Phó Trưởng ban Chính sách, Chiến lược Trung ương: Sức dân chính là nhân tố quyết định mọi thắng lợi

Trong suốt chiều dài dựng nước và giữ nước của dân tộc, lực lượng nông dân luôn có vị trí vô cùng quan trọng. Năm 2025, Việt Nam kỷ niệm 80 năm thành lập nước, ông đánh giá như thế nào về vai trò của nông dân Việt Nam trong quá trình phát triển của đất nước?

- Trải qua hơn 4.000 năm dựng nước và giữ nước, nông dân Việt Nam luôn là lực lượng to lớn, đóng vai trò quyết định trong khối đại đoàn kết dân cùng bảo vệ, xây dựng và phát triển đất nước. Ngay từ buổi đầu hình thành dân tộc, cư dân nông nghiệp đã tạo dựng nền văn minh lúa nước rực rỡ, hình thành nên các cộng đồng, làng xã – vừa là đơn vị tổ chức sản xuất, vừa là pháo đài bảo vệ quê hương. Từ đây, bản sắc văn hóa Việt được hun đúc, tinh thần cố kết cộng đồng, yêu làng, yêu nước trở thành cốt lõi trong sức mạnh của dân tộc ta.

Trong suốt các triều đại phong kiến, nông dân vừa là lực lượng sản xuất chủ yếu, nuôi sống xã hội, vừa là nòng cốt trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm. Những chiến thắng vang dội như Bạch Đằng, Chi Lăng, Rạch Gầm – Xoài Mút… đều in đậm dấu ấn sức mạnh của nhân dân, mà nông dân là thành phần chủ yếu.

Bước sang thời kỳ chống thực dân, phong kiến, dưới sự lãnh đạo của Đảng, hàng triệu nông dân đã từ người cầm cày trở thành người cầm súng, vừa sản xuất vừa chiến đấu, đóng góp sức người, sức của cho các cuộc kháng chiến, cách mạng lật đổ chế độ cũ, tay sai và giặc ngoại xâm. Những phong trào “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” là minh chứng sống động cho tinh thần yêu nước và ý chí kiên cường của nông dân.

Trong thời kỳ đổi mới, nông dân đã cùng dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng thực hiện thành công công cuộc xóa đói giảm nghèo, từ một đất nước thiếu ăn vươn lên trở thành một trong những quốc gia xuất khẩu gạo, nông sản hàng đầu thế giới. Họ mạnh dạn áp dụng khoa học – công nghệ, tham gia các mô hình sản xuất hàng hóa lớn, hợp tác xã kiểu mới, liên kết chuỗi giá trị, góp phần nâng cao giá trị nông sản và đưa thương hiệu Việt ra thị trường quốc tế, xây dựng nền nông nghiệp bền vững, bảo đảm an ninh lương thực quốc gia, luôn giữ vững vai trò ổn định và vị thế là trụ đỡ cho phát triển kinh tế-xã hội quốc gia.

Năm 2024, lần đầu tiên xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam đạt 62,5 tỷ USD, tăng 18,7% so với năm 2023. Có đến 5 ngành hàng đạt kim ngạch xuất khẩu trên 5 tỷ USD, gồm: Gỗ và sản phẩm gỗ, thủy sản, rau quả, gạo và cà phê. Con số này chính là minh chứng cho sự cần cù, sáng tạo của người nông dân Việt trên các cánh đồng, được hun đúc qua nhiều thăng trầm, thử thách.

Năm 2025, khi chúng ta kỷ niệm 80 năm thành lập nước, nhìn lại chặng đường đã qua, càng thêm tự hào và trân trọng lịch sử phát triển và những đóng góp to lớn, bền bỉ của nông dân trong sự nghiệp dựng nước, giữ nước và phát triển đất nước trong mọi thời đại của dân tộc. Trong mọi thời kỳ, nông dân không chỉ là lực lượng nuôi sống dân tộc mà còn là trụ cột của khối đại đoàn kết toàn dân tộc, là hậu phương vững chắc cho tiền tuyến, là chủ thể và động lực quan trọng trong công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế.

