Ngày 4/5/2025 Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, đặt ra những định hướng chiến lược, mục tiêu cụ thể và các giải pháp đột phá nhằm phát huy tối đa vai trò của khu vực kinh tế tư nhân là “động lực quan trọng nhất” và là “lực lượng tiên phong” của nền kinh tế…

Trong các nền kinh tế thị trường hiện đại, khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò then chốt trong việc tạo ra giá trị gia tăng, thu hút đầu tư, nâng cao năng suất lao động và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Theo Ngân hàng Thế giới (World Bank), các quốc gia có khu vực tư nhân phát triển mạnh thường có khả năng phục hồi tốt hơn sau khủng hoảng kinh tế, nhờ vào tính linh hoạt và động lực cạnh tranh tự thân.

Tại Việt Nam chúng ta, khu vực kinh tế tư nhân hiện chiếm khoảng 42% GDP, đóng góp hơn 85% tổng số việc làm và hơn 90% số lượng doanh nghiệp đang hoạt động. Những năm qua, khu vực kinh tế tư nhân nước ta đã không ngừng phát triển và có đóng góp to lớn vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Tính đến năm 2024, tổng số doanh nghiệp đang hoạt động của khu vực này đạt khoảng 900.000 doanh nghiệp; đã xuất hiện một số tập đoàn tư nhân lớn như Vingroup, Massan, Sun Group, Vietjet, Thaco, Hoàng Anh Gia Lai, TH True Milk… Tuy nhiên, so với tiềm năng, sự phát triển của kinh tế tư nhân nước ta còn hạn chế về quy mô, năng lực cạnh tranh và tính liên kết. Một trong những nguyên nhân chính là sự tồn tại dai dẳng của các rào cản thể chế chưa được xử lý triệt để. Do đó, việc cải cách thể chế theo hướng tạo điều kiện thuận lợi cho khu vực tư nhân là đòi hỏi cấp thiết.

Nhiều khảo sát và báo cáo trong nước và quốc tế đã chỉ ra những rào cản lớn mà doanh nghiệp tư nhân đang gặp phải tại Việt Nam. Theo báo cáo Chỉ số Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2023 do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố cho thấy tình trạng nhũng nhiễu và chi phí không chính thức vẫn ở mức đáng kể. Doanh nghiệp vẫn phải dành nhiều thời gian và nguồn lực để tuân thủ các thủ tục hành chính, trong khi môi trường pháp lý còn tiềm ẩn rủi ro cao do diễn giải chưa chặt chẽ hoặc hình sự hóa các quan hệ dân sự – kinh tế.

Ngoài ra, theo báo cáo của OECD, hệ thống pháp luật kinh doanh tại Việt Nam chưa tập trung, nhiều văn bản dưới luật chồng chéo, gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc xác định quy định áp dụng. Điều này không chỉ làm tăng chi phí tuân thủ, mà còn làm suy giảm niềm tin của nhà đầu tư vào môi trường thể chế.

Trong bối cảnh đó, để tháo gỡ vướng mắc và tạo đà cho kinh tế tư nhân phát triển, tôi cho rằng cần quan tâm, lưu ý tới yếu tố "6 giảm - 3 tăng". Trong đó, 6 giảm bao gồm:

Giảm can thiệp của Nhà nước vào hoạt động kinh tế tư nhân; Giảm tiêu cực và nhũng nhiễu từ bộ máy công quyền; Giảm thời gian thực hiện thủ tục hành chính; Giảm chi phí tuân thủ pháp luật; Giảm giấy tờ, điều kiện kinh doanh không cần thiết; Giảm hình sự hóa các quan hệ dân sự – kinh tế.

