Người Sán Chỉ gom gỗ 10 năm dựng nhà sàn

10 năm góp gỗ

Nằm cách trung tâm huyện chừng 3km, thôn Khuổi Bẻ (xã Bộc Bố, huyện Pác Nặm) là thôn còn giữ lại được nhiều ngôi nhà sàn truyền thống của người Sán Chỉ nơi đây hơn cả. Những ngôi nhà sàn ở Khuổi Bẻ khá cầu kỳ, được bố trí men theo sườn non, ẩn hiện sau những tàng cây, khiến chúng tôi ngỡ ngàng bởi sự hài hòa và tính thẩm mỹ của những ngôi nhà truyền thống trên non cao của huyện Pác Nặm này.

Khi chúng tôi đến, ngôi nhà sàn 4 gian, 2 chái của Hoàng Văn Ních đang được lên khung, những người thợ khéo léo đang tỉ mỉ với từng chi tiết nhỏ. Hoàng Văn Ních cho biết, để xây dựng ngôi nhà sàn này, anh và gia đình đã phải ki cóp vật liệu hơn 6 năm. 

"Nhà mình toàn gỗ tạp thôi, nhưng đóng cửa rừng rồi, gỗ tạp cũng không được khai thác. Mình phải mua từng cái cột nhà cũ của người ta, cứ đâu có người dỡ nhà mình lại tìm đến hỏi mua. Những ngôi nhà đó cũng cũ rồi nên chỉ được một hai cái cột là tốt thôi. Ở đây nhà nào cũng vậy, cũng phải sắm từng tấm ván bưng, từ thanh kèo, cái cột cũ. Để có được một ngôi nhà sàn ưng ý, nhanh và may mắn thì cũng phải chừng 4-5 năm, còn bình thường phải đến 10 năm hoặc lâu hơn nữa" - Ních chia sẻ. Nhà Ních rộng rãi, nhiều chi tiết cầu kỳ, đặc biệt là chiếc cầu thang lên nhà. Ních bảo, tổng chi phí cho ngôi nhà sàn này ước chừng hơn 300 triệu đồng. Nếu để dồn được số tiền này thì khó lắm, đi làm thuê, có được đồng nào mua vật liệu đồng ấy, để dành bao giờ đủ thì làm thôi.

Hoàng Văn Tây (trú thôn Khuổi Bẻ) - thợ thi công nhà của Ních cho biết, để dựng và lợp được một ngôi nhà sàn 4 gian, 2 chái như nhà Ních, thường chi phí khoán khoảng 40 triệu đồng, còn phần khác chủ nhà tiếp tục hoàn thiện.

Với kinh nghiệm dựng hơn 40 ngôi nhà sàn ở khắp làng trên bản dưới, theo Tây, cái khó và cầu kỳ nhất ở ngôi nhà sàn của người Sán Chỉ chính là cầu thang và cửa. Bởi với ngôi nhà sàn, cầu thang và cửa chính là bộ mặt, đòi hỏi tính thẩm mỹ cao.

Cách nhà Hoàng Văn Ních chừng 30m là nhà ngôi nhà sàn khang trang của Tô Văn Lý. Lý còn khá trẻ, chỉ chừng 24 tuổi nhưng đã có được ngôi nhà rất đẹp. Lý bảo, lúc biết tán gái bản cũng là khi Lý bắt đầu sắm gỗ lạt để làm nhà. "Tính đến khi có đủ gỗ làm nhà cũng mất gần chục năm. Cứ có tiền là lại tìm mua cột, mua kèo về thả xuống ao ngâm. Cặm cụi vậy thôi chứ cũng chẳng tính được khi nào thì đủ làm nhà đâu" - Lý bộc bạch.

Lý cho biết, ngôi nhà sàn của anh đã được cách tân ít nhiều, không còn thuần truyền thống nữa. Nhà sàn người Sán Chỉ quê anh ngày trước, mỗi ngôi nhà sẽ đặt hai bếp lửa trong nhà. Nhưng hiện nay, đa phần những nhà sàn ở đây đều làm bếp ra ngoài như nhà của Lý để phù hợp hơn và không bị mùi khi nấu nướng.

Rừng phải giữ

Tô Văn Lý cũng cho biết: "Đúng là gỗ trên rừng nhiều nhưng chặt gỗ rừng là vi phạm pháp luật, biết thế nên đành nhặt nhạnh gỗ cũ về tu sửa lại thôi".

"Mình được tuyên truyền, được phổ biến và quán triệt về lâm luật rồi, không dám vi phạm đâu. Chịu khó gom góp, lâu ngày rồi cũng đủ, nếu có tiền sẵn thì mua gỗ rừng trồng về làm mới nhanh được nhưng bà con mình ở đây đa phần đều rất khó khăn mà" - Hoàng Văn Ních nói vậy.

Ông Lý Văn Leo - Bí thư Chi bộ thôn Khuổi Bẻ cho chúng tôi biết, tinh thần đoàn kết của đồng bào nơi đây rất cao, tình làng nghĩa xóm luôn được vun đắp. Khi có hộ nào dựng nhà, bà con đều đến giúp đỡ như vận chuyển vật liệu, chuyển đồ đạc, tìm đá kê cột…

Theo ông Leo, đa phần nhà dân trong thôn đều là nhà sàn, chỉ khi không gom được gỗ mới phải làm nhà xây. Dù nhà sàn nhiều như thế nhưng chưa có hộ dân nào vi phạm pháp luật về rừng. Trước đó, người dân trong thôn chủ yếu làm ruộng. Tuy nhiên nhiều năm trở lại đây, bà con đã chú trọng nhiều đến công tác trồng rừng. Cũng có nhiều hộ có thu nhập đáng kể từ việc trồng rừng, vậy nên, với bà con thôn Khuổi Bẻ, nhà vẫn phải nhà gỗ nhưng rừng thì vẫn phải giữ.

"Được tuyên truyền, bà con trong thôn biết và thực hiện rất tốt pháp luật về rừng. Vật liệu để làm nhà sàn của người dân thôn Khuổi Bẻ chủ yếu là cây rừng trồng như cây mỡ, cây keo… còn lại là dùng lại gỗ nhà cũ mua được từ các hộ bỏ nhà gỗ làm nhà xây" - Bí thư Chi bộ thôn Khuổi Bẻ cho biết thêm.

Sống ngay cạnh rừng, lại chật vật trong việc kiếm gỗ làm nhà nhưng người dân thôn Khuổi Bẻ, xã Bộc Bố, thà gom góp 5 năm, 10 năm hoặc lâu hơn nữa chứ nhất định không xâm hại đến rừng. Đúng như chính câu nói của Bí thư Chi bộ thôn Khuổi Bẻ đã nhận định: "Nhà vẫn phải nhà gỗ, nhưng rừng thì vẫn phải giữ"…