Trung Quốc thiếu rác, dư nhà máy xử lý

Trung Quốc hiện có hơn 1.000 nhà máy điện rác, chiếm hơn một nửa công suất đốt rác toàn cầu. Ngành này phát triển mạnh từ đầu những năm 2010, trong bối cảnh đô thị hóa tăng tốc và rác thải sinh hoạt bùng nổ. Theo ông Zhang Jingning, Tổng thư ký Trung tâm Sinh thái Vũ Hồ, việc xây dựng nhà máy đốt rác từng được xem là giải pháp nhanh, khi chỉ cần chưa đầy hai năm là có thể đưa vào vận hành. Trong khi đó, hệ thống phân loại rác lại yêu cầu thời gian dài và sự thay đổi thói quen từ người dân.

Tuy nhiên, đến năm 2022, công suất toàn ngành đạt khoảng 333 triệu tấn, vượt xa lượng rác sinh hoạt thu gom được là 311 triệu tấn. Tính trung bình, các nhà máy có khả năng đốt hơn 1,1 triệu tấn mỗi ngày. Điều này dẫn đến thực trạng công suất dư thừa kéo dài. Một nhà máy ở Thạch Gia Trang, tỉnh Hà Bắc cho biết, họ chỉ đốt khoảng 290.000 tấn rác mỗi năm, trong khi công suất thiết kế là 330.000 tấn. Một trong ba lò đốt tại đây buộc phải ngừng hoạt động suốt cả năm vì thiếu nguyên liệu.

Tình trạng này không chỉ xảy ra ở các địa phương nhỏ mà còn hiện diện tại các đô thị lớn. Một số nhà máy tìm cách thu mua rác từ chính quyền địa phương hoặc đào lại rác từ bãi chôn lấp cũ để duy trì sản xuất. Có đơn vị phải trả phí cao cho các công ty quản lý bất động sản để được thu gom rác từ khu dân cư.

Nguyên nhân chính khiến các nhà máy rơi vào khủng hoảng là dân số giảm và tăng trưởng kinh tế chậm lại. Khi dân số ít đi, lượng tiêu dùng giảm, kéo theo lượng rác phát sinh cũng giảm. Đại diện một nhà máy điện rác khẳng định: "Lợi nhuận vốn đã thấp, nay còn chịu lỗ liên tục. Chúng tôi không đủ rác để vận hành hiệu quả".

Kể từ năm 2017, Trung Quốc áp dụng các quy định phân loại rác nghiêm ngặt hơn tại nhiều thành phố lớn. Các chính sách này giúp giảm khối lượng rác thải sinh hoạt, đồng thời nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường. Trong bối cảnh đó, một số chuyên gia môi trường cho rằng việc thiếu rác để đốt không phải hoàn toàn là dấu hiệu tiêu cực.

Tại Thâm Quyến – thành phố 18 triệu dân, chính quyền không còn sử dụng hình thức chôn lấp rác sinh hoạt. Thay vào đó, 5 cơ sở xử lý rác tại đây có thể xử lý tổng cộng 20.000 tấn mỗi ngày. Một đại diện nhà máy ở Chiết Giang nhìn nhận: "Ít rác hơn thực sự là một điều tốt. Điều đó cho thấy môi trường sống đang được cải thiện".

Bộ Môi trường Trung Quốc xác nhận, số lượng và quy mô nhà máy điện rác hiện đã đạt đỉnh. Tốc độ phát triển chậm lại đáng kể trong 3 năm gần đây. Chính phủ đang chuyển hướng tập trung vào cải thiện khâu xử lý tro bay và nước rỉ rác – hai yếu tố từng gây lo ngại lớn về sức khỏe cộng đồng và ô nhiễm môi trường. Trong đó, nước rỉ rác có thể làm rò rỉ kim loại nặng, còn tro bay dù được tái sử dụng trong ngành vật liệu xây dựng, nhưng đang mất dần chỗ đứng do thị trường bất động sản rơi vào khủng hoảng kéo dài.

Một số nhà phân tích cho biết Trung Quốc đã đạt được tiến bộ trong việc giảm phát thải độc hại từ các nhà máy đốt rác. Việc giảm sử dụng bãi chôn lấp giúp hạn chế phát thải khí metan – một loại khí nhà kính có sức tàn phá mạnh gấp nhiều lần so với khí CO₂.

Dù vậy, những quan ngại về sức khỏe cộng đồng vẫn tồn tại, đặc biệt ở những khu vực mà nhà máy đốt rác nằm gần khu dân cư. Người dân tại nhiều địa phương từng phản đối xây dựng nhà máy vì lo sợ các bệnh lý liên quan đến khí thải độc hại. Chính vì thế, trong giai đoạn tới, các địa phương được yêu cầu kiểm soát chặt chẽ hoạt động vận hành nhà máy, tăng cường minh bạch số liệu phát thải và xử lý chất thải phụ phẩm.

Từ một quốc gia bị “vây hãm bởi rác thải”, Trung Quốc đang dần xoay chuyển mô hình xử lý theo hướng kiểm soát, phân loại và giảm thiểu rác tại nguồn. Tuy nhiên, sự đầu tư dàn trải trong một thập kỷ trước đã tạo ra hệ thống nhà máy đốt rác dư thừa, khiến nhiều đơn vị rơi vào tình trạng hoạt động cầm chừng, thậm chí thua lỗ.

×