Ba tăng gồm: Tăng minh bạch và ổn định thể chế; Tăng bảo vệ quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh và Tăng hỗ trợ tiếp cận nguồn lực. Giải quyết tốt 6 giảm 3 tăng sẽ rất cần thiết để hướng tới mục tiêu phát triển một nền kinh tế tư nhân năng động, bền vững và có khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Với 6 giảm, chúng ta cần tập trung vào các vấn đề sau:

Giảm can thiệp của Nhà nước, hạn chế vai trò can thiệp hành chính trực tiếp vào hoạt động sản xuất – kinh doanh của khu vực tư nhân. Một trong những rào cản lớn đối với doanh nghiệp tư nhân tại Việt Nam là sự can thiệp hành chính quá mức vào các hoạt động kinh tế. Tình trạng các cơ quan nhà nước “vượt rào” trong ban hành quy định hành chính, can thiệp vào quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp thông qua các chỉ đạo bằng văn bản hành chính, hay thanh tra kiểm tra chồng chéo, nhiều lần.

Đặc biệt có cả việc cán bộ công chức thực thi công vụ can thiệp, tác động, chi phối vì lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm. Nên giới hạn vai trò của Nhà nước ở mức độ kiến tạo – tức là ban hành khung pháp luật minh bạch, ổn định, và giám sát tuân thủ công bằng, thay vì “làm thay” thị trường. Điều này phù hợp với nguyên lý nhà nước pháp quyền và yêu cầu chuyển từ “chính phủ quản lý” sang “chính phủ phục vụ”. Nhằm xây dựng một môi trường cạnh tranh lành mạnh, nơi Nhà nước chỉ giữ vai trò kiến tạo và giám sát thay vì điều hành chi tiết. Giải pháp đi kèm: Thực hiện phân quyền, cải cách thủ tục hành chính, giảm các điều kiện kinh doanh không cần thiết.

Hai là, giảm tiêu cực, nhũng nhiễu trong bộ máy công quyền. Tiêu cực và tham nhũng vặt là hiện tượng dai dẳng gây cản trở sự phát triển lành mạnh của doanh nghiệp. Theo khảo sát PCI 2023, có tới 59% doanh nghiệp cho biết họ phải chi trả chi phí không chính thức để “thuận lợi hóa” thủ tục hành chính. Điều này vừa làm tăng chi phí, vừa làm sai lệch cơ chế thị trường. Muốn giảm tiêu cực đòi hỏi cải cách hành chính gắn với kiểm soát quyền lực công, minh bạch hóa quy trình xử lý hồ sơ, và ứng dụng công nghệ số để loại bỏ tiếp xúc trực tiếp giữa doanh nghiệp và cán bộ công quyền. Cải thiện đạo đức công vụ và cơ chế giám sát cũng là điều kiện thiết yếu nhằm nâng cao tính minh bạch và công bằng trong quan hệ giữa doanh nghiệp với cơ quan nhà nước. Để thực hiện tốt cần ứng dụng công nghệ số, thúc đẩy chính phủ điện tử, cải cách thanh – kiểm tra.

Ba là, giảm thời gian thực hiện thủ tục hành chính. Thời gian là chi phí. Doanh nghiệp càng mất nhiều thời gian chờ đợi thì hiệu quả sử dụng vốn, lao động càng giảm sút. Theo Doing Business 2020, thời gian để khởi sự doanh nghiệp tại Việt Nam là 16 ngày, cao hơn nhiều so với Singapore (1,5 ngày) hay Hàn Quốc (4 ngày). Việc đề xuất cắt giảm triệt để thời gian thực hiện thủ tục qua ba biện pháp: Đơn giản hóa quy trình; số hóa hồ sơ và xử lý tự động; và giới hạn thời hạn xử lý bằng pháp luật. Việc áp dụng nguyên tắc “một cửa, một lần” sẽ làm giảm đáng kể độ trễ thể chế. Rút ngắn thời gian làm thủ tục hành chính, tiếp cận vốn, đất đai, xuất nhập khẩu, giải phóng mặt bằng. Mục tiêu chính: Giảm độ trễ trong đầu tư – sản xuất – lưu thông, giúp doanh nghiệp nắm bắt cơ hội thị trường kịp thời. Giải pháp đi kèm: Số hóa quy trình, áp dụng cơ chế một cửa liên thông.

