Thứ trưởng Bộ NN&MT Nguyễn Quốc Trị: Bảo tồn nguồn gen cần có quy hoạch, "không mạnh ai nấy làm"

Sáng 23/10, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức hội thảo "Tổng kết đánh giá công tác bảo tồn nguồn gen giai đoạn 2016-2025, đinh hướng giai đoạn 2026-2030 lĩnh vực lâm nghiệp và nông nghiệp".

Bổ sung được 5.824 mẫu nguồn gen trong lĩnh vực nông nghiệp

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, đối với lĩnh vực lâm nghiệp, giai đoạn 2016-2025, công tác bảo tồn nguồn gen tập trung vào các nguồn gen đặc hữu, quý hiếm, có giá trị khoa học, có giá trị kinh tế cao (lâm sản ngoài gỗ và dược liệu), có triển vọng phát triển sản phẩm mới nhằm bảo tồn và sử dụng bền vững nguồn gen.

Một số nguồn gen thực vật rừng (cây rừng và cây dược liệu) tiêu biểu như: Thông nước, Kim tuyến đá vôi, Trà hoa vàng, Gụ lau, các loài Trúc vuông, Giổi lá to, Trà hoa vàng Cúc Phương, Trà hoa vàng flava, Kim tuyến đá vôi, Đỗ quyên lá nhọn, Sao hải nam, Cát sâm, Thông nước, Dẻ tùng sọc trắng, Thông xuân nha, Thiết định, Trám đen, Gụ lau, Trắc, Bách tán Đài Loan, Sến mật, Hoàng đàn giả, Sưa đỏ, Gỏ đỏ và Chò nước.

Duy trì 1 ngân hàng gen hạt giống, gồm 3.966 xuất xứ và lô hạt cá thể (nguồn gen) của 86 loài bản địa và 21 loài cây nhập nội, với mục đích bảo quản ngắn hạn và trung hạn phục vụ công tác bảo tồn và phát triển nghiên cứu sau này được lưu giữ an toàn.

Các nguồn gen được đánh giá, tư liệu hoá về giá trị khoa học và giá trị ứng dụng tại website www.vafs.gov.vn cho 196 loài cây bản địa. Cơ sở dữ liệu của nguồn gen là nguồn thông tin giá trị phục vụ cho công tác nghiên cứu và công tác chọn tạo giống.

Đối với lĩnh vực nông nghiệp, giai đoạn 2016-2025, lĩnh vực nông nghiệp đã bảo tồn thu bổ sung được 5.824 mẫu nguồn gen thực vật nông nghiệp là các giống đặc hữu, quý hiếm từ các địa phương trên cả nước gồm các nhóm cây: lúa, ngô, đậu đỗ, rau, gia vị, cây có củ và các cây khác ở các vùng.

Các mẫu giống thu thập được đã đưa vào lưu giữ có sự đa dạng cao về đặc điểm sinh trưởng, hình thái thực vật và vùng phân bố. Tất cả các mẫu giống thu thập được đều thuộc giống cây trồng địa phương, bản địa có nguy cơ xói mòn cao và là nguồn gen quý phục vụ phát triển nông nghiệp bền vững và an toàn cần được tiếp tục bảo tồn lưu giữ.

Công tác bảo tồn lưu giữ tổng số 29.729 mẫu giống của 200 loài cây trồng đang được lưu giữ tại Trung tâm Tài nguyên thực vật với hình thức lưu giữ ở 3 ngân hàng gen chính: Ngân hàng gen hạt lưu giữ 25.913 mẫu giống, Ngân hàng gen đồng ruộng lưu giữ 3.164 mẫu giống, Ngân hàng gen in vitro lưu giữ 652 mẫu giống.

Các mẫu giống đang lưu giữ được chăm sóc, kiểm tra, đánh giá sức khỏe hạt giống, sức sinh trưởng phát triển định kỳ hàng năm và đều đáp ứng yêu cầu sức khỏe hạt giống theo tiêu chí lưu giữ.

Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam là một trong các đơn vị thực hiện nhiệm vụ bảo tồn nguồn gen. Theo đó, Viện đã chủ trì đã thực hiện công việc điều tra khảo sát, xác định khu phân bố, thu thập vật liệu giống và xây dựng các khu sưu tập, quần thụ bảo tồn cho hàng chục loài cây rừng quý hiếm và có giá trị tại các vùng sinh thái trên cả nước, trong đó một số loài có tiềm năng đã được đưa vào khai thác phát triển.

Cụ thể: Điều tra khảo sát mở rộng và đánh giá đặc điểm lâm học, giá trị nguồn gen; Chọn lọc cây đại diện và thu thập nguồn gen; Xây dựng và lưu trữ nguồn gen trong các rừng trồng bảo tồn chuyển chỗ và ngân hàng gen hạt giống; Đánh giá đa dạng di truyền trong loài; Tư liệu hóa nguồn gen; Xây dựng quy trình nhân giống cho các loài cây phục vụ bảo tồn và khai thác

Cần có quy hoạch bảo tồn nguồn gen

Phát biểu tại hội thảo, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Quốc Trị cho biết, Việt Nam đứng thứ 14 thế giới về đa dạng sinh học. Việt Nam coi đa dạng sinh học là "tài nguyên và tài sản".

Điều này được thể hiện, khi năm 2024, xuất khẩu nông lâm thủy sản của Việt Nam đạt 62 tỷ USD, trong đó, đạt 58 triệu tấn lương thực, trên 32 triệu m3 gỗ... điều này có được là nhờ đã khai thác, vận dụng được kết quả của khoa học công nghệ, trong đó, bảo tồn, duy trì nguồn gen đóng vai trò quan trọng.

Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị, công tác quy hoạch vẫn còn nhiều hạn chế. "Chúng ta làm không có quy hoạch, không có định hướng, mạnh ai nấy làm, mạnh đơn vị nào đơn vị đó làm", ông nói.

Thứ hai, bảo tồn nguồn gen vẫn chủ yếu áp dụng theo phương thức, cách thức truyền thống. Ông cho rằng để tạo sự đột phá cần ứng dụng mạnh mẽ khoa học công nghệ vào nghiên cứu.

"Khoa học công nghệ không chỉ rút ngắn thời gian mà còn đảm bảo chất lượng của sản phẩm", Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị nhấn mạnh.

Thứ ba, ứng dụng vào thực tiễn từ các công trình nghiên cứu còn hạn chế. "Đến bây giờ đã chuyển giao cho bao nhiêu doanh nghiệp... mà cứ để kết quả ở trong phòng thí nghiệm"?.

Thứ trưởng nhấn mạnh, để phát triển chúng ta phải khai thác và phát triển một cách hợp các nguồn tài nguyên thiên nhiên, trong đó, có tính đa dạng sinh học. Ông đề nghị, các đơn vị nào đã có kết quả rồi thì phải đưa kết quả đó ra thực tiễn, càng sớm càng tốt và phải liên kết... nếu không là thất bại.

Về định hướng thời gian tới, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị đề nghị, cần phải quan tâm bảo tồn nguồn gen bản địa, đặc hữu, quý hiếm.

Thứ hai, Việt Nam có khoảng trên 80.000 nguồn gen các loại, vì vậy, phải khác thác, nghiên cứu, bảo tồn thế nào?... Nếu trao đổi, kết hợp thì trở nên ý nghĩa hơn rất nhiều.

Thứ ba, phải quan tâm xây dựng vườn thực vật. Đây là những nơi bảo tồn của Quốc gia.

Về nhiệm vụ cụ thể, Thứ trưởng Nguyễn Quốc Trị yêu cầu các đơn vị phải xây dựng Đề án chung bảo tồn nguồn gen của lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, trong đó tập trung sâu vào lĩnh vực nông nghiệp và lâm nghiệp.

Đồng thời phải có quy hoạch về bảo tồn nguồn gen. "Không thể mạnh ai đấy làm, mạnh ai người đấy phát triển". Bên cạnh đó phải có sự gắn kết giữa các hoạt động nghiên cứu.

×