80 năm xây dựng và phát triển đất nước, qua từng thời kỳ, Đảng và Nhà nước ta đều có những chính sách hỗ trợ cho nông nghiệp, nông dân, thông qua các Nghị quyết, đề án và được các cấp ngành, địa phương cụ thể hóa bằng nhiều chương trình hành động. Theo ông, đâu là những Nghị quyết tạo điểm nhấn, bước ngoặt cho tam nông trong suốt 80 năm qua?

- Trong suốt 80 năm qua, từ ngày thành lập nước đến nay, Đảng và Nhà nước ta luôn xác định nông nghiệp, nông dân, nông thôn là vấn đề chiến lược, có ý nghĩa sống còn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc và sự nghiệp cách mạng do Đảng ta lãnh đạo. Qua từng thời kỳ, các chủ trương, nghị quyết và chương trình hành động đã được Đảng ta ban hành phù hợp với yêu cầu của đất nước, tạo ra những bước ngoặt quan trọng cho sự phát triển của đất nước.

Trong giai đoạn Đảng lãnh đạo đấu tranh giành nền độc lập, thống nhất đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc (1945–1975), những chính sách lớn như Cải cách ruộng đất (năm 1953) ở miền Bắc đã thực hiện khẩu hiệu “người cày có ruộng”, giải quyết căn bản quan hệ sở hữu ruộng đất, tư liệu thiết yếu nhất trong nông nghiệp, tạo động lực để nông dân hăng hái sản xuất, đóng góp sức người, sức của cho kháng chiến, vừa bảo đảm hậu cần cho tiền tuyến, vừa duy trì sản xuất, xây dựng chủ nghĩa xã hội trong điều kiện chiến tranh. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự hình thành các hợp tác xã nông nghiệp đầu tiên, đặt nền móng cho tổ chức sản xuất tập thể ở miền Bắc.

Sau khi đất nước thống nhất (1976–1985), trong bối cảnh mô hình kinh tế tập trung, bao cấp sản xuất nông nghiệp gặp khó khăn, đòi hỏi phải đổi mới tư duy, đã dẫn đến bước ngoặt lịch sử là Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TW, ngày 5 tháng 4 năm 1988 “về đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp” – thường gọi là “Khoán 10” – trao quyền chủ động cho hộ nông dân, khẳng định hộ gia đình là đơn vị sản xuất cơ bản. Giai đoạn 1976 - 1987, Việt Nam còn phải nhập khẩu gạo thì đến năm 1989, Việt Nam lần đầu tiên xuất khẩu hơn 1 triệu tấn gạo, chấm dứt tình trạng thiếu đói kéo dài. Theo tôi, đó thực sự là một kỳ tích.

Kể từ năm 1989 đến nay, Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế là cường quốc xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Cao điểm năm 2012, khối lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam đã bứt phá mạnh mẽ với kỷ lục xuất khẩu đạt 7,72 triệu tấn. Đến nay, gạo Việt Nam có mặt ở hơn 150 nước, vùng lãnh thổ, năm 2024, lần đầu tiên xuất khẩu gạo xác lập kỷ lục mới, với 9,18 triệu tấn, đạt kim ngạch 5,75 tỷ USD, tăng 12,9% về lượng và tăng 23% về giá trị so với năm 2023.

Bước vào thời kỳ hội nhập và hiện đại hóa, Nghị quyết số 26-NQ/TW, ngày 05 tháng 8 năm 2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa X) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đánh dấu lần đầu tiên Đảng ban hành một nghị quyết toàn diện cho “tam nông”, đặt mục tiêu nâng cao đời sống nông dân, phát triển toàn diện nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới.

Năm 2022, khi thực hiện tổng kết việc thực hiện Nghị quyết 26, các ý kiến đánh giá đều có chung nhận định, nông nghiệp tiếp tục phát triển cả về quy mô và trình độ sản xuất, duy trì tăng trưởng ở mức khá cao, khẳng định vị thế quan trọng, là trụ đỡ của nền kinh tế, bảo đảm vững chắc an ninh lương thực quốc gia. Nông nghiệp chuyển mạnh theo hướng sản xuất hàng hóa với quy mô, năng suất và chất lượng ngày càng cao; bảo đảm lương thực, thực phẩm cho gần 100 triệu dân và tăng mạnh xuất khẩu.

