Mở khóa giá trị rừng tự nhiên: Kích hoạt nền lâm nghiệp bền vững

“Đóng cửa rừng tự nhiên” là quyết sách đúng đắn, nhưng giờ là lúc cần “mở khóa giá trị rừng tự nhiên”

- Thưa Giáo sư, sau nhiều năm thực hiện chính sách “đóng cửa rừng tự nhiên”, diện tích và chất lượng rừng của Việt Nam đã phục hồi đáng kể. Vậy theo ông, chúng ta đang ở giai đoạn nào của tiến trình bảo vệ và phát triển rừng tự nhiên?

GS. Phạm Văn Điển: Việt Nam đang bước sang giai đoạn phát triển lâm nghiệp mới, giai đoạn chuyển từ “đóng cửa” sang “mở khóa giá trị rừng tự nhiên.” Sau gần 30 năm đóng cửa rừng tự nhiên, độ che phủ rừng toàn quốc đạt hơn 42%, trong đó 10,4 triệu ha là rừng tự nhiên, gấp đôi diện tích rừng trồng. Như vậy, mục tiêu giữ rừng, bảo vệ tài nguyên và ổn định môi trường đã cơ bản hoàn thành.

Giờ đây, nhiệm vụ trọng tâm không chỉ là bảo vệ, mà còn là quản trị rừng theo giá trị, khai thác hợp lý các giá trị ngoài gỗ và giá trị môi trường. Đây là bước chuyển từ “giữ rừng để tồn tại” sang “giữ rừng để kiến tạo giá trị,” từ quản lý theo diện tích sang quản trị theo giá trị của rừng.

Nói cách khác, ngành lâm nghiệp Việt Nam đang ở giai đoạn mở khóa giá trị rừng tự nhiên để kích hoạt kinh tế lâm nghiệp bền vững, giai đoạn biến rừng thành tài sản có giá trị, có dòng tiền và có sức sống kinh tế, nơi người dân có thu nhập nhờ rừng và rừng được bảo vệ bằng chính giá trị của nó.

- Vậy đâu là giá trị nổi trội nhất khiến rừng tự nhiên trở thành tài sản không thể thay thế, thưa Giáo sư?

GS. Phạm Văn Điển: Rừng tự nhiên là một tác phẩm hoàn hảo của tự nhiên, có cấu trúc cầu kỳ, phức hợp, đa tầng, với tính đa dạng sinh học cao trong số các hệ sinh thái trên Trái đất. Rừng phòng chống lũ lụt, ngăn sạt lở và suy thoái đất, điều hòa khí hậu, bảo vệ cảnh quan, đảm bảo an toàn sinh thái cho sản xuất và đời sống. Rừng tự nhiên còn là nhân tố môi trường, là môi giới không thể thiếu của chu trình đại tuần hoàn CO₂ và chu trình nước, những chu trình duy trì sự sống trên hành tinh này.

Rừng tự nhiên là “lá phổi và trái tim sinh thái của Trái đất”, có khả năng “tự bón - tự điều tiết - tự phục hồi”, giúp hệ sinh thái ổn định và bền vững qua thời gian. Ở nhiều quốc gia phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, hay các quốc gia châu Âu, rừng không chỉ được bảo vệ mà còn trở thành nền tảng của “kinh tế từ rừng” như du lịch rừng, tắm rừng, trị liệu thiên nhiên. Việt Nam hoàn toàn có thể phát triển ngành công nghiệp sinh thái bản địa dựa trên tiềm năng quý giá ấy.

“Mở khóa giá trị rừng”: Chuyển từ quản lý diện tích sang quản trị giá trị

- Giáo sư nhiều lần nhắc đến cụm từ “mở khóa giá trị rừng tự nhiên”. Ông có thể giải thích rõ hơn về khái niệm này?

GS. Phạm Văn Điển: Trước đây, chúng ta quản lý rừng theo diện tích và trữ lượng gỗ, nhưng nay cần chuyển sang quản trị rừng theo giá trị tổng hợp, hay còn gọi là giá trị đa dụng của rừng. Các giá trị ấy gồm: lâm sản ngoài gỗ, dịch vụ sinh thái - môi trường - carbon, cảnh quan - văn hoá và sinh kế - tài chính.