Bốn là, giảm chi phí tuân thủ pháp luật. Chi phí tuân thủ không chỉ bao gồm lệ phí chính thức, mà còn bao gồm chi phí cơ hội, chi phí thuê tư vấn pháp lý và chi phí “không chính thức”. Tình trạng quy định pháp luật chồng chéo, không rõ ràng đã buộc doanh nghiệp phải chi thêm để “an toàn về pháp lý”. Giảm chi phí tuân thủ đòi hỏi cải cách pháp luật kinh doanh theo hướng minh bạch, dễ tiếp cận, thống nhất và tiên liệu được. Mọi quy định về điều kiện kinh doanh cần được rà soát định kỳ, loại bỏ những nội dung gây tốn kém, mập mờ hoặc không còn phù hợp với thực tiễn. Giảm gánh nặng chi phí không chính thức, chi phí tuân thủ pháp luật, chi phí vốn vay, logistics... nhằm đạt mục tiêu tăng khả năng cạnh tranh, tăng biên lợi nhuận cho doanh nghiệp tư nhân.

Năm là, giảm giấy tờ và điều kiện kinh doanh không cần thiết. Tính “hành chính hóa” trong quản lý kinh doanh thể hiện rõ qua hàng nghìn điều kiện kinh doanh (điều kiện đầu tư) trải dài trong các nghị định và thông tư. Nhiều điều kiện mang tính hình thức, nhiều loại giấy phép con không phản ánh đúng yêu cầu quản lý rủi ro thực tế, làm gia tăng gánh nặng tuân thủ. Việc cắt giảm căn cơ các loại giấy tờ không cần thiết, chuyển mạnh sang quản lý rủi ro hậu kiểm thay vì tiền kiểm, đồng thời thúc đẩy sử dụng dữ liệu số, liên thông cơ sở dữ liệu để giảm tối đa yêu cầu doanh nghiệp phải kê khai lại thông tin nhiều lần.

Sáu là, giảm hình sự hóa các quan hệ kinh tế. Một trong những lo ngại lớn nhất của doanh nhân là nguy cơ bị xử lý hình sự trong các tranh chấp thuần túy dân sự, kinh tế. Việc hình sự hóa quan hệ kinh tế làm xói mòn tinh thần khởi nghiệp và cản trở đầu tư đổi mới sáng tạo. Trong nhiều vụ án, ranh giới giữa vi phạm hợp đồng và hành vi phạm tội không rõ ràng bởi cách tiếp cận hình sự hóa quá mức.Do đó cần áp dụng triệt để nguyên tắc “dân sự là chủ đạo” trong giải quyết tranh chấp kinh tế, đảm bảo quyền tự do kinh doanh trong khuôn khổ pháp luật.

Luật Hình sự cần được áp dụng chặt chẽ, giới hạn với các hành vi có yếu tố gian lận rõ ràng và không mâu thuẫn với bản chất dân sự của giao dịch. Ngoài ra có thể nghiên cứu phạt tiền là chính thay vì xử lý hình sự. Hạn chế việc hình sự hóa các sai sót hành chính – dân sự trong hoạt động sản xuất, kinh doanh nhằm bảo vệ sự an toàn pháp lý cho doanh nhân và nhà đầu tư, khuyến khích tinh thần dấn thân làm kinh tế. Giải pháp đi kèm là phân định rõ ràng giữa vi phạm hành chính – vi phạm hình sự, tăng vai trò hòa giải – xử lý dân sự.

