Trung Quốc trở về từ Anh đã thốt lên tại hội chợ tuyển dụng nhân tài hồi hương gần đây ở Bắc Kinh.

Tại Thượng Hải, Trung tâm đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp dành cho nhân tài hồi hương - M-Speed Space - vừa được ra mắt vào cuối tháng trước. Và tại Ngân Xuyên, khu tự trị dân tộc Hồi Ninh Hạ, vườn ươm công nghệ đầu tiên của khu vực Tây Bắc chuyên phục vụ người hồi hương đang đẩy nhanh kế hoạch thu hút hơn 200 Hoa kiều tốt nghiệp nước ngoài trong vòng ba năm.

Tham vọng “đảo chiều” chảy máu chất xám của Trung Quốc thể hiện rõ ở việc gia cố cả hai mũi: Bơm vốn cho các chương trình nghiên cứu hướng tới nhà khoa học ngoại quốc/du học sinh về nước và tung ra các chính sách khuyến khích từ cấp trung ương tới địa phương.

Ở cấp quốc gia, Quỹ Khoa học Tự nhiên Quốc gia Trung Quốc (NSFC) đẩy mạnh các chương trình tài trợ dành riêng cho nhà khoa học nước ngoài và người Trung Quốc ở nước ngoài muốn hồi hương.

Trong khi đó, Quỹ nghiên cứu cho các nhà khoa học quốc tế - Research Fund for International Scientists (RFIS) cũng công bố hướng dẫn hằng năm, nêu rõ tiêu chí, nhấn mạnh yêu cầu làm việc tối thiểu trong năm tại cơ sở chủ trì để đảm bảo chiều sâu hợp tác và gắn bó với hệ sinh thái nghiên cứu trong nước.

Một số nhánh RFIS-III dành cho nhà khoa học cao cấp còn yêu cầu cam kết làm việc từ 9 tháng/năm tại đơn vị chủ trì - tín hiệu cho thấy Trung Quốc muốn nâng tỷ lệ hiện diện thực sự, tránh “hợp tác danh nghĩa”, theo Quỹ Khoa học Quốc gia Trung Quốc.

Song song cấp quỹ, nhiều địa phương ở Trung Quốc cũng tích cực mở “ví tiền mặt” để chào đón tiến sĩ và chuyên gia ở nước ngoài hồi hương. Điển hình, Tứ Xuyên treo thưởng một lần 300.000 nhân dân tệ kèm phụ cấp hàng tháng cho người có bằng tiến sĩ; Thái Châu (Chiết Giang) hỗ trợ tới 100.000 NDT cho cử nhân–thạc sĩ về nước định cư và làm việc; Hồ Nam cung cấp tới 1 triệu NDT cho nghiên cứu sinh tiến sĩ từ nước ngoài trở về. Bức tranh tổng quát này được Nature ghi nhận như một “làn sóng ưu đãi mới” của "con rồng châu Á" nhằm tranh giành nhân tài toàn cầu.

Theo China Daily, theo báo cáo, sự phát triển chất lượng cao của đất nước và với sự hỗ trợ chính sách mạnh mẽ hơn, "làn sóng hồi hương" đã và đang tiếp tục tăng mạnh ở Trung Quốc. Dữ liệu cho thấy, hơn 80% trong số 700.000 sinh viên Trung Quốc vẫn đang du học bày tỏ nguyện vọngmuốn trở về Trung Quốc sau khi tốt nghiệp. Năm 2024, số người hồi hương tìm việc tăng 20% so với cùng kỳ năm trước, mức cao kỷ lục và gấp khoảng hai lần so với con số năm 2018.

Đội ngũ đông đảo Hoa kiều hồi hương ngày nay cũng khác với thế hệ đi trước - những người đã trở về vào những ngày đầu để góp sức xây dựng một "Trung Quốc mới" và tạo nên kỳ tích "Hai bom, một vệ tinh" - một chương trình phát triển vũ khí hạt nhân, tên lửa đạn đạo xuyên lục địa (ICBM) và vệ tinh nhân tạo của Trung Quốc.

Trong số 1.892 sinh viên hoặc học giả trở về từ năm 1949 đến năm 1965, 76% đã trở thành những người tiên phong trong lĩnh vực của mình và được ca ngợi là những tài sản chiến lược thúc đẩy sự trỗi dậy của đất nước.

Truyền thông Mỹ mới đây đưa tin, 20 nhà khoa học hàng đầu người Mỹ gốc Hoa đã trở về Trung Quốc trong nửa đầu năm 2024, trong đó 16 người tham gia vào các lĩnh vực tiên tiến như điện toán lượng tử và y sinh.

Theo Bộ Nguồn nhân lực và An sinh Xã hội Trung Quốc, tính đến năm 2023, hơn 70% lãnh đạo các dự án nghiên cứu trọng điểm quốc gia, hơn 70% hiệu trưởng các trường đại học trực thuộc Bộ Giáo dục và hầu hết giám đốc các bệnh viện hàng đầu đều có nền tảng du học.

