Quan hệ Trung - Nhật "bên bờ vực"

Quan hệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất Đông Á đã lao dốc nhanh chóng sau khi bà Takaichi nói trước Quốc hội rằng Nhật Bản có thể hỗ trợ Đài Loan bằng “chiến hạm và sử dụng vũ lực” nếu một cuộc tấn công của Trung Quốc nhằm vào hòn đảo này, đe dọa lợi ích của Tokyo.

Dù Nhật Bản từ lâu theo dõi sát sao các tuyên bố của Chủ tịch Tập Cận Bình về việc thống nhất Đài Loan bằng vũ lực nếu cần thiết - và dù hòn đảo của Nhật Bản gần với Đài Loan nhất chỉ cách 100 km, có thể nhìn thấy trong những ngày trời quang - Tokyo trước đây luôn giảm nhẹ khả năng can dự vào xung đột quân sự.

Sự chuyển hướng cứng rắn của bà Takaichi khiến Bắc Kinh giận dữ. Trung Quốc kêu gọi công dân không đến Nhật, dẫn tới việc hủy gần 500.000 chuyến du lịch chỉ trong vài ngày. Tokyo sau đó cũng cảnh báo công dân của mình phải cẩn trọng khi đến Trung Quốc.

Nhưng phản ứng gây sốc nhất đến từ Tổng lãnh sự Trung Quốc tại Osaka, người nói rằng Trung Quốc buộc phải trừng phạt bất cứ ai xen vào chuyện của đại lục với Đài Loan.

Cuộc khủng hoảng ngay lập tức giáng đòn mạnh vào cổ phiếu của các công ty Nhật phụ thuộc vào hàng triệu du khách Trung Quốc mỗi năm, đặc biệt là ngành du lịch và bán lẻ. Các chuyên gia nhận định dù mối quan hệ kinh tế song phương vẫn có độ bền nhất định, diễn biến tiếp theo có thể gây ảnh hưởng nặng nề cho cả hai nền kinh tế.

Chưa hết, báo chí Trung Quốc ngày 19/11 cho biết, Trung Quốc đã thông báo với Nhật Bản rằng họ sẽ cấm nhập khẩu mọi loại hải sản của Nhật Bản. Tuy nhiên đại diện chính phủ Nhật cho biết họ chưa nhận được thông báo này.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ninh nhắc lại rằng nếu Thủ tướng Nhật Takaichi không rút lại phát biểu của mình, Trung Quốc sẽ phải thực hiện các biện pháp đối phó "nghiêm khắc và kiên quyết".

Đến nay, bà Takaichi vẫn kiên quyết không rút lại phát ngôn, chỉ trấn an Ủy ban Ngân sách Thượng viện rằng bà sẽ tránh đề cập tới các kịch bản cụ thể trong tương lai.

Các chuyên gia cho rằng, thế đối đầu hiện tại đẩy quan hệ hai nước xuống mức thấp nhất kể từ tuyên bố chung 1972, vốn đặt nền móng cho quan hệ ngoại giao hiện đại giữa Tokyo và Bắc Kinh.

Ông Allen Carlson - phó giáo sư Chính phủ tại Đại học Cornell - nhận định: “Trung Quốc coi phát biểu của bà Takaichi là cực kỳ xúc phạm và đe dọa sẽ đi xa hơn các biện pháp trả đũa hiện tại. Phía Nhật từ chối rút lại tuyên bố, dù có nỗ lực giảm căng thẳng nhưng chưa làm dịu được Bắc Kinh. Kết quả là hai nước hiện đứng bên lằn ranh đỏ".

Ông Carlson nhấn mạnh vụ việc “cho thấy tình hình an ninh châu Á ngày càng dễ bùng nổ ra sao và vai trò trung tâm của Đài Loan trong bối cảnh này”.

Trong hậu trường, các nhà ngoại giao hai nước đã tổ chức đàm phán tại Bắc Kinh hôm thứ Ba nhằm tìm lối thoát cho khủng hoảng. Nhưng nhiều điều sẽ phụ thuộc vào cách Thủ tướng Takaichi điều chỉnh lập trường công khai.

Ông Philip Shetler-Jones, chuyên gia an ninh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tại Viện RUSI, nhận định: “Thủ tướng Takaichi khó có khả năng rút lại tuyên bố, nhưng bà có thể đưa ra một cử chỉ nhượng bộ nhằm tạo đường lùi cho Bắc Kinh".

Ông cho rằng chuyến thăm Bắc Kinh của Masaaki Kanai - quan chức phụ trách các vấn đề châu Á và châu Đại Dương của Bộ Ngoại giao Nhật - là bước đi quan trọng để giảm căng thẳng.

Theo ông, điều này cho thấy cả hai bên đang cố gắng xử lý căng thẳng qua con đường ngoại giao thay vì leo thang bằng các biện pháp trừng phạt hay cảnh báo du lịch.

Dù ngành du lịch chịu tổn thất nặng nề, quan hệ thương mại và đầu tư giữa Tokyo và Bắc Kinh vẫn tương đối ổn định. Những cuộc “khẩu chiến” gay gắt như vậy đã nhiều lần xảy ra rồi lắng xuống chỉ sau vài tháng.

Tuy nhiên, ông cảnh báo cuộc khủng hoảng lần này có thể kéo dài hơn do mức độ nhạy cảm đặc biệt về vấn đề Đài Loan đối với Trung Quốc.

“Tranh cãi về lập trường của Nhật trong trường hợp khẩn cấp ở Đài Loan có nguy cơ kéo dài, bởi Nhật đang cập nhật chiến lược an ninh, tăng cường quan hệ với Hàn Quốc và mở rộng hợp tác quốc phòng với Mỹ - những điều Bắc Kinh xem là khó chấp nhận”.

×