Bên cạnh những yêu cầu về cắt giảm trên, chúng ta cũng cần sửa đổi và mạnh dạn tăng các yếu tố thuận lợi giúp doanh nhân và doanh nghiệp có nhiều cơ hội phát triển hơn. Tôi xin đề xuất “3 tăng” hỗ trợ phát triển kinh tế tư nhân:

Thứ nhất, tăng minh bạch và ổn định thể chế. Minh bạch là điều kiện tiên quyết để doanh nghiệp có thể tiên liệu và đưa ra quyết định đầu tư dài hạn. Ổn định thể chế đảm bảo doanh nghiệp không bị “rủi ro chính sách” – tức thay đổi đột ngột về luật pháp, quy định hoặc cách hiểu luật. Do đó, Nhà nước cần tăng minh bạch hóa quy trình xây dựng và ban hành chính sách, thông qua việc bắt buộc đánh giá tác động, lấy ý kiến doanh nghiệp trước khi ban hành. Ổn định luật pháp và hạn chế thay đổi thường xuyên các quy định kinh doanh, công khai dữ liệu, quy trình hành chính và cơ sở pháp lý trên các nền tảng số.

Thứ hai, tăng bảo vệ quyền tài sản và quyền tự do kinh doanh. Một nền kinh tế thị trường đúng nghĩa đòi hỏi quyền sở hữu tài sản và quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp được pháp luật bảo đảm tuyệt đối. Vì vậy, cần tăng hiệu quả cơ chế bảo vệ quyền tài sản (nhất là tài sản trí tuệ, tài sản đầu tư) thông qua cải cách tòa án, trọng tài và thi hành án. Bảo vệ doanh nghiệp trước các hành vi lạm quyền, thu hồi đất thiếu chặt chẽ hoặc can thiệp hành chính vào hoạt động sản xuất kinh doanh; bảo vệ quyền tự do lựa chọn ngành nghề, mô hình kinh doanh, phương thức đầu tư trong khuôn khổ pháp luật.

Thứ ba, tăng hỗ trợ tiếp cận nguồn lực (vốn, đất đai, công nghệ, thông tin). Kinh tế tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa thường gặp khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn lực phát triển. Để khắc phục, cần tăng hiệu quả các quỹ hỗ trợ doanh nghiệp, đa dạng hóa nguồn vốn cho vay, đặc biệt trong tiếp cận vốn với lãi suất ưu đãi, bảo lãnh tín dụng. Việc đơn giản hóa thủ tục tiếp cận đất đai, khu công nghiệp; bảo đảm quyền thuê/mua đất ổn định, lâu dài bên cạnh hỗ trợ chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo, tiếp cận thị trường thông qua các nền tảng dữ liệu mở và chương trình xúc tiến thương mại là vô cùng cần thiết.

Nghị quyết 68 đã xác định và đặt mục tiêu: Đến năm 2030, phấn đấu có 2 triệu doanh nghiệp hoạt động, đạt tỷ lệ 20 doanh nghiệp/1.000 dân; ít nhất 20 doanh nghiệp lớn tham gia chuỗi giá trị toàn cầu; tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 10-12%/năm; đóng góp 55-58% GDP, 35-40% tổng thu ngân sách nhà nước; giải quyết 84-85% tổng số việc làm. Đến năm 2045, phấn đấu có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp hoạt động, đóng góp trên 60% GDP, và có năng lực cạnh tranh cao trong khu vực và quốc tế.

Muốn vậy chúng ta phải không ngừng cải cách thể chế, nghiêm túc nhìn thẳng vào những khó khăn, hạn chế và yếu kém để thúc đẩy đổi mới sáng tạo, tạo đà cho doanh nghiệp tư nhân phát triển góp phần chính đưa nước ta sánh vai cùng các quốc gia khu vực và trên thế giới, trong đó, việc áp dụng "6 giảm - 3 tăng" sẽ góp phần tạo đà cho kinh tế tư nhân bứt tốc mạnh mẽ hơn trong kỷ nguyên mới của dân tộc.

×