Trong khi đó, United Nation đưa ra số liệu ước tính đến nay, có khoảng 78% hiệu trưởng, 63% người hướng dẫn tiến sĩ và 72% giám đốc phòng thí nghiệm trọng điểm ở Trung Quốc là người trở về nước từ nước ngoài. Trong Viện Khoa học & Viện Kỹ thuật, tỉ lệ cũng lần lượt là 81% và 54%.

Theo United Nation, trong những năm gần đây, chính phủ Trung Quốc dành sự quan tâm chưa từng có cho việc thu hút, phát triển nhân tài. Đặc biệt đáng chú ý là việc khởi động Kế hoạch Phát triển Nhân tài Quốc gia Trung Quốc (2010–2020), tạo nền tảng cho những nỗ lực của Trung Quốc nhằm giải quyết các vấn đề phát triển nhân tài mới nổi và giúp duy trì động lực tăng trưởng của Trung Quốc.

United Nation liệt kê các chương trình của chính phủ trung ương nhằm thu hút nhân tài từ nước ngoài trở về đóng góp cho sự phát triển của đất nước bao gồm Chương trình Ngàn Nhân tài năm 2008; Chương trình Ngàn Nhân tài Trẻ năm 2010; Chương trình Ngàn Chuyên gia Nước ngoài năm 2011; Khu vực Nhân tài Đặc biệt năm 2011 và Kế hoạch Vạn Nhân tài năm 2012. Thông qua các chương trình này, hơn 20.000 nhân tài nước ngoài có trình độ cao đã được tuyển dụng.

Chương trình Ngàn Nhân tài được triển khai năm 2008 đã thu hút hơn 3.300 chuyên gia chất lượng cao từ nước ngoài đến các khu vực trọng điểm của Trung Quốc.

Hàn Quốc, Nhật Bản cũng tung “bộ công cụ” đa lớp chiêu mộ nhà khoa học kiều bào về nước

Hàn Quốc định vị "cuộc chơi" thu hút nhân tài về nước ở hai hướng: Một là kéo chuyên gia–nhà khoa học Hàn kiều và người nước ngoài có tay nghề cao qua các chương trình nghiên cứu – thuế, và hai là biến Seoul cùng các vùng phụ cận thành “cửa ngõ châu Á” cho startup công nghệ, tạo lực hút với lớp kiều dân trẻ. Các chương trình đã được tung ra bao gồm Brain Pool, visa F-4 và ưu đãi thuế, các chính sách khởi nghiệp.

Brain Pool tạo điều kiện thuận lợi cho nhà khoa học trở về làm việc tại viện trường Hàn Quốc, hỗ trợ cả tài trợ và hợp đồng dài hạn.

Visa F-4 giúp lối vào cho kiều dân có cơ hội làm việc và sinh sống tại Hàn Quốc dễ dàng hơn.

Ưu đãi thuế 50% trong 10 năm khiến chi phí sinh sống và làm việc tại Hàn trở nên hấp dẫn đối với chuyên gia nước ngoài.

Ngoài ra, chính sách khởi nghiệp (Startup visas, K-Startup Grand Challenge) thu hút được sự quan tâm từ startup trên toàn thế giới.

Về thu hút nhà khoa học, chương trình Brain Pool (do Quỹ Nghiên cứu Quốc gia - NRF và Quỹ Khoa học và Công nghệ Hàn Quốc - KOFST vận hành cho phép các viện/trường ở Hàn Quốc mời nhà khoa học nước ngoài hoặc kiều bào có bằng tiến sĩ, có kinh nghiệm từ 5 năm nghiên cứu và làm việc ở nước ngoài, sang làm việc theo dạng hợp đồng tài trợ chung.

Về khung cư trú – việc làm cho kiều bào, visa F-4 (Người Hàn ở nước ngoài) là trục chính, cho phép kiều dân về làm việc tại Hàn Quốc, thủ tục thẻ cư trú sau nhập cảnh 90 ngày. Đây là “cửa” quan trọng giúp người Hàn có quốc tịch nước ngoài quay lại thị trường lao động chất lượng cao, theo Cổng thông tin Bộ Ngoại Giao Hàn Quốc.

Về ưu đãi thuế, chính phủ Hàn Quốc đã gia hạn đến 31/12/2028 chính sách giảm 50% thuế thu nhập trong tối đa 10 năm cho kỹ sư–nhà nghiên cứu nước ngoài. Cải cách thuế 2023–2024 tiếp tục nới ưu đãi cho lao động nước ngoài tay nghề cao, qua đó hạ chi phí cơ hội hồi hương.