“Mở khóa giá trị” nghĩa là định danh, định giá và kết nối dữ liệu mỗi lô rừng, hecta rừng với dòng tiền thực tế, là chuyển hoá giá trị sinh thái thành giá trị kinh tế của rừng, là chuyển từ quản lý hành chính sang quản trị bằng dữ liệu và giá trị. Trường Đại học Lâm nghiệp đang nghiên cứu xây dựng Sổ đăng ký tài sản rừng quốc gia (N-FAR), trong đó mỗi lô rừng, mỗi hecta rừng có mã định danh FAID gắn liền với dữ liệu về carbon, đa dạng sinh học, giá trị sinh kế và rủi ro thiên tai. Khi đó, mỗi lô rừng có diện tích - có giá trị - có dữ liệu - có chủ sở hữu rõ ràng, tạo nền tảng cho thị trường rừng và tín chỉ carbon vận hành minh bạch, bền vững.

- Theo Giáo sư, để “mở khóa giá trị rừng tự nhiên” thực sự đi vào cuộc sống, chúng ta cần bắt đầu từ đâu và làm như thế nào?

GS. Phạm Văn Điển: Trước hết, cần thay đổi tư duy: từ “giữ rừng để bảo tồn” sang “giữ rừng để kiến tạo giá trị đa dụng”. Tư duy này cần được thể chế hóa trong luật, chiến lược và quy hoạch lâm nghiệp.

Tiếp đó, cần xây dựng hệ thống dữ liệu định danh từng lô rừng/hecta rừng - nền tảng của N-FAR, phản ánh đầy đủ sinh thái, carbon, quyền sở hữu và giá trị sinh kế. Cùng với đó là thí điểm các mô hình cụ thể như: Rừng cộng đồng gắn với sinh kế xanh, người dân hưởng lợi trực tiếp từ dịch vụ môi trường và tín chỉ carbon; Doanh nghiệp đầu tư vào rừng và được chi trả theo kết quả đạt được; phát triển rừng học tập - rừng du lịch - rừng tri thức, kết hợp giáo dục, trải nghiệm và dịch vụ sinh thái.

Cũng cần xây dựng cơ chế minh bạch và niềm tin, nơi dữ liệu rõ, dòng tiền công bằng và quyền lợi người giữ rừng được bảo đảm. Khi ấy, rừng tự nhiên trở thành tài sản sinh lời và tự được bảo vệ bằng chính giá trị của nó.

- Việt Nam là một trong hai quốc gia đầu tiên trên thế giới chuyển nhượng được tín chỉ carbon rừng cho ngân hàng thế giới. Ông có thể chia sẻ thêm về kết quả và ý nghĩa của việc này?

GS. Phạm Văn Điển: Đúng vậy. Việt Nam đã ký hợp đồng với Ngân hàng Thế giới (2021), chuyển nhượng 10,3 triệu tấn CO₂, và đến nay đã giải ngân cho 6 tỉnh Bắc Trung Bộ. Nhiều cộng đồng dân cư và chủ rừng, người nhận khoán bảo vệ rừng tự nhiên được hưởng lợi trực tiếp, có nơi nhận tới 60 triệu đồng mỗi nhóm hộ, minh chứng rằng bảo vệ rừng có thể tạo ra lợi ích tài chính thực sự.

Ước tính rừng Việt Nam có thể tạo ra 38 - 40 triệu tín chỉ carbon/năm. Khi sàn giao dịch tín chỉ carbon quốc gia vận hành toàn diện vào năm 2028, Việt Nam sẽ trở thành quốc gia có “vốn rừng mạnh” trong nền kinh tế carbon toàn cầu.

Người dân – Trung tâm của nền kinh tế rừng bền vững

- Trong quá trình chuyển đổi này, người dân, đặc biệt là đồng bào sống dựa vào rừng, sẽ được hưởng lợi như thế nào?