Giai đoạn từ 2008 đến 2020, tốc độ tăng trưởng GDP ngành nông nghiệp đạt 3,01%/năm, quy mô GDP (theo quy mô điều chỉnh, tính giá so sánh) toàn ngành tăng gấp 1,4 lần. Năng suất lao động nông nghiệp đạt 55,9 triệu đồng/người, gấp hơn 4 lần so với năm 2008. Quy mô xuất khẩu nông sản tăng bình quân 8,01%/năm; năm 2020 đạt 42,34 tỷ USD; năm 2021 đạt 48,6 tỷ USD. Nông sản của Việt Nam có mặt ở 196 quốc gia và vùng lãnh thổ. Đặc biệt, trong hơn 10 năm thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới, đã huy động được nguồn lực lớn đầu tư vào nông nghiệp, nông thôn với tổng vốn đầu tư giai đoạn 2008 - 2020 là 1.567 nghìn tỷ đồng.

Tiếp nối Nghị quyết 26, Nghị quyết số 19-NQ/TW, ngày 16/6/2022 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khóa XIII) về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 đã kế thừa và phát triển tinh thần của Nghị quyết 26-NQ/TW (2008), đồng thời bổ sung đã bổ sung mạnh mẽ các yếu tố của thời đại: phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số, thích ứng biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế nông thôn đa ngành.

Nghị quyết đặt mục tiêu đến năm 2030, Việt Nam có nền nông nghiệp hiện đại, hiệu quả, hội nhập quốc tế sâu rộng; nông thôn văn minh, đáng sống; nông dân khá giả, trí thức, bản lĩnh chính trị vững vàng.

Có thể khẳng định, mỗi Nghị quyết, chủ trương của Đảng trong 80 năm qua đều là một dấu mốc phản ánh tầm nhìn chiến lược và sự vận dụng sáng tạo của Đảng ta, tất cả đều hướng tới mục tiêu nhất quán: giải phóng và phát huy sức mạnh của nông dân, phát triển nông nghiệp bền vững, xây dựng nông thôn giàu đẹp, phát triển đất nước vì sự phồn vinh, hạnh phúc của người dân.

Từ Nghị quyết về Khoán 10 đến Nghị quyết 26 và tiếp nối là Nghị quyết 19, ông đánh giá như thế nào về sự phát triển của lĩnh vực nông nghiệp, nông dân, nông thôn?

- Có thể nói, từ Nghị quyết Khoán 10 năm 1988 đến Nghị quyết 26 năm 2008 và Nghị quyết 19 năm 2022, tư duy và nhận thức của Đảng về nông nghiệp, nông dân, nông thôn đã có bước phát triển vượt bậc, phản ánh quá trình đổi mới toàn diện và hội nhập sâu rộng của đất nước.

Nghị quyết 10-NQ/TW (1988), thường gọi là “Khoán 10”, ra đời trong bối cảnh đất nước khủng hoảng kinh tế, lương thực thiếu nghiêm trọng. Chủ trương này khẳng định hộ gia đình nông dân là đơn vị sản xuất cơ bản, trao quyền tự chủ trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm. Đây là bước đột phá lớn, giải phóng sức sản xuất, khơi dậy tiềm năng của nông dân, đưa Việt Nam từ một quốc gia thiếu đói trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới chỉ sau vài năm. Năm 1989, sản lượng lúa cả nước đạt 18,9 triệu tấn, xuất khẩu hơn 1 triệu tấn gạo – là dấu mốc lịch sử chưa từng có trước đó của đất nước ta.