Hướng thứ hai - khởi nghiệp - được thúc đẩy bằng bộ chính sách “Startup Korea”: Thị thực D-8-4 (startup) dưới hệ OASIS hỗ trợ người nước ngoài có ý tưởng khởi nghiệp tại Hàn Quốc; chương trình K-Startup Grand Challenge (KSGC) do Bộ Doanh nghiệp Vừa và Nhỏ & Khởi nghiệp (MSS) chủ trì, nhằm thu hút các startup ở nước ngoài vào Hàn Quốc với nhiều hỗ trợ về không gian chính sách, tư vấn, kết nối doanh nghiệp lớn, và các giải thưởng lên tới hàng chục–trăm triệu won. Năm 2025, KSGC tiếp tục mở hồ sơ, nhấn mạnh vai trò “cửa hút” startup ngoại vào Hàn Quốc.

Ở tầm dài hạn cư trú, cẩm nang của Cơ quan Xuất nhập cảnh Hàn Quốc cho biết người lao động tay nghề cao/nhà đầu tư có lộ trình chuyển sang F-2 (cư trú dài hạn) rồi F-5 (thường trú) sau 5 năm nếu đáp ứng điều kiện về hạnh kiểm, sinh kế và tích lũy điểm hội nhập (KIIP). Điều này giúp “neo” nhân tài ở lại sau giai đoạn tài trợ hay tăng tốc.

Các chính sách thuế “mềm” và lối vào startup được kỳ vọng giúp Hàn Quốc hấp dẫn với lớp kiều dân trẻ, còn Brain Pool và F-4 nhắm tới đội ngũ nghiên cứu trung – cao cấp.

Nhật Bản tung "siêu visa" (J-Skip) cho người có thu nhập cực cao

Nhật Bản - vốn đối mặt với dân số già hóa nhanh - đã tinh chỉnh chính sách để thu hút nhân tài, kiều dân có tay nghề cao hồi hương, bao gồm: Duy trì diện “Highly Skilled Professional” (HSP) theo hệ tích điểm và bổ sung các làn ưu tiên mới J-Skip (Special Highly-Skilled Professional) và J-Find (Future Creation Individual).

Khung HSP của Bộ Tư pháp – Ngoại giao cho phép người đạt đủ điểm (học vấn, kinh nghiệm, thu nhập…) nhận thời hạn cư trú 5 năm với nhiều đặc quyền (bảo lãnh thân nhân, cơ chế làm việc linh hoạt). Người đạt 80 điểm có thể nộp thường trú sau 1 năm; đạt 70 điểm có thể nộp sau 3 năm.

Từ 2023, Nhật Bản bổ sung J-Skip nhắm vào nhóm thu nhập rất cao/kinh nghiệm quản trị, coi đây là “làn siêu tốc” trong nhóm kỹ năng cao nhắm vào các ứng viên có bằng thạc sĩ trở lên kèm thu nhập từ 20 triệu yên/năm, hoặc trên 10 năm kinh nghiệm chuyên môn với cùng ngưỡng thu nhập; riêng nhóm quản trị yêu cầu tối thiểu 5 năm kinh nghiệm và thu nhập 40 triệu yên/năm.

Trong khi đó, J-Find mở cánh cửa 2 năm cho sinh viên tốt nghiệp các đại học top thế giới vào Nhật Bản tìm việc/làm startup, với điều kiện bằng cấp trong 5 năm gần nhất và có khoản tiết kiệm sinh hoạt cơ bản. Đây là động tác “bắc cầu” từ trường top toàn cầu sang thị trường lao động Nhật, nhằm vực dậy nguồn cung kỹ sư – nhà nghiên cứu trẻ.

Bộ Ngoại giao cũng cập nhật danh mục thị thực dài hạn (bao gồm Startup visa do địa phương bảo trợ), tạo đường song song cho doanh nhân – nhà sáng tạo nước ngoài hoặc kiều dân bám trụ hệ sinh thái đổi mới của Nhật.

Trong khi J-Skip “đặt cược lớn” vào nhóm thu nhập rất cao (kéo nhanh lãnh đạo, nhà khoa học đầu ngành cho thị trường lao động Nhật Bản, thì J-Find “quăng lưới rộng” sang tân cử nhân – thạc sĩ trường top nước ngoài.

Như vậy, để thu hút nhân tài, Hàn Quốc dùng thuế như “đòn bẩy” chi phí cơ hội đồng thời tạo bệ phóng startup để hút lớp doanh nhân trẻ muốn thử sức thị trường châu Á. Trong khi đó, Nhật Bản tung "siêu visa" (J-Skip) cho người có thu nhập cực cao và “thị thực bắt cầu” (J-Find) cho du học sinh trường top, song song duy trì HSP – PR nhanh để “neo” nhân tài lâu dài.

Khác với Trung Quốc, hiện chưa có nhiều dữ liệu định lượng rõ rệt về hiệu quả của các chương trình thu hút nhân tài hồi hương của Hàn Quốc và Nhật Bản như như báo cáo số lượng người trở về hay độ bền vị trí.

(Còn nữa)

×