GS. Phạm Văn Điển: Người dân là chủ thể trung tâm của kinh tế rừng. Họ được hưởng lợi thông qua chi trả dịch vụ môi trường rừng (PES), doanh thu từ tín chỉ carbon, lâm sản ngoài gỗ và du lịch sinh thái, cùng hợp đồng bảo vệ rừng theo kết quả.

Hiện có hơn 6 triệu hecta rừng thuộc diện chi trả dịch vụ môi trường rừng, còn 8 triệu hecta tiềm năng chưa được triển khai đầy đủ. Khi người dân có thu nhập bền vững từ rừng, họ sẽ là “lực lượng kiểm lâm tại chỗ” mạnh nhất.

- Giáo sư từng nói đến việc ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong quản lý rừng. Xin ông chia sẻ thêm?

GS. Phạm Văn Điển: Trường Đại học Lâm nghiệp đang xây dựng Trung tâm Tri thức số Lâm nghiệp Việt Nam, một “kho tri thức mở” để đáp ứng yêu cầu của người dân, doanh nghiệp và cơ quan quản lý, có thể tương tác bằng tiếng Việt, tiếng nước ngoài và tiến tới bằng cả tiếng dân tộc thiểu số, thông qua hệ thống Forestry 4.0 và Chatbot AI.

Chúng tôi cũng đang phối hợp với một số đối tác quốc tế phát triển Hệ thống giám sát rừng thông minh theo thời gian thực (Smart Forest Monitoring System), phát hiện sớm cháy, sạt lở, xâm lấn hoặc phá rừng. Khi công nghệ đến tận cấp xã, mỗi người dân sẽ là một “cảm biến sống” của hệ sinh thái rừng.

Bài học quốc tế và con đường phía trước cho Việt Nam

- Từ kinh nghiệm quốc tế, theo Giáo sư, đâu là bài học quan trọng nhất cho Việt Nam trong quản trị rừng tự nhiên?

GS. Phạm Văn Điển: Các nước phát triển xem rừng là nền kinh tế môi trường, không chỉ là tài nguyên. Họ phát triển các ngành nghề dựa vào rừng: du lịch rừng, trải nghiệm rừng, công viên rừng, trị liệu rừng, dữ liệu môi trường, tín chỉ carbon, chứng nhận xanh.

Bài học cho Việt Nam là chuyển từ “bảo vệ rừng” sang “kiến tạo giá trị rừng”, kết hợp bảo tồn với sáng tạo kinh tế xanh. Tôi cho rằng tương lai của lâm nghiệp Việt Nam nằm ở ba trụ cột chính: Chuyển đổi số và dữ liệu hóa tài sản rừng; Chuỗi giá trị lâm sản tinh, kinh tế carbon và tài chính xanh; Giáo dục và đổi mới sáng tạo về rừng.

- Ông có thể gửi một thông điệp ngắn gọn về định hướng phát triển lâm nghiệp Việt Nam trong thời gian tới?

GS. Phạm Văn Điển: Hãy quản trị rừng như một nền kinh tế giá trị, đó chính là chìa khóa kích hoạt kinh tế lâm nghiệp bền vững của Việt Nam.

Trân trọng cảm ơn Giáo sư đã chia sẻ cùng Báo điện tử Dân Việt!

ĐBQH Nguyễn Lân Hiếu: Diện tích rừng tự nhiên bị thu hẹp từ năm này sang năm khác