Nghị quyết 26-NQ/TW (2008) đánh dấu lần đầu tiên Đảng ban hành một nghị quyết chuyên đề toàn diện về “tam nông”, coi nông dân là chủ thể, nông nghiệp là nền tảng và nông thôn không chỉ là địa bàn, không gia sinh tồn mà còn là động lực mới cho phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội toàn diện. Nghị quyết này không chỉ đề ra mục tiêu nâng cao đời sống nông dân và hiện đại hóa nông nghiệp, mà còn làm định hướng quan trọng cho triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới – một chương trình có tính đột phá về hạ tầng, kinh tế – xã hội và môi trường nông thôn.

Nghị quyết 19-NQ/TW (2022) thể hiện tầm nhìn mới của Đảng trong bối cảnh toàn cầu hóa, cách mạng công nghiệp 4.0 và biến đổi khí hậu. Nếu Nghị quyết 10 tập trung giải phóng sức sản xuất, Nghị quyết 26 nhấn mạnh xây dựng nền tảng và nâng cao đời sống, thì Nghị quyết 19 hướng tới phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số và thích ứng biến đổi khí hậu, nông thôn hiện đại, đáng sống. Đặc biệt, nghị quyết này mở rộng khái niệm “kinh tế nông thôn” không chỉ giới hạn trong sản xuất nông nghiệp mà còn bao gồm dịch vụ, công nghiệp nông thôn và kinh tế phi nông nghiệp, nhằm đa dạng hóa sinh kế cho nông dân; gắn xây dựng nông mới với quá trình đô thị hoá.

Nhìn tổng thể, sự phát triển của tư duy và chính sách của Đảng về “tam nông” đi từ việc giải phóng sức sản xuất (NQ 10), sang xây dựng nền tảng toàn diện (NQ 26), đến phát triển bền vững, hội nhập và đổi mới sáng tạo (NQ 19). Đây là tiến trình nhất quán, thể hiện tầm nhìn chiến lược và sự thích ứng linh hoạt của Đảng trước bối cảnh mới, với mục tiêu cao nhất là nâng cao vị thế của nông dân, hiện đại hóa nông nghiệp và xây dựng nông thôn giàu đẹp, văn minh.

Theo ông, qua các giai đoạn cách mạng cả trong hai cuộc kháng chiến và xây dựng đất nước sau này, bài học để có thể tập hợp được sức dân là gì?

- Nhìn lại chặng đường lãnh đạo cách mạng của Đảng ta, cả trong hai cuộc kháng chiến và trong công cuộc xây dựng, phát triển đất nước, đặc biệt là trong gần 40 năm đổi mới, có thể khẳng định: sức dân chính là nhân tố quyết định mọi thắng lợi. Để tập hợp và phát huy được sức mạnh đó, chúng ta rút ra nhiều bài học sâu sắc.

Thứ nhất, luôn đặt lợi ích của nhân dân lên hàng đầu. Từ những chủ trương “người cày có ruộng” trong kháng chiến, đến các chính sách đổi mới, cải thiện đời sống, bảo đảm an sinh xã hội hiện nay, Đảng ta luôn khẳng định mục tiêu cao nhất là hạnh phúc của nhân dân. Khi lợi ích của dân được bảo đảm, niềm tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước sẽ vững bền.

Thứ hai, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh công – nông – trí thức, trong đó nông dân là lực lượng đông đảo nhất. Trong đấu tranh giành nền độc lập, đoàn kết là vũ khí mạnh nhất giúp ta chiến thắng mọi kẻ thù; trong xây dựng đất nước, đoàn kết tạo nên nội lực to lớn để phát triển bền vững.

Thứ ba, phát huy dân chủ, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của nhân dân. Trong mọi thời kỳ, những quyết sách đúng đắn đều xuất phát từ thực tiễn và nguyện vọng của nhân dân. Phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành cơ chế được thực hiện trong thực tiễn trong mọi hoạt động của hệ thống chính trị ở nước ta.

Thứ tư, chăm lo nâng cao dân trí, phát triển kinh tế và bồi dưỡng năng lực làm chủ cho nhân dân. Khi người dân có tri thức, có điều kiện kinh tế, họ sẽ trở thành chủ thể sáng tạo, tự giác tham gia vào các phong trào, các chương trình phát triển.