Sáng 28/10, Quốc hội thảo luận tại hội trường về Báo cáo của Đoàn giám sát và dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.
Tham gia góp ý, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu (đoàn Gia Lai) bày tỏ ấn tượng với những kết quả mà Đoàn giám sát đã đạt được. Tuy nhiên, ông cho rằng có một vấn đề rất quan trọng trong bảo vệ môi trường là bảo vệ rừng, song nội dung này trong báo cáo “chưa được nhấn mạnh, chưa có thống kê cụ thể”.
“Đoàn giám sát có nói đến việc phải phủ xanh những vùng rừng đã bị chặt. Tuy nhiên, điều cần nhất hiện nay là phải cố gắng giữ được những cánh rừng tự nhiên còn lại,” ông Hiếu nhấn mạnh.
Theo đại biểu, những cây rừng lâu năm chính là lá phổi của môi trường sống, đồng thời là cơ chế hữu hiệu giúp giữ đất, giữ nước, tránh hiện tượng sạt lở và lũ lụt đang diễn ra ngày càng thường xuyên, nghiêm trọng ở nhiều vùng trong cả nước.
“Rất cần các con số để chứng minh rằng chúng ta đang kiên quyết bảo vệ rừng và đã thu được kết quả khả quan hay chưa trong thời gian vừa qua,” ông Hiếu nói thêm.
Đại biểu cũng chỉ ra hai vấn đề gốc rễ cần giải quyết nếu muốn bảo vệ rừng hiệu quả: thứ nhất, tình trạng phá rừng để khai thác gỗ làm vật dụng; thứ hai, việc lấy đất rừng để phát triển sản xuất hoặc triển khai các dự án kinh tế.
Ông cho rằng cần nhìn thẳng vào thực tế này để xây dựng và hoàn thiện các điều luật nhằm bảo vệ rừng tốt hơn.
Dẫn chứng kinh nghiệm quốc tế, đại biểu Nguyễn Lân Hiếu cho biết nhiều quốc gia trên thế giới đã có quy định mạnh mẽ về bảo vệ rừng: Na Uy ban hành hẳn một đạo luật chống phá rừng, còn Trung Quốc đã có nhiều cải tiến trong trồng và bảo vệ rừng.
“Chúng ta cần phải nhấn mạnh hơn nữa vấn đề này,” ông Hiếu khẳng định.

"Bóc" đường dây phá rừng tự nhiên quy mô lớn ở Lạng Sơn

Từ ngày 3 đến 7/10, Báo điện tử Dân Việt đăng tải loạt điều tra: "Bí mật đằng sau những cánh rừng tự nhiên bị 'bức tử' ở Lạng Sơn".
Loạt bài phản ánh các hoạt động phá rừng kéo dài nhiều năm đang xé nát hàng loạt diện tích rừng tự nhiên ở Lạng Sơn. Với những mánh khóe tinh vi, cách thức chưa từng có, rừng tự nhiên vẫn bị “gặm nhấm”, biến thành khu đất trống đồi núi trọc, khiến tài nguyên quốc gia trở thành nguồn lợi nhuận bỏ túi cá nhân.
Những xưởng chuyên bóc ván nấp sau khu dân cư, ẩn mình giữa đồng ruộng, len lỏi tận trong rừng sâu, thậm chí chễm chệ trên đỉnh đồi, chẳng khác nào những “cỗ máy phá rừng” khổng lồ, tiếp tay tàn phá rừng xanh.
Bất chấp nỗ lực của cơ quan chức năng tỉnh Lạng Sơn, diện tích rừng ở khu vực huyện Bình Gia (cũ) vẫn tiếp tục giảm. Nhiều đối tượng đã bị bắt, bị xét xử, bị tuyên án tù. Nhưng rừng xanh vẫn đang bị “bức tử” theo cách trắng trợn nhất có thể.
Loạt điều tra của nhóm phóng viên Báo điện tử Dân Việt cho thấy: gỗ rừng tự nhiên bị đốn hạ, cưa xẻ, rồi tuồn bán cho các chủ xưởng. Tại đây, số gỗ này được “phù phép” thành gỗ rừng trồng, bóc thành ván, phơi khô để tiêu thụ bất hợp pháp.
Sau khi thu thập thông tin, Báo điện tử Dân Việt đã chuyển đến cơ quan chức năng để làm rõ vi phạm, xử lý theo quy định, với mong muốn giữ lại những cánh rừng xanh đang ngày càng bị thu hẹp.
Ngày 20/10, Hạt Kiểm lâm khu vực Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn đã khởi tố vụ án “Vi phạm quy định về khai thác, bảo vệ rừng và lâm sản” xảy ra tại thôn Khuổi Toọc, xã Hội Hoan, tỉnh Lạng Sơn, theo Điều 232 Bộ luật Hình sự. Đây là một trong những địa điểm xảy ra tình trạng phá rừng, san gạt đất lâm nghiệp trái phép đã được Báo điện tử Dân Việt phản ánh.

×