Thứ năm, kết hợp hài hòa giữa truyền thống yêu nước, tự lực, tự cường với yêu cầu của thời đại mới. Ngày nay, việc tập hợp sức dân không chỉ dừng ở tinh thần đoàn kết truyền thống, mà còn phải gắn với khoa học – công nghệ, chuyển đổi số, kinh tế xanh và hội nhập quốc tế.

Những bài học đó không chỉ là kinh nghiệm của quá khứ, mà còn là phương châm hành động cho hiện tại và tương lai. Khi dân tin, dân hiểu, dân đồng thuận, thì dù khó khăn thử thách đến đâu, chúng ta cũng sẽ vượt qua và giành thắng lợi.

Trong giai đoạn cách mạng mới hiện nay khi Việt Nam vừa thực hiện mô hình chính quyền hai cấp với rất nhiều đột phá về thể chế, chính sách, theo ông, những ưu tiên cho nông nghiệp, nông dân, nông thôn nên đi theo hướng nào để phát huy tối đa nguồn lực, tạo động lực cho nông dân tiếp tục phát triển sản xuất, đóng góp to lớn cho quá trình phát triển của đất nước?

- Trong bối cảnh mới, nước ta bước vào “Kỷ nguyên vươn mình”, Đảng ta lãnh đạo thực hiện đồng thời cuộc cách mạng về sắp xếp tổ chức bộ máy, thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp (từ 01/7/2025); triển khai nhiều đột phá về thể chế, chính sách. Theo đó, lĩnh vực “tam nông” được định hình trong không gian phát triển mới, theo tinh thần vừa phát huy tối đa nguồn lực sẵn có trong nước và quốc tế, vừa tạo động lực mới cho phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Trước hết, cần tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách đất đai, tín dụng, chuyển đổi số, khoa học công nghệ, lao động và thị trường nông sản. Trong đó, ưu tiên tháo gỡ những điểm nghẽn về chính sách tiếp cận sử dụng đất đai trong sản xuất nông lâm thuỷ sản, khuyến khích phát triển sản xuất quy mô lớn, ứng dụng công nghệ cao, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nông dân. Cùng với đó là mở rộng tiếp cận tín dụng ưu đãi, bảo hiểm nông nghiệp và thị trường tiêu thụ ổn định, gắn sản xuất với nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.

Thứ hai, đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng khoa học – công nghệ trong nông nghiệp và quản lý nông thôn. Từ việc áp dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc, tự động hóa, nông nghiệp chính xác, đến quản lý dịch vụ công trực tuyến ở nông thôn, tất cả nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp.

Thứ ba, phát triển kinh tế nông thôn đa dạng, không chỉ dựa vào sản xuất nông nghiệp. Khuyến khích dịch vụ, du lịch cộng đồng, làng nghề, công nghiệp chế biến và các ngành nghề phi nông nghiệp để mở rộng sinh kế, tăng thu nhập cho nông dân.

Thứ tư, tăng cường đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực nông thôn. Đào tạo nghề, nâng cao kỹ năng quản trị, tiếp cận thị trường, kỹ năng số cho nông dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, để họ trở thành người làm chủ lực lượng sản xuất mới, sáng tạo, hội nhập.

Thứ năm, xây dựng nông thôn mới nâng cao, nông thôn mới kiểu mẫu gắn với bảo vệ môi trường và bản sắc văn hóa. Đây không chỉ là hạ tầng vật chất mà còn là môi trường sống xanh, sạch, đáng sống, thu hút cả nguồn nhân lực trẻ quay về cống hiến.

Cuối cùng, mọi chính sách, ưu tiên cần đặt trong tổng thể phát triển nông nghiệp sinh thái, kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh, thích ứng biến đổi khí hậu. Khi nông dân thực sự được trao quyền, được hỗ trợ và có động lực, họ sẽ tiếp tục là lực lượng đi đầu trong sự nghiệp phát triển đất nước, xứng đáng với vị trí chiến lược mà Đảng và Nhà nước đã khẳng định.

Xin cảm ơn ông!

×